Ο ΜΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΑΙ Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΟΥ

Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΔΑΜΗΣ, εκδ. fagotto

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς φιλόμουσος για να γνωρίζει το όνομα του Νικολάου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου: η ταύτιση του Κερκυραίου συνθέτη με τη μελοποίηση του Εθνικού Υμνου, το κατέστησε οικείο σε όλους τους Ελληνες. Ταυτόχρονα, όμως, κράτησε τον ίδιο και το έργο του στην αφάνεια, καθώς το ενδιαφέρον των πολλών περιορίστηκε στη σχέση του με τον Διονύσιο Σολωμό. Ελάχιστα στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του είναι ευρύτερα γνωστά. Πολύ λίγα γνωρίζουμε για έναν άνθρωπο ο οποίος, καθώς φαίνεται, υπήρξε σημαίνουσα προσωπικότητα των Επτανήσων, συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση της μουσικής ζωής της Κέρκυρας, αλλά και στη διαχείριση της εξουσίας κατά την περίοδο της Βρετανικής Προστασίας. Λίγα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για ένα συνθέτη με πολυσχιδή προσωπικότητα, μουσικοαισθητικά ενδιαφέροντα και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Σύγχρονος του Ροσίνι, ο Μάντζαρος γεννήθηκε το 1795. Εκείνη την εποχή τα Ιόνια ανήκαν στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Στη συνέχεια, ο συνθέτης και η οικογένειά του έζησαν τη γαλλοκρατία, την Ιόνιο πολιτεία, την αγγλοκρατία. Οταν πέθανε το 1872, η Ελλάδα ήταν κυρίαρχο κράτος και είχε ενσωματώσει τα Επτάνησα.

Ταραγμένες, όσο και ενδιαφέρουσες εποχές για ολόκληρη την Ευρώπη, από την οποία μετά τις επαναστάσεις του 1848 έφτασαν στα Ιόνια πλήθος πολιτικών προσφύγων, μπολιάζοντας με νέες ιδέες την κοινωνική και πολιτιστική ζωή. Ο μουσικολόγος Κώστας Καρδάμης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου και ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της έντεχνης μουσικής των Επτανήσων, επιχειρεί να αποδεσμεύσει τον Μάντζαρο από τη στερεότυπη εικόνα του ως «μουσουργού του Εθνικού Υμνου».

Δεν εστιάζει μονάχα στη ζωή, το έργο και την προσωπικότητα του συνθέτη, αλλά τοποθετεί τον άνθρωπο στο ιστορικό του περιβάλλον. Και αντίστροφα: με λόγο γλαφυρό, αλλά επιστημονικά τεκμηριωμένο, φωτίζει μέσα από την προσωπικότητα του Μάντζαρου τη μουσική, πνευματική, κοινωνική και πολιτική ζωή στην Κέρκυρα του πρώτου μισού του 19ου αιώνα. Πολύ περισσότερο, που ο Μάντζαρος υπήρξε, καθώς φαίνεται, συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε μορφές των Επτανήσων συχνά αντιθετικές μεταξύ τους. Η επικράτηση του λαϊκισμού σε όλες της εκφάνσεις της πολιτιστικής ζωής της χώρας μας δεν δυσκολεύτηκε να οδηγήσει στη δυσφήμιση της κλασικής μουσικής με ταξικά κριτήρια, όπως επίσης στην απαξιωτική αντιμετώπιση των Ελλήνων συνθετών και της θέσης τους στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Ειδικά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποφθέγματα όπως ότι «η μουσική είναι μία» ή ότι ο «Τσιτσάνης είναι ο Μπαχ της Ελλάδος» αναπαράχθηκαν, στοχεύοντας συνειδητά στη σύγχυση γύρω από τη μουσική. Ενα από τα συμπτώματα της κατάστασης που δημιουργήθηκε ήταν ότι μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν καν στοιχειώδεις κριτικές επιστημονικές βιογραφίες των επιφανέστερων Ελλήνων συνθετών. Χάρη στις νεότερες γενεές Ελλήνων μουσικολόγων τα τελευταία χρόνια η κατάσταση μοιάζει να μεταβάλλεται. Σημαντική προσπάθεια είναι η σειρά βιογραφιών Ελλήνων συνθετών υπό τη διεύθυνση του μουσικολόγου Αλέξανδρου Χαρκιολάκη, η οποία εγκαινιάστηκε το 2013. Ξεκίνησε με έναν καλογραμμένο τόμο της Αύρας Ξεπαπαδάκου για τον Zακυνθινό συνθέτη Παύλο Καρρέρ. Η μονογραφία του Καρδάμη για τον Μάντζαρο αποτελεί το δεύτερο βιβλίο της σειράς.

ΝΙΚΟΣ Α. ΔΟΝΤΑΣ