Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ ΤΟ 16o ΑΙΩΝΑ

Είναι γνωστό ότι μετά από τις τούρκικές επιδρομές του 15ο αιώνα, ιδίως την τρομερή επιδρομή του 1479 ο πληθυσμός της Ιθάκης για τον οποίο δεν έχουμε πληροφορίες πόσος ήταν πριν τις επιδρομές αυτές έχει ελαττωθεί τόσο που η Βενετική Γερουσία αναγκαστικέ να βγάλει διάταγμα το 1504 στους διοικητές του “Stato da Màr” ( θαλάσσιες και υπερπόντιες κτήσεις Βενετίας) της περιοχής του “Λεβάντε” (porto Levante*) ‘ότι όποιος ήθελα να κατοικίσει το νησί “Vldicompare” (Ιθάκη), κοντά στην Κεφαλονιά που εμφανίζετε ως ακατοίκητο τότες (“isola al presente inabitata”) θα δινόταν από το κράτος γαίες για καλλιέργεια και εγκατάσταση και σημαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις για αυτόν και τους απογόνους του. Στην περισπούδαστη μελέτη για το πληθυσμό των Ιονίων Νησιών, δημοσιευμένη μεταξύ 1910-1919 στην εφημερίδα “Οικονομική Ελλάς”, ο καθηγητής Ανδρέας Ανδρεάδης παραθέτει πίνακα που η Ιθάκη αναφέρετε το 1504 ως “έρημη” προφανώς για την αναφορά των Βενετών και μετά αναφέρει ξανά ότι το 1575 έτρεφε 60 οικογένειες. Σχετικά με το πληθυσμό της Ιθάκης το 1575 ο Ανδρεάδης αναφέρει “Το 1575 ο αναχωρών διοικητής της Κεφαλονιάς γράφει ‘ότι δίπλα στην Κεφαλονιά η μικρή νήσος που ονομάζετε Θιάκι ,είναι ορεινότατη και άφορος έχει τρία μικρά χωριά και πάρα πολλούς κολπίσκους, ένας από αυτόν ονομάζετε Βαθύ η αλλιός Valdicompare. Το νησί όλο κατοικείτε από 60 οικογένειες οι οποίες φοβούνται τους πειρατές και δεν υπάρχει κάποιο φρούριο να καταφύγουν σε περίπτωση επιδρομής (εφημερίδα Οικονομική Ελλάς 1910 σελ,138).

 Γεγονός ότι η πληροφορία πως η Ιθάκη το 1575 είχε 60 οικογένειες, προέρχεται από τον επίσημο αποχωρούντα διοικητή της Κεφαλονιάς, αυτό δείχνει, όπως θα δούμε και παρακάτω ότι η Κεφαλονιά δεν είχε πλήρως επίγνωση της καταστάσεως της νήσου Ιθάκης. Απόδειξη και το γεγονός ότι ο Διοικητής Κεφαλονιάς το 1575 χαρακτηρίζει την νήσο ως άφορη, έρχεται σε σύγκρουση με το διάταγμα του 1504 βασισμένο σε πληροφορίες του διοικητικού κέντρου Κεφαλονιάς που αναφέρει το νησί της Ιθάκης ως “παράγωγο και καρποφόρο”. Η ερήμωση της Ιθάκης έπειτα από εξανδραποδισμούς, σφαγές και λεηλασίες από τις επιδρομές των τούρκων τις τελευτές δεκαετίες του 15 αιώνα και τις πειρατικές, ληστρικές επιδρομές που μάστιζαν τα νησιά του Ιονίου εκείνο τον αιώνα δεν μπορεί να υπήρξε απόλυτη. Η Ιθάκη είναι μικρό νησί αλλά ταυτόχρονα είναι πολύ ορεινό με πολλές κολπώσεις ,λαγκάδια απότομες δύσβατες πλαγιές με πληθωρική βλάστηση προσφέροντας έτσι αμέτρητα κρησφύγετα γνωστά στους ντόπιους αλλά άγνωστα στους επιδρομείς . Αναμφισβήτητα πολλοί θα ήταν εκείνοι που θα γλίτωσαν από το ανθρωποκυνηγητό τον επιδρομέων κριμένοι μέσα στα απρόσιτα βράχια και τους πυκνούς λόγκους. Άλλοι πάλι θα πρόφθασαν να περάσουν σε γειτονικά νησιά ‘η απέναντι στην στεριά, όπου όταν θα τέλειωσε η περίοδος του κινδύνου θα ξαναγύριζαν πίσω. Σιγα σιγά το “inabitata” (έρημο) του διατάγματος του 1504 μας μοιάζει υπερβολικό .Μετά το διάταγμα για εποίκιση του νησιού θα πρέπει να ήταν πάρα πολύ εκείνοι που θα έσπευσαν να πάρουν τις γαίες που έδινε το Βενετικό κράτος στην Ιθάκη και να εγκατασταθούν εκεί, όποτε ο πληθυσμός της Ιθάκης το 1575 θα πρέπει να ανερχόταν παραπάνω από τις 60 οικογένειες αν συμπεριλάβουμε μόνο τα προνόμια τις εποίκησης. Μεταξύ των νέων εποίκων τις Ιθάκης συγκαταλέγονται και μερικοί Προσαλενταίοι από την Κέρκυρα που εγκαταστάθηκαν στο βόρειο τμήμα της Ιθάκης μετά το διάταγμα του 1504. Στην διαθήκη του Θιακοκερκυραίου Θοδωρή Προσαλέντη γραμμένη στις 16 Απριλίου 1585,στο χωρίο Σταυρονίκιο (Εξωγή), ο Προσαλέντης προσπαθεί να καθορίσει επακριβώς την θέση των διαφόρων χωραφιών που έχει σκόρπια σε διάφορα σημεία και εκτός του χωριού Σταυρονίκιο αναφέρει και τις εξής 26 τοποθεσίες :Παναγία στα Χωριουδάκια, Χαλάσματα, Φρίκες, Κάλαμος, Αργαστήρι, Καμίνια, Πουγκάς, Μελάνυθρος, Κούμαρος, Αμπέλια, Λαγκάδι, Στου Σαμικού, Ασπροσυκιά, Νίμερος,Πόλη ,Μύλος, Λιθος, Στις Ελιές, Αή Βασίλης ,Αγία Παρασκευή, Αγία Μαρίνα, Τρικουλάτο, Λουτρό, Ρισσάνο, Λύδι, Μαγουλάς .Αξιοπρόσεκτο είναι ότι 4 από αυτά τα τοπωνύμια έχουν ονόματα εκκλησιών. Εκτός από την Αγιά Μαρίνα που χαρακτηρίζετε ενοριακός ναός ,όπου για να υπήρχε ενοριακός ναός θα υπήρχαν και ενορίες, οι υπόλοιπες τοποθεσίες που είχαν όνομα εκκλησίας, μαρτυρούν χαλάσματα η ναούς που προϋπήρχαν σε αυτές. Η διατήρηση όλων αυτών των τοπωνυμίων και των υπολοίπων, βασίζετε στην παράδοση και η παράδοση δεν συμβαδίζει με την πλήρη ερήμωση. Έχει τονιστεί και από άλλους ότι, αρχαιοπρεπή τοπωνύμια που χαρακτηρίζουν ολόκληρο το νησί όπως Μαλάνυθρος, Φηγάλια, Κιόνι, Δρυμόνας ,Λαχός, Κολλιερή, Άγρι, Αγρός, Λεύκη, Φιλλιτού ,Κάλαμος, Κριτάνι , Άμπελος, Ελληνικό, Βουκέντης, και άλλα, δεν θα είχαν επιβιώσει ως τις μέρες μας αν το νησί δεχόταν πλήρης ερήμωση. Γιατί τα τοπωνύμια επιβιώσαν μέσο της παράδοσης και η παράδοση θέλει ανθρώπους για να συνεχιστεί. Ας δούμε πόσους ανθρώπους αναφέρει η διαθήκη του Προσαλέντη το 1585, είτε σχετικά με τους κληρονόμους ,είτε με την οροθεσία των κτημάτων του. Στην Διαθήκη Προσαλέντη αναφέρονται 17 επώνυμα που αντιστοιχούν σε 18 οικογένειες.1) Προσαλέντης Θοδωρής (Ο διαθέτης), 2)Προσαλέντης Γρηγόρης (θειος του Θοδωρή, άλλη οικογένεια), 3) Κλουδάκης Δημήτρης (πρωτόπαπας και συμβολαιογράφος ) 4) Γιώργος Βρεττός (παπάς), 5) Μαυρομάτης, 6) Μαυροκέφαλος 7) Νουτσάτος, 8) Μαρούλης 9) Μήτσουρας 10) Κρικόπουλος 11) Προκόπης 12) Κόκκαλης 13) Κουτσουβέλης 14) Γραβρίλης 15) Φείδιος 16) Ραυτόπουλος 17) Γαλάτης. Οι δεκαοκτώ οικογένειες αναφέρονται σε ένα αριθμό κτημάτων σε μια περιορισμένη εκτάσεως περιοχή της βόρειας Ιθάκης. Σίγουρα θα υπήρχαν και άλλα αγροτεμάχια στην περιοχή τα οποία δεν συνόρευαν με τα χωράφια του Προσαλέντη για να αναφερθούν και αυτά στην διαθήκη και φυσικά δεκαοκτώ οικογένειες αποκλείετε να ήταν τότε οι μόνες οικογένειες που κατοικούσαν στο νησί. Συνεπώς και μόνο χωρίο Σταυρονίκιο (Εξωγή), ο αριθμός των οικογενειών συμφώνα με όλα τα παραπάνω πρέπει να είναι ίσος αν όχι και περισσότερος με το πληθυσμό που αναφέρει ο Ανδρεάδης για ολόκληρο το νησί. Η διαθήκη Προσαλέντη μας κάνει λόγο για μια αγροτική πυκνοκατοικημένη περιοχή της βορείου Ιθάκης με ενορίες και πρωτόπαπα και μάλιστα νοτάριο. Αν η δημογραφικοί πυκνότητα του νησιού ήταν ίδια με αυτή του Σταυρονίκιου, τότε ο αριθμός των 60 οικογενειών που αναφέρει ο Ανδρεάδης, είναι πολύ κάτω του πραγματικού πληθυσμού εκείνη του νησιού εκείνη την εποχή, όσο και αυξήθηκε ο πληθυσμός του νησιού μέσα σε μια δεκαετία που χωρίζει την διαθήκη του Προσαλέντη από την αναφορά του Ανδρεάδη το 1575.

To νησί της Ιθάκης τελικός φαίνεται να μην έμεινε ποτέ έρημο στο παρελθόν, οι κάτοικοί του συνέχισαν την παράδοση μέχρι και σήμερα, κάνοντάς μας να γράψουμε και να μιλήσουμε για αυτήν.

Π. Γ ΚΑΛΛIΝΙΚΟΣ

Αναρτήθηκε από «Η Iθάκη στο πέρασμα του χρόνου»