ΤΟ ΑΡΝΙ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ

Το πρόβατο που φεύγει από το κοπάδι μπορεί να το φάει ο λύκος, αλλά το πρόβατο που θα μείνει στο μαντρί θα το φάει οπωσδήποτε ο βοσκός. Κι αν δεν το φάει ο ίδιος ο βοσκός, περιμένουν ανυπόμονα εκατομμύρια στόματα σ' όλη τη γη να το καταβροχθίσουν. Ανήκουν σ' όλα τα θρησκευτικά δόγματα και κατοικούν σ' όλες τις ηπείρους. Ο αγώνας είναι άνισος.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΣΟΥΒΛΑ

Δύσκολα θα βρεθεί ζώο συνδεδεμένο με την ιστορία της ανθρωπότητας περισσότερο από το πρόβατο. Εξημερωμένο από τους προϊστορικούς ήδη χρόνους, το πρόβατο συντρόφευσε από παλιά τους ανθρώπους ταϊζοντάς τους με τη σάρκα του, ντύνοντάς τους με το μαλλί του, προσφέροντάς τους ακόμη και τους συμβολισμούς στους οποίους βάσισαν τις θρησκείες τους.

Άγρια ή κατοικίδια, τα πρόβατα έχουν τη δική τους ιστορία, συναρθρωμένη - δυστυχώς γι' αυτά- με την ανθρώπινη πολιτική οικονομία. Διόλου περίεργο: το οδοιπορικό των προβάτων από τη μία ήπειρο στην άλλη και από τη μία εποχή στην επόμενη συναρτήθηκε ανέκαθεν με τις εξελίξεις, τις ανακατατάξεις και τις οικονομικές διακυμάνσεις που γνώρισαν τις ίδιες περιόδους οι ανθρώπινες κοινωνίες. Αλλά και η πολιτική ιστορία, καθώς και η ιστορία των πολέμων, σχετίζονται άμεσα με τις ιστορικές τύχες των προβάτων. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των περίφημων για το μαλλί τους προβάτων μερινός, ενός είδους που υπήρχε στην Ισπανία από τους προϊστορικούς χρόνους και είχε κινήσει το ενδιαφέρον αρκετών αρχαίων συγγραφέων: του Πλίνιου, του Στράβωνα, του Οβίδιου και του Βιργίλιου. Χρειάστηκε η κατάληψη της Ιβηρικής από τους Καρχηδόνιους και τους Ρωμαίους για να μεταφερθούν τα πολύτιμα ζώα στην Καρχηδόνα και τη Νότια Ιταλία, όπου η εκμετάλλευση του μαλλιού τους έγινε ακόμη πιο εντατική. Σαφώς μεγαλύτερη αξία επρόκειτο να αποκτήσουν τα μερινός μετά την κατάκτηση της Ισπανίας από τους Αραβες, οι οποίοι αποδείχθηκαν εξαιρετικά ικανοί στη βελτίωση (για τον άνθρωπο, εννοείται) του συγκεκριμένου προβάτου. Με το πέρασμα του χρόνου, η φήμη των μερινός διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κατά τα μέσα του 18ου αιώνα, οι ευρωπαϊκές χώρες η μία μετά την άλλη έκαναν τα πάντα για να προμηθευτούν και αυτές το περιζήτητο πρόβατο. Πιο πρόσφατο, αλλά εξίσου διαφωτιστικό, είναι το παράδειγμα μιας επίσης εριοπαραγωγού ράτσας, της μπουχάρα. Τα πρόβατα αυτά βρίσκονταν κυρίως στις δυτικές πλαγιές του Παμίρ και οι τοπικοί παράγοντες αρνούνταν επί χρόνια να επιτρέψουν την εξαγωγή τους. Επρεπε πρώτα να ασκηθούν σοβαρές διπλωματικές πιέσεις προς τον εμίρη της Μπουχάρα από την αμερικανική κυβέρνηση και τον τότε πρόεδρο Θ. Ρούζβελτ, ώστε να καμφθούν οι εγχώριες αντιστάσεις και τα πρώτα πρόβατα μπουχάρα να αποσταλούν ζωντανά και έτοιμα προς αναπαραγωγή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το κεφάλαιο πρόβατο και ιμπεριαλισμός είναι ούτως ή άλλως ένα από τα πολλά υποθέματα της ιστορίας των προβάτων που δεν έχουν γραφτεί ακόμη.

Αν όμως οι ποικίλες πτυχές των σχέσεων εκμετάλλευσης που καλλιέργησαν οι άνθρωποι με τα αρνιά παραμένουν σχετικά ανεξερεύνητες, πολύ πιο οικείοι μοιάζουν οι συμβολικοί ρόλοι που το ένα είδος (των ανθρώπων) επιφύλαξε στο άλλο (των συγκεκριμένων μυρηκαστικών της οικογένειας των βοοειδών). Θαμπωμένοι από τη λευκότητα της προβιάς και την ηπιότητα της συμπεριφοράς του, οι άνθρωποι ταύτισαν από πολύ νωρίς το πρόβατο με την αγνότητα και την καλώς εννοούμενη αθωότητα. Αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις που το πρόβατο χρησιμοποιήθηκε ως συνώνυμο της ηλιθιότητας ("προβάτου προβατότερον" έλεγαν οι αρχαίοι για να χαρακτηρίσουν το άκρον άωτον του κρετινισμού), οι μεσογειακοί λαοί το θεώρησαν από πολύ νωρίς σύμβολο της θριαμβεύουσας άνοιξης, σημάδι της αναγέννησης της ζωής και της ήττας του θανάτου. Στο σημείο, όμως, αυτό οι άκακοι συμβολισμοί οδηγούνταν σε αιματηρές συνέπειες: Οι ίδιοι λόγοι που καθιστούσαν το νεογέννητο αρνί αρχετυπικό σύμβολο της αθωότητας το μετέτρεπαν και στο κατ' εξοχήν θύμα, το ζώο που έπρεπε να θυσιαστεί για να εξασφαλίσει τη σωτηρία.

Έτσι, μόνον ο θάνατος ενός αρνιού μπορούσε να επιτρέψει στον Διόνυσο να γυρίσει στη χώρα των ζωντανών. Αλλά όχι μόνον σε αυτόν. Με μια σταθερότητα που συναντάται σπανίως στην ιστορία της ανθρωπότητας, το αρνάκι -συνήθως του γάλακτος- αποτελεί το ζώο της θυσίας τόσο για τους εβραίους όσο και για τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους. Ένα ζώο που θυσιάζεται σε κάθε ευκαιρία, αλλά κυρίως τις γιορτές που συνδέονται με την ανανέωση της φύσης ή την αναγέννηση θεού και ανθρώπων: ιουδαϊκό Πάσχα, χριστιανικό Πάσχα, θυσία του Ραμαζανιού (το περίφημο κουρμπάν που χρησιμοποιείται στη Μέση Ανατολή και ως τρυφερή προσφώνηση του πραγματικού φίλου). Ωστόσο ο αμνός που θυσιάζεται για να λυτρώσει με το αίμα του την ανθρωπότητα μπορεί να έχει ακόμη μεγαλύτερη εξάπλωση: Πρόσφατα υποστηρίχθηκε η -φωνητική- συσχέτισή του με τα ιερά βιβλία του βραχμανισμού.

Με τόσο έντονη συμβολική παρουσία, το πρόβατο ήταν λογικό να χρησιμεύσει στον άνθρωπο ως προμήνυμα του μέλλοντός του. Δεν πρόκειται μόνον για την αμνοσκοπία, την πρόβλεψη δηλαδή της μοίρας από την "ανάγνωση" της πλάτης ενός τελετουργικά σφαγμένου αρνιού, που έμελλε να επιδείξει ιδιαίτερη ανθεκτικότητα στο χρόνο. Κάθε παρεκκλίνον αρνί θεωρήθηκε από την αρχαιότητα κακός οιωνός, κάνοντας ακόμη και τον Μεγαλέξανδρο να χάση προσώρας την ψυχραιμία του: "Τότε δε συνέπεσε πρόβατον να γεννήση αρνίον έχον επί της κεφαλής σχήμα και χρώμα κάρας, και ανά δύο εξογκώσεις εκατέρωθεν", γράφει ο Πλούταρχος. Ο Αλέξανδρος ταράχθηκε με το σημάδι και για να καθαρθεί ζήτησε τη βοήθεια των Βαβυλωνίων που κουβαλούσε μαζί στην εκστρατεία του.

Άπειρες είναι επομένως οι συνδέσεις της ανθρωπότητας με τα άκακα ζώα. Όταν λοιπόν φθάνει το αρνάκι στο τραπέζι μας, θα θέλαμε να πιστέψουμε ότι ο πολιτισμός μας έχει κάπως φροντίσει να σεβαστεί την πολύτιμη προσφορά του στην ανθρώπινη ιστορία. Αλλά το ζώο-θυσία, παρά τις επιθυμίες μας, δεν έχει εξασφαλίσει καλύτερες συνθήκες ζωής και σφαγής απ' ό,τι στο παρελθόν. Δεν είναι μόνο οι διατροφικές μας συνήθειες που καταδικάζουν κάθε χρόνο όλο και περισσότερα πρόβατα σε θάνατο (από 18 κιλά κρέας που έτρωγε ο Έλληνας κατά μέσο όρο το 1957 ξεπερνά πλέον τα 80 κιλά ετησίως). Η εντατική κτηνοτροφία που σταδιακά επιβάλλεται και στη χώρα μας, έχει επιδεινώσει τη θέση των αμνών από την ώρα που θα έρθουν στον κόσμο. "Λανθασμένα ο καταναλωτής πιστεύει ότι γεύεται ένα αρνάκι που έχει ζήσει ημιελεύθερο στα βουνά απολαμβάνοντας τη στοργή του παραδοσιακού βοσκού", λέει ο Κώστας Τσίπηρας της Φυσιολατρικής Αντικυνηγετικής Πρωτοβουλίας. Στα μοντέρνα υπόστεγα τα πρόβατα δεν βλέπουν ίσως ποτέ το φως του ήλιου, στοιβάζονται σε στενά κλουβιά και ακίνητα τρέφονται με περίεργες ζωοτροφές και ορμόνες ώσπου να φτάσουν το ταχύτερο το επιθυμητό βάρος για να τα σφάξουν. "Οι κοινοτικές οδηγίες για τη μεταφορά τους και την αναισθητοποίησή τους πριν από τη θανάτωση δεν τηρούνται. Μόλις προ τεσσάρων μηνών καταγγείλαμε στο υπ. Γεωργίας την κακοποίηση πολλών προβάτων που έφυγαν με φορτηγά από την Αλεξανδρούπολη προς το λιμάνι της Καλαμάτας κι από 'κει για τη Συρία. Τα ταλαίπωρα ζώα ήταν επί τέσσερις μέρες συνεχώς στο δρόμο, νηστικά και απότιστα. Το αποτέλεσμα βέβαια ήταν πολλά να βρούν μαρτυρικό θάνατο". Αλλά και η φαινομενικά αθώα διαδικασία της κουράς στις σύγχρονες μονάδες είναι για αρκετά αρνιά ένα ακόμα βασανιστήριο. "Οι εταιρείες που πουλάνε τις αυτόματες μηχανές κουρέματος δικαιολογούν απώλειες της τάξεως του 10%. Ενα άλλο σοβαρό ποσοστό ζωντανών τραυματίζονται".

"Η προσπάθειά μας", συνοψίζει ο Κ. Τσίπηρας, "είναι διπλή. Απ' τη μια αγωνιζόμαστε για να εφαρμοστούν οι νόμοι που μειώνουν τους βασανισμούς των ζώων, όσο κι αν αυτό ακούγεται ρεφορμιστικό, κι από την άλλη, πείθουμε όλο και περισσότερους ανθρώπους να αλλάξουν τη διατροφή τους. Εξηγούμε στον κόσμο πόσο καταστροφική από όλες τις απόψεις -και όχι μόνο για λόγους ηθικής- είναι η κατανάλωση κρέατος".

ΑΡΝΟΛΑΤΡΙΑ ΚΑΙ ΑΡΝΟΜΑΧΙΑ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ

Πώς σας αρέσει το αρνάκι; Ελεύθερο να βόσκει στα λιβάδια; Στην αυλή σας σαν κατοικίδιο; Η μήπως το προτιμάτε στο φούρνο με πατάτες; Για όλα τα γούστα φροντίζει το Ιντερνετ. Αν ανήκετε στην πρώτη κατηγορία, σας παραπέμπουμε στη διεύθυνση http://www.wi.leidenuniv.nl/~mvlink/lammetjes.html για να συναντήσετε το United Lamb Fan Club (1), απ' όπου μπορείτε να ξεκινήσετε την περιήγησή σας. Πρόκειται για μια ομάδα ολλανδών αρνόφιλων με την οποία μπορείτε να επικοινωνήσετε για να ανταλλάξετε φωτογραφίες αρνιών. Στη διεύθυνση http://ttsw.com/HenrysSheep/SheepHomePage.html θα βρείτε την Sheep Home Page (2) που έχει ώς σύνθημα "πρόβατο, πρόβατο, πρόβατο, σε αγαπάμε". Η αγάπη όμως αυτή δεν εμποδίζει τους συντάκτες της σελίδας να εξυμνούν τα μάλλινα ρούχα και τα παϊδάκια. Περιλαμβάνεται ειδική εικονογράφηση (3) και εμπλουτίζονται οι γνώσεις σας για τα πρόβατα (4). Μπορείτε να παίξετε το "παιχνίδι του προβάτου" (5) ή να κάνετε χρήση του "προβατομετρητή" (6). Αν νοσταλγείτε το βέλασμα μπορείτε να το ακούσετε σε αυθεντική ηχογράφηση ή σε ανθρώπινη μίμηση.

Για τους διανοούμενους αρνόφιλους, σε άλλη διεύθυνση, υπάρχει ακόμα και ποιητική ανθολόγηση: "The Lamb", του Ουίλιαμ Μπλέικ (7). Οι θρησκευόμενοι θα βρουν πολλά στοιχεία για τον "αμνό" και το πάσχα (8), ενώ οι σοβαροί μελετητές θα ανακαλύψουν εύκολα τις σχετικές ακαδημαϊκές σελίδες, όπως αυτές του Πανεπιστήμιου της Ουψάλα (9). Οι αθεράπευτοι αρνοφάγοι μπορούν να χορτάσουν με αμέτρητες συνταγές από όλα τα μέρη του κόσμου (10-12). Για την κοιλιά τους φροντίζουν εκατοντάδες κτηνοτρόφοι που προβάλλουν στο δίκτυο τα προϊόντα τους, διαφημίζοντας την υγιεινή διατροφή των κοπαδιών τους (13).

ΑΝΑΙΜΑΚΤΟ ΠΑΣΧΑ

Υπάρχει ακόμη καιρός. Προλαβαίνετε να περάσετε το φετινό Πάσχα χωρίς τύψεις ότι συμβάλατε στη μαζική σφαγή. Φτάνει να το αποφασίσετε έστω και την τελευταία στιγμή. Ο τρόπος είναι απλός και οι "συνταγές χωρίς βία" για όλα τα γούστα. Για ευκολία σας προτείνουμε μπιφτέκια -λόγω της ημέρας- από ξηρούς καρπούς, μια ιδέα της Μαριλένας Θεοφράστου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φύση και Οικολογία" (Ανοιξη 1991): Χρειάζεστε 240 γραμμάρια τριμμένα καρύδια, μισό φλιτζάνι αλεύρι ολικής αλέσεως, ένα ψιλοκομμένο κρεμμύδι, ένα τριμμένο καρότο, δύο γεμάτες κουταλιές σούπας ψιλοκομμένα λαχανικά (λάχανο, σπανάκι ή ό,τι άλλο σας βρίσκεται), ένα κουταλάκι ψιλοκομμένο μαϊντανό, ένα κουτάλι της σούπας καθαρισμένους ηλιόσπορους, δύο κουτάλια λάδι, μισό κουταλάκι αρωματικά βότανα, ένα κουτάλι σάλτσα σόγιας, λίγο νερό για να δέσει το μίγμα και (προαιρετικά) πιπέρι. Ανακατεύετε όλα τα υλικά, τα χωρίζετε σε οκτώ μέρη, τα τοποθετείτε σε βουτυρωμένη σχάρα και τα ψήνετε σε δυνατό φούρνο για δώδεκα λεπτά από κάθε πλευρά.

Είναι προφανές ότι στην περίπτωση που αρνηθείτε να ξεκοκαλίσετε το πασχαλιάτικο αρνί, θα δεχθείτε τα ειρωνικά πειράγματα των σαρκοβόρων όντων που σας περιστοιχίζουν. Μην πτοηθείτε. Ολοι εκείνοι που από την αρχαιότητα έως σήμερα κατήγγειλαν ως απολίτιστη, βάναυση και κανιβαλική τη συνήθεια της ανθρωπότητας να τρέφεται καταβροχθίζοντας σάρκες ζώων, υπέστησαν τη χλεύη και το σαρκασμό των ανυποψίαστων συγχρόνων τους. Τι κι αν στις γραμμές των οπαδών της χορτοφαγίας συμπεριλαμβάνονταν ο Πυθαγόρας και ο Πλάτωνας, ο Μοντέν και ο Βολτέρος, ο Τολστόι και ο Κάφκα; Η αποχή από το κρέας θεωρήθηκε πάντοτε συμπεριφορά εκκεντρική και αντιμετωπίστηκε με εξαιρετική δυσπιστία.

Αρκεί να θυμηθούμε την υποδοχή που επιφύλαξαν οι διανοούμενοι της εποχής του στον Πλάτωνα Δρακούλη, τον φυτοφάγο σοσιαλιστή που -μεταξύ άλλων- ευαγγελίστηκε και τη συναδέλφωση των ανθρώπων με τα ζώα και επιχείρησε να εισαγάγει στην Ελλάδα τη διαιτητική του μεταρρύθμιση (τέλη του 19ου άι. και αρχές του 20ού). Αντικείμενο χλευασμού υπήρξε κυρίως η απόπειρα του Δρακούλη να προπαγανδίσει ένα "αναίμακτον Πάσχα" διοργανώνοντας χορτοφαγικά συμπόσια, στα οποία καλούσε παράγοντες της εποχής προκειμένου να τους πείσει ότι ήγγικεν πλέον η ώρα να καταργηθεί η σφαγή των λαμπριάτικων αρνιών. Ιδού το χαρακτηριστικό αλλά και κακεντρεχές σχετικό σχόλιο που δημοσιεύτηκε στον "Νουμά" το 1909: "Ο φιλόσοφος χορτοφάγος κ. Πλ. Δρακούλης μαζί με τους περισσότερο χορτοφάγους και λιγώτερο φιλόσοφους συντρόφους του, αντί αρνί έφαγε χόρτα τη Λαμπρή, και το τελαλήσανε όλες οι εφημερίδες. Οταν κανείς τυραγνιέται από την τρομερή αρρώστεια που λέγεται ρεκλαμομανία, και σανό ακόμα είναι ικανός να φάει, για να γίνει κουβέντα για δαύτονε". (Αναφέρεται στο: Π. Μουλλάς, "Ο λόγος της απουσίας", ΜΙΕΤ, Αθήνα 1992, σ. 338-39).

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΦΑΛΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥΣ ΠΟΔΑΣ

Η περί βρώσεως του πασχαλίου αμνού εντολή του Θεού περιέχει ειδικές διατάξεις. Ούτω α) πρέπει ο αμνός να είναι εψημμένος "οπτός εν πυρί". Μήπως ταύτα διότι ο Χριστός, ο "αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του Κόσμου", πάσχων επί του Σταυρού, ως αντιπρόσωπος της ενόχου ανθρωπότητος, εδέχθη επάνω Του τους κεραυνούς της θείας Δικαιοσύνης, το πνευματικόν εκείνο πυρ, δι' ού κατέκαυσε την αμαρτίαν; β) Πρέπει να φάγουν το αρνίον χρησιμοποιούντες άζυμον άρτον. Ο Χριστός, θυσιασθείς επί του Σταυρού κατέστη και η απαραίτητος τροφή των πιστών, μεταδίδων την ζωήν του καθαράν, τελείως αγίαν (δηλουμένην δια του αζύμου άρτου). γ) Πρέπει να φάγουν το αρνίον το εψημμένον και διαμελισμένον κατά τα τμήματά του. Πρέπει να φάγουν "την κεφαλήν αυτού (του αρνίου) μετά των ποδών αυτού και μετά των εντοσθίων αυτού" (εδ.9). Ο χριστιανός, ο λυτρωθείς διά του αίματος του αρνίου πρέπει να φάγη την κεφαλήν, ν' αποκτήση τον νουν του Χριστού, τον τρόπον του σκέπτεσθαι, φωτιζόμενος υπό του Πνεύματος του Κυρίου. Αλλ' ο χριστιανός πρέπει να φάγη και τα σπλάγχνα του αρνίου. Είναι τα σπλάγχνα του Χριστού, ο εσωτερικός κόσμος των αγίων αισθημάτων και επιθυμιών του Κυρίου. Επί πλέον δε ο χριστιανός πρέπι να "φάγη και τους πόδας του αρνίου". Εχων ως πρότυπον τον Χριστόν να κατευθύνη τους πόδας του επί της οδού, ην ο Κύριος ημών εβάδισεν, ρυθμίζων την ζωήν αυτού κατά το υπόδειγμα της ζωής Εκείνου.

Αρχιμ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

("Ο συμβολισμός του πασχαλίου αμνού", Αθήναι 1937)

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΠΕΤΣΑ

"Ταύτα είναι τα κτήνη, τα οποία θέλετε τρώγει: ο βους, το πρόβατον και η αιξ, η έλαφος και η δορκάς και ο βούβαλος και ο αγριότραγος και ο πύγαργος και ο άγριος βους και η καμηλοπάρδαλις." (Δευτερονόμιον, ΙΔ' 4-5).

Υποστηρίχθηκε ότι οι λόγοι υγιεινής είναι αυτοί που προκάλεσαν την απαγόρευση ορισμένων ζώων. Αυτό είναι ακριβές, εφόσον με τη λέξη υγιεινή δεν εννοούμε μόνο τα μέσα για τη διατήρηση της φυσικής μας υγείας, αλλά και της πνευματικής και της ηθικής υγείας.

Η Τορά απαγορεύει τη βρώση του λίπους από το μοσχάρι, το πρόβατο, το κατσίκι, μ' άλλα λόγια, το λίπος όλων των ζώων που το είδος τους προσφέρεται σε θυσία στον Κύριο. Προκειμένου να προφυλαχθούν οι αγοραστές από ενδεχόμενο λάθος, ο χασάπης εξαγνίζει το κρέας με ένα menaker, ειδικό για την αφαίρεση των απαγορευμένων κομματιών του ζώου. Το menaker έχει την ιδιότητα να ανιχνεύει το μπούτι του ζώου και να αφαιρεί τους τένοντες που απαγορεύονται από τον Νόμο.

Dr. M. VENTURA

(Αρχιραβίνος της Αλεξάνδρειας, 1940)

Ο ΜΩΑΜΕΘ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΑΤΑ

Μερικοί άνθρωποι ισχυρίζονται ότι ο Μωάμεθ απαγόρευσε το χοιρινό κρέας για να μην πέσει η τιμή του πρόβιου κρέατος, επειδή ο ίδιος είχε πολλά πρόβατα. Αλλά αυτό είναι λάθος. Διότι, ο Μωάμεθ όταν ήταν μικρός, πράγματι βόσκησε πρόβατα, αλλά αυτά τα πρόβατα δεν ήταν δικά του. Και δεύτερον, όταν ο Μωάμεθ έγινε προφήτης στα 40 του χρόνια, δεν ξαναβόσκησε πρόβατα, ούτε είχε κανένα κοπάδι.

Σύμφωνα με τον Ισλαμισμό, η απαγόρευση του χοιρινού κρέατος δεν είναι επειδή ο Μωάμεθ θύμωσε στο γουρούνι ή για να πέσει η τιμή του πρόβιου κρέατος, αλλά όπως επισήμανα και στην αρχή του θέματος, επειδή είναι κατά της υγείας του ανθρώπου.

ΧΑΣΑΝ ΠΑΤΣΑΜΑΝ

("Σταγόνες από το Ισλάμ", Κομοτηνή 1989)

ΜΗ ΖΩΓΡΑΦΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΑΜΝΟ

Επειδή μερικοί ζωγραφίζουσι, τον μεν Χριστόν, ως πρόβατον και Αμνόν, τον δε Πρόδρομον δεικνύοντα αυτόν με τον δάκτυλόν του και λέγοντα: Ιδέ ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του Κόσμου, δια τούτο προστάζει ο παρών Κανών, το τοιούτον εις το εξής να μη γίνεται, αλλά να ζωγραφίζεται ο Χριστός, ως άνθρωπος τέλειος, κατά τον ανθρώπινον χαρακτήρα, ίνα δια του ανθρωπίνου είδους ερχόμεθα εις ενθύμησιν της εν σαρκί πολιτείας αυτού, και του πάθους, και του θανάτου, και της διά τούτων γενομένης σωτηρίας του Κόσμου. Διότι τους μεν παλαιούς εκείνους του νόμου τύπους τιμώμεν καθ' ό επροεικόνιζαν την αλήθειαν του Ευαγγελίου και της χάριτος, από τους οποίους ένας ήτο και ο εν τω Πάσχα σφαγιαζόμενος Αμνός, εις εικόνα Χριστού παραλαμβανόμενος, του αληθινού Αμνού, του αίροντος την αμαρτίαν του Κόσμου. Τώρα δε οπού ήλθεν η αλήθεια αυτή και τα πράγματα, μάλλον τον τύπον προτιμώμεν, αυτόν και υποδεχόμεθα.

ΠΒ' ΚΑΝΩΝ ΤΗΣ ΣΤ' ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

(Ερμηνεία, "Πηδάλιον", Εν Ζακύνθω, 1864)

Α- Ω

Από το ημερολόγιο δημοσιογράφου της "USA TODAY" που ακολούθησε τη Χίλαρι Κλίντον στην πρόσφατη περιοδεία της: "Τετάρτη 27 Μαρτίου, στην Τουρκία. Το βράδυ φάγαμε αρνί και κρεατόπιτες και ήπιαμε κρασί. (...) Παρασκευή 29. Στην Αθήνα νιώθουμε όλοι κουρασμένοι. Μερικοί αρρώστησαν. Πιστεύω ότι μπορεί και να μην ξαναβάλω αρνί στο στόμα του".

Επιθυμούσε να είναι τσέλιγκας ο Κ. Κρυστάλλης, και την επιθυμία του αυτή την αποτύπωσε σε στίχους: "Ηθελα να 'μουν τσέλιγκας, να 'μουν κι ένας σκουτέρης/ να πάω να ζήσω στο μαντρί, στην ερημιά, στα δάσα/ να 'χω κοπάδι πρόβατα, να 'χω κοπάδι γίδια/ κ' έναν σωρό μαντρόσκυλα, να 'χω και βοσκοτόπια". (Από τη συλλογή "Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης", 1893).

Η εκδίκηση του αρνιού: Το αίμα των μυριάδων αρνιών που σφάζονταν στην Ιερουσαλήμ διοχετευόταν σε τεράστιους βόθρους. Ετσι, η φοβερή έκρηξη που σημειώθηκε επί Ιουλιανού του Παραβάτη και οδήγησε στη ματαίωση της ανοικοδόμησης του Ναού ερμηνεύθηκε ως ανάφλεξη των φωσφορικών αερίων που είχαν αναπτυχθεί στο υπέδαφος και με τις ανασκαφικές εργασίες ήρθαν σε επαφή με τον αέρα.

Μαζικές θυσίες αμνών συνόδευαν συχνά τα εξαιρετικά γεγονότα, όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη: Ο Δαβίδ, για παράδειγμα, προσέφερε θυσία χιλίων αμνών κατά την ενθρόνιση του γιου του Σολομώντα, ενώ ο ίδιος ο Σολομών θυσίασε στα εγκαίνια του Ναού περισσότερα από εκατόν είκοσι χιλιάδες πρόβατα.

Ονοματολόγιο αμνοεριφίων από τα "Διηγήματα της Στάνης" του Χρ. Χρηστοβασίλη: "Ηξερα ποιο πρόβατο λέγεται λάγιο, ποιο μπέλο, ποιο κάλεσιο, ποιο κότσινο, ποιο μπάλιο, και ποιο γίδι λέγεται νιάγκρο, ποιο φλώρο, ποιο κανούτο, ποιο μπούτσικο, ποιο μπάρτζο, ποιο καπνόμπαρτζο, ποιο μετσένιο, ποιο γκάλμπινο, ποιο λιάρο, ποιο μπάλιο, ποιο σιούτο, ποιο σκουλαρικάτο, ποιο γκιόσο και τα λοιπά".

Παμπάλαιη είναι η παρομοίωση του αφελούς ανθρώπου με το αρνί. Στις "Νεφέλες" του Αριστοφάνη, για παράδειγμα, ο Στρεψιάδης στρέφεται κάποια στιγμή προς το κοινό και το βρίζει: "Γιατί λοιπόν καθόσαστε, μαλάκες, νούμερα, αρνιά, τσουκάλια σωριασμένα;" (μετάφραση Κ. Βάρναλη, εκδ. Ζαχαρόπουλου, Αθήνα 1939, σ. 131).

Ρεπορτάζ της Gayle Young, ανταποκρίτριας του CNN στο Αμάν, ανέφερε στις 18 του περασμένου Σεπτεμβρίου ότι στην πόλη υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με τα πρόβατα που δεν μπορούν πια να βόσκουν στα προάστιά της. Οι πλούσιοι κάτοικοι διώχνουν τα ζώα (και τους νομάδες βοσκούς), επειδή τους ρημάζουν τις ελιές και τα λουλούδια.

Σύμφωνα με τη σύνοψη των εβραϊκών νόμων από τον Steven Weintraub, "το κρέας που θα φαγωθεί πρέπει να έχει σφαγεί με ιδιαίτερο τρόπο (Δευτερονόμιο 12: 20). Πρέπει να έχει προηγηθεί προσευχή. Το ζώο πρέπει να σφαγεί με τρόπο που να μην του προκαλέσει μεγάλο πόνο. Ενα κοφτερό μαχαίρι χρησιμοποιείται για να κόψει δια μιας τον οισοφάγο, την τραχεία, την καρωτίδα και τη σφαγίτιδα φλέβα".

Το ισλαμικό εορτολόγιο θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική τη γιορτή της θυσίας. Στα αραβικά ονομάζεται Εϊντ Αλ-Αντά. Μετά την πρωινή προσευχή θυσιάζεται ένα αρνί σε ανάμνηση της ιστορίας του Αβραάμ, του βιβλικού πατριάρχη που ήταν έτοιμος να θυσιάσει το γιο του στο Θεό. Τον Αβραάμ τιμούν και οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Πλάτωνος Δρακούλη, "Υγιεινή και ηθική" (Αθήναι 1926). Το βασικό έργο, γραμμένο ήδη από το 1894, του ιδιόρρυθμου σοσιαλιστή κατά της κρεοφαγίας.

Αρχιμανδρίτου Προκοπίου Παπαθεοδώρου, "Ο συμβολισμός του πασχαλινού αμνού - Η εν Χριστώ λύτρωσις" (Αθήναι 1937). Λεπτομερής μελέτη και ανάλυση των συμβολισμών που συνοδεύουν την ορθόδοξη τελετουργία της σφαγής του αρνιού.

Dr. M. Ventura, "Manuel d' instruction religieuse israelite" (L' Institution Maimonide, Alexandrie 1940). Τα πάντα για την ιουδαϊκή θρησκεία, τις τελετές και τις απαγορεύσεις της, λεξικογραφημένα από τον τότε Αρχιρραβίνο της Αλεξάνδριας. Ειδικές αναφορές στην ιερότητα του αρνιού.

Θρασ. Βλησίδη, "Νέα Ζωολογική Εγκυκλοπαίδεια" (Αθήναι 1958). Η καταγωγή, οι διαδρομές και τα είδη των προβάτων στην Ελλάδα και σ' ολόκληρο τον κόσμο.

"Φύση και Οικολογία" ("τριμηναία έκδοση βιωματικής και βιοκεντρικής οικολογίας", σε ανακυκλωμένο χαρτί). Συχνές αναφορές στο ζήτημα της κρεοφαγίας και στα βασανιστήρια που υφίστανται τα πρόβατα, ιδιαίτερα όταν εντάσσονται στις σύγχρονες μορφές κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης.

ΔΕΙΤΕ

Μαρία Πενταγιώτισσα του Αχιλλέα Μαδρά (1929). Σφαγμένα και ροδοψημένα αρνιά στα λημέρια του Νταβέλη προκαλούν τους κομπάρσους και το συνεργείο. Με πολύ κόπο ολοκληρώνονται τα σχετικά γυρίσματα. Το σενάριο βασίζεται στο γνωστό τραγούδι "στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Χρυσό κριάρια και στης Μαρίας την ποδιά σφάζονται παλληκάρια".

Αστέρω του Δημήτρη Γαζιάδη (1929). Ποιμενικό δράμα στα χνάρια της Γκόλφως. Ερωτας και ανταγωνισμοί ανάμεσα σε απλούς βοσκούς και μεγαλοτσελιγκάδες με φόντο τις ειδυλλιακές στάνες με τα αρνάκια του Χελμού. Φουστανέλα και παϊδάκια στην υπηρεσία του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού.

Τα πάντα γύρω από το σεξ (Everything you alwayws wanted to know about sex) του Γούντι Αλεν (1972). Ξεχωρίζει η ιστορία της ερωτικής συνάντησης του Τίτου Βανδή με την αγαπημένη του προβατίνα σε μια σουίτα ακριβού νεουορκέζικου ξενοδοχείου.

Κρέας (Meat) του Φρέντερικ Γουάισμαν (1976). Σουρεαλιστικό, αιματηρό θέαμα με κέντρο τα γιγαντιαία σφαγεία του Σικάγο.

Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 14/4/1996