Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΘΑΚΗ (ΟΚΤΩΒΡΗΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1823)

Στην επαναστατική καθόλα δράση του Γεωργίου Καραϊσκάκη κατά τον αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας και της Εθνικής μας Αποκατάστασης, η περίοδος 1822-1824 συνιστά, κατά τη γνώμη μας, μια κατ’ εξοχήν σημαντική και άκρως ενδιαφέρουσα ιστορική περίοδο. Ενταγμένος αρχικά και νεαρώτατος στην υπηρεσία του Αλή-πασά των Ιωαννίνων, στο πολεμικό-στρατιωτικό σχολείο του οποίου πήρε τα πρώτα, επί του προκειμένου, μαθήματα, ανέβηκε, έπειτα από το θάνατό του, ως Κλέφτης στην περιοχή των Αγράφων και πήρε ενεργό μέρος στη μάχη στο Κομπότι, όπου και τραυματίστηκε, και μάλιστα στη μάχη στον Αη-Βλάσση, στην περιοχή του Σοβολάκου τον Φλεβάρη του 1823 καταπολεμώντας με επιτυχία τον Ομέρ Βρυώνη και τις ισχυρές τουρκικές δυνάμεις του, και αποτρέποντάς τον, κατά την διάλυση της πολιορκίας του Μεσολογγίου, να περάσει τον Αχελώο και δια μέσου των Αγράφων να φτάσει στη Λάρισα, όταν και «κατεστάθη αυτοχειροτόνητος καπιτάνος» και πληρεξούσιος κυρίαρχος των Αγράφων (1).

Από τότε άρχισε σταδιακά να αναπτύσσει και να ξεδιπλώνει τις επαναστατικές του δραστηριότητες με κορύφωσή τους την Αρχιστρατηγία της Στερεάς Ελλάδας, όταν και κατέδειξε τη μεγάλη και ασύγκριτη, για τα δεδομένα της Επανάστασης, καταγραφόμενη από όλες τις πηγές, στρατηγική ιδιοφυΐα του. Αυτής τεκμήριο ιδιαίτερο συνιστά η σύλληψη από αυτόν και η εκτέλεση του στρατηγικού του σχεδίου με το οποίο αποσκοπούσε στην αποκοπή των δυνάμεων του Κιουταχή που πολιορκούσε την Ακρόπολη των Αθηνών, από τη δυνατότητα ανεφοδιασμού τους σε πολεμικά εφόδια και τρόφιμα από τη Θεσσαλία και την Εύβοια, μετατρέποντάς τον από πολιορκητή σε πολιορκούμενο και αναζωπυρώνοντας την επανάσταση στην Ανατολική Στερεά με νικηφόρες κατά των Τούρκων μάχες και αλλαχού, αλλά προ πάντων στο Δίστομο και στην Αράχωβα (2).

Στα επαναστατικά χρόνια, όταν από απλός κλεφταρματωλός αναδείχθηκε και καταξιώθηκε Αρχιστράτηγος, ο Γ. Καραϊσκάκης ζυμώθηκε, πλάστηκε και ωρίμασε μέσα στη φωτιά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και μέσα σε αυτά τα χρόνια «ο χαρακτήρ και η δεξιότης διεμορφώθησαν» και «δια της βαθμιαίας επενεργείας της επαναστάσεως εν τω μέσω αυτής και μετ’ αυτής συνηύξησαν και συνετελέσθησαν» δια να δύναται «να θεωρηθή δημιούργημά της και το ακριβέστερον αυτής απεικόνιμα» (3). Ομολογείται από πηγές αλλά και νεωτέρους που ασχολήθηκαν με τον άνδρα, ως «το γνησιώτερον τέκνον της Ελληνικής Επαναστάσεως» και το «γνησιώτερον προϊόν της» (4), το «φόβητρον των Τούρκων και το αιώνιον καύχημα της Ελλάδος» (5) «η επικωτέρα και μάλλον γοητεύουσα την φαντασίαν φυσιογνωμία μεταξύ των συγχρόνων της των κυριαρχουσών του ιερού αγώνος» (6) και «Αχιλλέας της Ρωμιοσύνης» (7).

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, όντας κυρίαρχος των Αγράφων, κατά τον Μάη 1823 (8) διαπίστωσε ότι είχε προσβληθεί από φυματίωση και ότι, κατά την ομολογία βιογράφων του «υπέπεσεν εις ασθένειαν πολυπαθή και θανάσιμον...» (9). Επειδή δε «είχεν υπερισχύσει ικανώς το κυριεύον αυτόν πάθος του στήθους» (10) και «το χρόνιον νόσημα εκ διαλειμμάτων δυνάμενον ηνάγκαζον αυτόν να διατελεί κλινήρης» (11), απεφάσισε να ενδιαφερθεί για την αποκατάσταση της υγείας του, ο φοβερός κλονισμός της οποίας ήταν αξεπέραστο κώλυμα των επαναστατικών δραστηριοτήτων του, τόσο περισσότερο μάλιστα γιατί η σχεδόν αδράνεια στην οποία είχε περιπέσει από την αρρώστια του επιδρούσε καταλυτικά και στην όλη ψυχοσύνθεσή του. Ομολογούσε ότι «ώστε οπού αι δυνάμεις μου όλαι απενεκρώθησαν και τολμώ ειπείν ότι πνέω τα λοίσθια» και «εις ποίαν κατάστασιν ευρίσκομαι εις μόνον κύριος οίδεν» (12). Παρά ταύτα και αν και βρισκόταν, όπως ομολογούσε, σε απόγνωση από την αρρώστια του δεν έπαυε να ομολογεί επίσης «από το να κάμνω εκείνο το χρέος το οποίον απαιτεί η χριστιανοσύνη» αδιαφορώντας για τις εναντίον του κατηγορίες και πασχίζοντας να ανοίξει δίοδο θεραπείας του από το αδιέξοδο, στο οποίο βρισκόταν (13). Επειγόταν γι’αυτό να βρει τρόπους γρήγορης θεραπείας του. Αρχικά σκέφτηκε να απευθυνθεί σε γιατρούς στη Λάρισα ή στα Τρίκαλα, αλλά έκρινε ότι στις πόλεις αυτές υπήρχαν θανάσιμοι εχθροί του, που θα ματαίωναν κάθε απόπειρα των εκεί γιατρών να φτάσουν στα Άγραφα για να τον εξετάσουν, ενώ, εξ’ άλλου, θεωρούσε ότι και οι ίδιοι αυτοί γιατροί θα φοβόντουσαν να τον επισκεφθούν (14). Κατά την ομολογία του «εν απογνώσει γενόμενος» προσέτρεξε στον φίλο «κουμπάρο» κι «αδελφό» του «σιόρ Φωκά» στο χωριό Κιόνι της Ιθάκης (15), ζητώντας του να τον πληροφορήσει αν θα μπορούσε να πάει στο νησί για να θεραπευθεί, μένοντας σ’ αυτό μερικές μέρες, και τον τρόπο με τον οποίο θα πήγαινε εκεί, αφού εξετάσει σχετικά και «το κουβέρνο» και «τα πάντα», στην περίπτωση δε που ήταν αδύνατο να πάει την Ιθάκη «και είναι πεπρωμένον να δώσω το κοινόν τέλος της ζωής μου αδίκως» του ζητούσε να του βρει «έμπειρον ιατρόν» να του τον στείλει και, αν και «αυτό ήταν αδύνατον» τον παρακαλούσε «ακροάσου την περιγραφήν της ασθενείας μου και στείλε μου εκείνα τα αναγκαία ιατρικά, όπου ανήκουν εις την ασθένειάν μου και τα μεταχειρίζομαι μόνος μου» (16).

Σαφώς, από όσα επακολούθησαν, φαίνεται πως ο Καραϊσκάκης πήρε θετική απάντηση από τον «σιόρ Φωκά Παΐση» (17) ο οποίος και τον πληροφόρησε ότι είναι δυνατή η μετάβασή του στην Ιθάκη για λίγες μέρες, γι’ αυτό και σε συνέχεια αποφάσισε να μεταβεί στο νησί, να επισκεφθεί έμπειρο γιατρό για να του καθορίσει θεραπευτική αγωγή για την αρρώστια του, τόσο περισσότερο όσο «είχεν υπερισχύσει το κυριεύον αυτόν πάθος του (18). Πρώτος σταθμός μετά την αναχώρησή του από τα Άγραφα προς Κεφαλλονια και Ιθάκη υπήρξε το Μοναστήρι της Παναγιάς της Προυσσιώτισσας (19) όπου, κατά τις σχετικές μαρτυρίες, φιλοξενήθηκε από τον Αύγουστο έως και τον Σεπτέμβρη 1823. Στο μοναστήρι έφθασε ο Καραϊσκάκης, κατά τη σχετική μαρτυρία (20) «βαρειά άρρωστος και σηκωτός σε ξυλοκρέβατο». Αφού δε παρέμεινε σε αυτό μερικές βδομάδες, τελικά αναχώρησε για την Ιθάκη για να συμβουλευτεί έμπειρο γιατρό για την αρρώστια του. Το ξεκίνημά του για το νησί θα άρχιζε από τα δυτικά Ακαρνανικά παράλια, στα οποία φαίνεται ότι είχε φθάσει περί τα μέσα Οκτώβρη 1823 και από τα οποία θα κατευθυνόταν προς την Ιθάκη. Αυτήν, κατά σχετικές μαρτυρίες (21) είχε καθορίσει ως βασικό προορισμό του και στο χωριό Κιόνι ήταν ο «κουμπάρος» και «αδελφός» του «σιόρ Φωκάς Παΐσης». Πριν όμως ξεκινήσει για την Ιθάκη και ενώ από τα Άγραφα μεταφερόταν «από τα παληκάρια του» σε φορείο, όταν έφθασαν στα Ακαρνανικά βουνά, όπου και διανυκτέρευσαν, αντιμετώπισαν με επιτυχία τουρκικό καραβάνι που ερχόταν από την Άρτα με κατεύθυνση το Μεσολόγγι, το οποίο είχε στρατοπεδεύσει σε μικρή απόσταση από αυτούς (22). Την επομένη της νικηφόρας αυτής σύγκρουσης των στρατιωτών του Καραϊσκάκη με τους στρατιώτες του τουρκικού καραβανιού, αυτοί, ασφαλείς πλέον, μετέφεραν τον Καραϊσκάκη στο μικρό λιμάνι Κανδήλα από όπου ξεκίνησε για την Ιθάκη.

Το καΐκι που τον μετέφερε προσέγγισε αρχικά στο μικρό νησί Κάλαμος (24) το οποίο ανήκε διοικητικά στην αγγλοκρατούμενη Ιθάκη και όπου ο Καραϊσκάκης είχε εγκαταστήσει την οικογένειά του για ασφάλεια. Όμως οι αγγλικές αρχές στον Κάλαμο δεν του επέτρεψαν να αποβιβαστεί, τον παρέπεμψαν δε στην Ιθάκη, όπου όμως, και οι εκεί αγγλικές αρχές εκ νέου δεν του επέτρεψαν να αποβιβαστεί και τον παρέπεμψαν στις αγγλικές αρχές στο Αργοστόλι (25). Στην Ιθάκη, το καϊκι που τον μετέφερε προσέγγισε στο Κιόνι όπου έμενε «ο κουμπάρος» και «αδελφός» του «σιόρ Φωκάς» με τον οποίο φαίνεται ότι συναντήθηκε και από τον οποίο πήρε συστατικά γράμματα προς τους φίλους του στο Αργοστόλι με τα οποία τους καλούσε να τον εξυπηρετήσουν (26). Από το Κιόνι της Ιθάκης, το καΐκι με τον Καραϊσκάκη αναχώρησε για το Αργοστόλι, όπου και έφθασε στις 22 Οκτώβρη 1823 όταν και «δι’ υποψίαν πανώλους» μπήκε στο Λαζαρέτο-Λοιμοκαθαρτήριο της πόλης προς εξέταση και κάθαρση. Από εκεί ο Καραϊσκάκης έστειλε αμέσως γράμμα στον «σιόρ Φωκά» γνωστοποιώντας του ότι οι φίλοι του τον υποδέχθηκαν «όπως τους έγραψες» συνάμα ευχαριστώντας τον δια «την υπερτάτην Διοίκησιν και τους εδώ ευεργέτας και φίλους μου» και ζητώντας του «να κοπιάση» στο Αργοστόλι και «να σταθή μια-δυο μέρες» (27).

Την παρουσία του Καραϊσκάκη στο Αργοστόλι και την είσοδό του στο Λαζαρέτο πληροφορήθηκε και ο Αλ. Μαυροκορδάτος από γράμμα σε αυτόν του Πραίδη (28) ο οποίος, τότε, βρισκόταν στο Αργοστόλι για να συναντήσει τον λόρδο Βύρωνα και να του επιδώσει γράμμα προσκλητήριο των Υδραίων (29). Στο Αργοστόλι ο Καραϊσκάκης έμεινε περίπου ένα δίμηνο (30) και σύμφωνα με τις έως σήμερα έρευνές μου ανέπτυξε τις παρακάτω δραστηριότητες και ενέργειες:

-   Επισκέφθηκε έμπειρους γιατρούς για να τον εξετάσουν και να του καθορίσουν την απαραίτητη για την αρρώστια του, τη φυματίωση, θεραπευτική αγωγή. Ποιούς γιατρούς επισκέφθηκε δεν μπορέσαμε, μέχρι σήμερα, να επισημάνουμε ούτε και τις σχετικές θεραπευτικές συμβουλές και οδηγίες που του έδωσαν. Θεωρούμε ότι θα πήρε οδηγίες γενικές από τον «σιορ Φωκά» όταν προσέγγισε στο Κιόνι, που φαίνεται ότι ήταν γιατρός (31), καθώς και από γιατρούς στο Αργοστόλι που του υπέδειξε ο «κουμπάρος» του, και από τον Γερμανό Julius Millingen, που ήταν γιατρός συνδέθηκε μαζί του και μαζί ξεκίνησαν από το Αργοστόλι για την Στερεά, και ο οποίος στο βιβλίο του παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τους σκοπούς, τα σχέδια, τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του Καραϊσκάκη (32). Κατά σχετική μαρτυρία (33) οι γιατροί που τον εξέτασαν βρήκαν το πάθος του αγιάτρευτο και τον συμβούλεψαν να παρατήσει τη ζωή που έκανε, να αποτραβηχτεί από όλα και «να ραχαιτέψει». Άλλη μαρτυρία (34) καταγράφει ότι «οι γιατροί, αφ’ ου εδοκίμασαν το πάθος του, δεν του έδωκαν ελπίδα ζωής, αυτός μην υποφέρων την εις τας νήσους διατριβήν και ων φύσεως ανήσυχος, εξήλθεν πάλιν εις Μεσολόγγιον και εζήτει να διακριθεί αρχηγός των όπλων της επαρχίας Αγράφων». Τρίτη μαρτυρία (35) επισημαίνει ότι «οι εν Ιθάκη ιατροί εξετάσαντες το πάθος του ανδρός ολίγας ως φαίνεται έδωκαν αυτώ ζωής ελπίδας. Αλλ’ αυτός είτε μη πιστεύων πολύ εις τας των Ασκληπιάδων προρρήσεις, είτε μη υποφέρων την αργίαν, κατήλθεν αύθις, άμα αναλαβών οπωσούν τας δυνάμεις, εις το στάδιον του αγώνος.

-    Επισκέφθηκε κατά την διαμονήν του στο Αργοστόλι και «ταις φαμελιαίς Στορνάρη» οι οποίες, φεύγοντας τους καταδιωγμούς του αντιπάλου τους Ράγκου είχαν καταφύγει στην Κεφαλλονιά για ασφάλεια, και οι οποίες τότε, ενεπλάκησαν στην αντιζηλία και αντιπαράθεση δυο πολιτικο-κοινωνικών παραγόντων της αγγλοκρατούμενης Κεφαλλονιάς, του τότε επάρχου Π. Καρύδη και του μέλους του Συμβουλίου και φίλου του Αλεξ. Μαυροκορδάτου, Δημ. Δελλαδέτσιμα (36). Ο Καραϊσκάκης, φθάνοντας στο σπίτι στο οποίο «οι φαμελιές Στορνάρη» είχαν περιοριστεί, και με φρουρούς στην πόρτα από τον Δημ. Δελλαδέτσιμα -πιθανόν, για να ευχαριστήσει τον φίλο του Αλεξ. Μαυροκορδάτο ο οποίος βρισκόταν σε αντίθεση με τους Στορναραίους-, πληροφορήθηκε από αυτές τη δεινή κατάσταση στην οποία είχαν περιπέσει, συναντήθηκε σε συνέχεια με τον Δημ. Δελλαδέτσιμα, διαμαρτυρήθηκε έντονα σ’ αυτόν για την δυσχερή θέση στην οποία είχε καταδικάσει «ταις φαμελιαίς» και απείλησε να τον καταγγείλει στις αγγλικές του νησιού αρχές για την ανοίκεια και απρεπή συμπεριφορά του. Ο Δημ. Δελλαδέτσιμας, φαίνεται ότι φοβήθηκε από την έντονη του Καραϊσκάκη διαμαρτυρία, προσπάθησε να τον κερδίσει και τελικά του υποσχέθηκε «από το σπήτι να τραβήξη χέρι» έναντι της φιλίας του (37). Κατά την επίσκεψή του «σταις φαμελιαίς Στορνάρη» ο Καραϊσκάκης πληροφορήθηκε επί πλέον ότι βρίσκονταν σε δυσμενή οικονομική κατάσταση και ζήτησαν από αυτόν και πέτυχαν για ανακούφισή τους δάνειο που ανερχόταν στο ποσό των 6.000 γροσίων (38).

-   Συναντήθηκε, κατά σχετική μαρτυρία (39) με τον Νότη Μπότσαρη ο οποίος είχε φθάσει στο νησί για να επιδώσει στον Βύρωνα που διέτριβε σε αυτό, γράμμα της Διοίκησης της Δυτικής Ελλάδας, από τον Α. Μαυροκορδάτο, με το οποίο προσκαλιόταν να μεταβεί στο Μεσολόγγι. Κατά την ίδια μαρτυρία, οι δυο άνδρες, Νότης Μπότσαρης και Γ. Καραϊσκάκης, σε συνάντησή τους με τον Βύρωνα, ο τελευταίος τους ομολόγησε, μάλιστα στο Μπότσαρη, ότι επιθυμεί «να ιδή το σώμα όλων των Σουλιωτών ενωμένον και τότε να ήναι βέβαιος ότι δι’όσον καιρόν θέλει τους υποσχεθή οι μισθοί δίδονται από αυτόν». Και από τους δυο άνδρες επίσης, ο Βύρων πληροφορήθηκε «και έμαθε ποιά δύναμις ημπορεί να εύγη από την Δυτικήν Ελλάδα συμπεριλαμβανομένων των Αγράφων και του Ασπροποτάμου και ως πόσον μηνιαίον είναι αρκετόν δια κάθε στρατιώτην και τα παρόμοια...».

-  Αντιμετώπισε τέλος ο Καραϊσκάκης κατά την παραμονή του στο Αργοστόλι την εχθρότητα και το μίσος των αντιπάλων του, μάλιστα του Ράγκου, ο οποίος με την υποστήριξη του Α. Μαυροκορδάτου πέτυχε την κυριαρχία του στα Άγραφα, κατάκτηση του Καραϊσκάκη και ταυτόχρονα καταδίωξε απηνώς όσους διέκειντο φιλικά στον Καραϊσκάκη. Τότε, όταν ακόμη ο Καραϊσκάκης βρισκόταν για θεραπεία στο Αργοστόλι «οι καλοί πατριώτες έστειλαν έγγραφο στην Αγγλική διοίκηση της Κεφαλλονιά παριστάνοντάς τον ως επικίνδυνο κακούργο και ζητώντας από αυτήν τη φυλάκισή του» (40). Τότε μάλιστα επίσης ο Καραϊσκάκης, αγανακτισμένος, αποφάσισε να διακόψει την παραμονή του στην Κεφαλλονιά επειγόντως, να φθάσει το γρηγορότερο στο Μεσολόγγι για να διεκδικήσει τα δικαιώματά του στην περιοχή των Αγράφων και να εκδικηθεί τους αντιπάλους του.

Από το Αργοστόλι ο Καραϊσκάκης με τη συντροφιά και του γιατρού Millingen ξεκίνησε για το Μεσολόγγι στις 8 Δεκεμβρίου 1823 (41), κατά μαρτυρία του γιατρού, επιχειρώντας αυτό το ταξίδι χωρίς να λογαριάζει την επικίνδυνα κλονισμένη υγεία του και τον κίνδυνο να εκτεθεί σ’ ένα τόσο μακρινό και κοπιαστικό ταξίδι, στην καρδιά του χειμώνα επειγόμενος να φθάσει το γρηγορότερο στο Μεσολόγγι να εκδικηθεί τον αντίπαλό του Ράγκο, που κυριάρχησε με τη βοήθεια του Μαυροκορδάτου στα Άγραφα, τα οποία θεωρούσε «νόμιμη κατάκτησή του», αλλά και την ίδια την κυβέρνηση, κατά την οποίας ξέχυνε τη μανία του για τον αδικαιολόγητο παραμερισμό του (42).

Ταξιδεύοντας ο Καραϊσκάκης με τον γιατρό προς Μεσολόγγι, αναγκάστηκαν με το πλοίο που τους μετέφερε, να προσαράξουν στην Κεφαλλονίτικη κωμόπολη Αγία Ευφημία, από κακοκαιρία που τους βρήκε, και η οποία δεν τους επέτρεψε προσωρινά να συνεχίσουν το ταξίδι πριν αυτή κοπάσει. Στην Αγία Ευφημία το πλοίο παρέμεινε μια μέρα, πιθανότατα στις 9 Δεκέμβρη 1823. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους από το Αργοστόλι και κατά την μονοήμερη παραμονή τους στην Αγία Ευφημία, αναπτύχθηκε, πάντοτε κατά μαρτυρία του Millingen, μια ειλικρινής φιλία (43). Τότε ο Καραϊσκάκης ξεδίπλωσε στον Millingen τον γνήσιο και πραγματικό ανθρώπινο εαυτό του και τα προβλήματα που τον απασχολούσαν. Στις συνομιλίες των δυο ανδρών ο Καραϊσκάκης εξέφρασε απροσχημάτιστα και ανυπόκριτα την εχθροπάθειά του προς τον Ράγκο και την Διοίκηση της Δ. Ελλάδας – Μαυροκορδάτο- και σε τέτοιο βαθμό ώστε, πάντοτε κατά την μαρτυρία του γιατρού, ο Καραϊσκάκης κατά την έκφραση αυτής της εχθροπάθειάς του «είχε τόση έξαψη καμμιά φορά» που ενώ μόλις μια στιγμή πρωτύτερα «μπορούσε να συρθεί στην κάμαρα του πλοίου» πηδούσε ξαφνικά στο άλογο και γινόταν «ο ίδιος παληός» παρά «τη λιγνή και σκελεθρωμένη όψη του» (44). Τότε βρήκε ο Καραϊσκάκης την ευκαιρία να ξεδιπλώσει το γνήσιο λαϊκό πνεύμα του με τα χωρατά του και άλλες ειλικρινείς ομολογίες του. Ήταν πάντοτε, κατά τον Millingen, ντυμένος με «ακριβά στολίδια και άρματα». Καυχιόταν για τον τρόπο που τα απόκτησε, ιδιαίτερα επιδεικνύοντας το διαμαντένιο δακτυλίδι που άξιζε περισσότερο από 1500 κολωνάτα –ισπανικά δολάρια (spanish dollars), το σάλι και το γουναρικό που τόχε πάρει από τον αγά της Λάρισας. Καυχιόταν για την καταγωγή του ότι ήταν νόθος, σαν αυτό να ήταν κανένα μεγάλο αξίωμα που παρείχε στον κάτοχό του κάποια υπεροχή. Αυθόρμητος και ανεπιτήδευτος με τα χωρατά του «έπαιζε με τα ερωτικά παιγνίδια της μάνας του με έξοχο πνεύμα και με τον πιο αστείο τρόπο», ομολογώντας τις ερωτικές της περιπέτειες με τον υποθετικό πατέρα του (45).

Με την υποχώρηση της κακοκαιρίας, πιθανότατα στις 10 Δεκέμβρη, το πλοίο τους αναχώρησε από την Αγ. Ευφημία με κατεύθυνση την απέναντι δυτική ακτή της Ιθάκης όπου και προσορμίστηκε στη θέση Αετός, στα ριζά ενός βουνού (46). Μια γυναίκα στην υπηρεσία του Καραϊσκάκη για να τον περιποιείται στην αρρώστια του, μόλις το πλοίο προσορμίστηκε στην Ιθακήσια ακτή, άπλωσε στα βότσαλα της ακρογιαλιάς ένα πρόχειρο στρωσίδι. Μια, γρήγορα ετοίμασε ένα πρόχειρο φαγητό, ενώ δυο άλλες «χαμάληδες» γυναίκες που έφτασαν εκεί επίτηδες κουβάλησαν τις αποσκευές (47).

Από τον Αητό, ο Καραϊσκάκης, ο Millingen και οι συνοδοί τους ανέβηκαν σε ένα δασωμένο πυκνό ψήλωμα, είδαν στ’ αριστερά τους τα ερείπια της παλαιάς πολιτείας του Οδυσσέα και σε συνέχεια οι δυο άνδρες χωρίστηκαν με την πληροφόρηση του Καραϊσκάκη στον Millingen ότι δεν θα συνέχιζε το ταξίδι στο Μεσολόγγι, αλλά θα παρέμενε στην Ιθάκη για λίγες βδομάδες, πιθανότατα στο Κιόνι, όπου και ο «αδελφός» και «κουμπάρος» του και όπου θα έφταναν από το νησάκι Κάλαμος τα μέλη της οικογένειάς του.

Τελικά ο Καραϊσκάκης επέστρεψε στο Μεσολόγγι από το ταξίδι του στην Κεφαλλονιά και την Ιθάκη περί τα τέλη του 1823 κατά τις αρχές 1824. Τότε αντιμετώπισε την εχθρότητα και το μίσος του Αλ. Μαυροκορδάτου, ο οποίος τον κατηγόρησε, τότε, για δήθεν συνεργασία του με Τούρκους για να επανακτήσει τ’ Άγραφα, με αποτέλεσμα να τον εισάγει σε δίκη με επιτροπή συγκείμενη από έμπιστούς του «ως ένοχο εσχάτης προδοσίας» και να καταδικαστεί «ως επίβουλος και προδότης της πατρίδος με στέρηση όλων των βαθμών και αξιωμάτων του» (48). Αργότερα ο Γ. Καραϊσκάκης, ο κατά τον Αλέξ. Μαυροκορδάτο προδότης, ανακηρύχτηκε από την κυβέρνηση Ζαΐμη αρχιστράτηγος της Στερεάς Ελλάδας. Αναζωπύρωσε την επανάσταση σε αυτήν. Δημιούργησε το στρατόπεδο της Ελευσίνας, μοναδικό σε όλη τη διάρκεια του αγώνα της Εθνικής μας Αποκαταστάσεως σε πειθαρχία και δυναμικότητα. Προσπάθησε να μετατρέψει τον Κιουταχή από πολιορκητή της Ακρόπολης των Αθηνών, σε πολιορκούμενο αποκόπτοντας τον ανεφοδιασμό του σε πολεμικά εφόδια, άνδρες και τροφές από τη Θεσσαλία και την Εύβοια. Πάσχισε να ματαιώσει τις επιδιώξεις τής τότε αγγλικής πολιτικής, η οποία αποσκοπούσε στη δημιουργία ισχνότατου ελληνικού κρατιδίου μόνο με την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες και χωρίς τη Στερεά Ελλάδα. Και τραυματισμένος θανάσιμα στις 23 Απρίλη του 1827 στο Ν. Φάληρο – Καστέλλα, υπέκυψε τελικά στο θάνατο, ο οποίος από αρκετούς θεωρήθηκε και θεωρείται ως δολοφονία.

Επιλογικά συμπεράσματα

Ένα πρώτο πολυσήμαντο, κατά τη γνώμη μας, επιλογικό συμπέρασμα και μια πρώτη ιστορική αντικειμενική διαπίστωση εξάγεται από τις σχετικές μαρτυρίες οι οποίες αφορούν στην προσωπικότητα του Γ. Καραϊσκάκη και, επί του προκειμένου, κατά τη δίμηνη περίπου παραμονή του στην Κεφαλλονιά και στην Ιθάκη (Οκ.-Δεκ. 1823), και ειδικότερα κατά την μονοήμερη παραμονή του στην Αγία Ευφημία, συντροφιά με τον γιατρό Millingen είναι: απομακρυσμένος από τις μηχανορραφίες και τις δολοπλοκίες των θανάσιμων αντιπάλων του με κορυφαίους τον Ράγκο και τον Αλ. Μαυροκορδάτο κατέδειξε ότι ήταν, από τότε, και παρέμεινε μέχρι και το θάνατό του «ένα σε μοναδικές διαστάσεις γνήσιον τέκνον και προϊόν – απεικόνισμα του επαναστατημένου ελληνικού λαού (49). Παρά την επικίνδυνα καταπεπονημένη υγεία του από τις πολεμικές κακουχίες και την αρρώστια του, ξεπερνώντας τα όποια και όσα εμπόδια παρενεβάλονταν, παρουσίασε στην Κεφαλλονιά και την Ιθάκη τον πραγματικό, «λαϊκό» εαυτό του, ως γνήσιο παιδί του Ελληνικού λαού και της Επανάστασής του, απλός, ανεπιτήδευτος, ειλικρινής και ανυπόκριτος, με τα χωρατά του και το οξύ πνεύμα του, κατά τις μαρτυρίες και του Millingen, ελευθερόστομος, ναρκισσευόμενος, με τα πλούσια στολίδια και άρματα, περήφανος για την καταγωγή του, την οποία με χωρατά ομολογούσε «σαν κάποιο μεγάλο αξίωμα».

Σε τελευταία ανάλυση από τις μαρτυρίες του Millingen, από την αλληλογραφία του με τον «αδελφό» και «κουμπάρο» του «σιορ Φωκά» στο Κιόνι της Ιθάκης και από τις δραστηριότητές του στο Αργοστόλι καταγράφεται ο Καραϊσκάκης ένας λαϊκός ηγέτης, πατριώτης με όραμα τη λεφτεριά της πατρίδος ξεπερνώντας συκοφαντίες και δίκες και καταδίκες, προς τον οποίο ευγνωμόνως θα στρέφονται πάντοτε η σκέψη και ο λογισμός του Ελληνικού Έθνους, αντλώντας από αυτόν τη δύναμη για την αειφόρα συνέχιση της ιστορικής του πορείας.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1). Βλ. Αινιάν Δημ., Η βιογραφία του στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη, έκδ. 2η, εν Αθήναις 1903, σελ. 13-14. Του αυτού, Απομνημονεύματα, στην σειρά Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21, εκδ. Γ. Τσουκαλά, Νο 7, Αθήναι 1956, σελ. 35-37, Γαζής Γεώργιος, Βιογραφία των ηρώων Μάρκου Μπότσαρη και Γεωργίου Καραϊσκάκη, εν Αιγίνη 1828μ σελ. 18. Του αυτού, Λεξικόν της Ελληνικής Επαναστάσεως και άλλα έργα, όπου συνοπτική ιστορία Γεωργίου Καραϊσκάκη, Ιωάννινα 1971μ σελ. 353-360. Κασομούλης Νικ., Ενθυμήματα στρατιωτικά, Τομ. 1ος, Αθήνα 1939, σελ. 255, 270-278. Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τομ. Δ΄., εν Λονδίνω αωξβ, επανέκδοση Χρ. Γιοβάνη, 1968, σελ. 147-148. Παπαρρηγόπουλος Κων, Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης κατά τους πρότερους βιογράφους, τα επίσημα έγγραφα και άλλας αξιόπιστους πηγάς, εν Αθήναις 1867, σελ. 12, 21-22. Φωτιάδης Δημ., Καραϊσκάκης, Αθήνα 1956, σελ. 108-110 και 158, κ.α.

(2). Επί του προκειμένου ο Σ. Τρικούπης στην Ιστορία, ο.π., στη σημ. 1,τόμος Δ΄, σελ. 147-148 μαρτυρεί και ομολογεί «Είδομεν τον άνδρα τούτον (εν. τον Καραϊσκάκη) ένα των λαμπρών προμάχων της πατρίδος… εξασθενήσαντα τον αγώνα ανέρρωσε και πεσούσαν την Στερεάν Ελλάδα ανήγειρε… Ο Καραϊσκάκης ανεδείχθη στρατηγικώτερος πάτων και αρχικώτερος».

(3). Βλ. Παπαρρηγόπουλος Κ., Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο.π., σημ. με αρ. 1, σελ. 8, 9, 40, 139.

(4). Βλ. Αινιάν Δημ., Η βιογραφία ο.π., στη σημ. 1. Του αυτού, Απομνημονεύματα ,ο.π. σημ. 1, σελ. 35-37 από Παπαρρηγόπουλο Κ.

(5). Βλ. Περραιβός Χρις. Απομνημονεύματα πολεμικά, στη σειρά Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21, εκδ. Γ. Τσουκαλά, Νο.2, Αθήνα 1956, σελ. 229

(6). Παλαμάς Κωστής εφημερίδ. της Αθήνας «Εμπρός», 11/11/1920.

(7). Παλαμάς Κωστής, Δεκατετράστιχα, και εφημερίδ. της Αθήνας «Εμπρός», 28/5/1922.

(8). Η ημερομηνία αυτή πιστούται από γράμμα του Γ. Καραϊσκάκη «τω ευγενετάτω άρχοντι κυρίω Σιορ Φωκά εις την νήσον Ιθάκην, τη 24 7βρίου 1823 εξ Αγράφων» όπου κοντά στα άλλα ομολογεί ότι δοκιμάζεται από την ασθένειά του «σχεδόν τέσσαρας μήνας περισσότερον» το γράμμα Καραϊσκάκη, βλ. στην εφημερ. της Αθήνας «Χρόνος», έτος α΄, αρ. φυλ. 285, 5 Ιουλίου 1904, σελ. 1.

(9). Βλ. Γαζής Γεώργ., Βιογραφία των ηρώων, ό.π. σημ. 1, σελ. 19.

(10). Βλ. Αινιάν Δημ., Η βιογραφία, ο.π., σημ. 1, σελ. 15.

(11). Βλ. Παπαρρηγόπουλος Κων., ο.π., σημ. 1. σελ. 23.

(12). Βλ. το γράμμα του Καραϊσκάκη στον «σιόρ Φωκά εις την νήσον Ιθάκην» σημ.8.

(13). Βλ. το γράμμα του Καραϊσκάκη στον «σιόρ Φωκά εις την νήσον Ιθάκην» σημ.8.

(14). Βλ. το γράμμα του Καραϊσκάκη στον «σιόρ Φωκά εις την νήσον Ιθάκην» σημ.8.

(15). Βλ. το γράμμα του Καραϊσκάκη στον «σιόρ Φωκά εις την νήσον Ιθάκην» σημ.8.

(16). Βλ. το γράμμα του Καραϊσκάκη προς τον κουμπάρον του «σιόρ Φωκά» στο Κιόνι της Ιθάκης την 24 7βρίου εξ Αγράφων στην εφημερ. της Αθήνας «Χρόνος», 5 Ιουλίου 1904, έτος α’, αρ. φ. 285, σελ. 1. Ανάμεσα στα άλλα έγραφε: «εν απογνώσει γενόμενος εις άλλο κανέν μέρος δεν ήλπισα παρά πρώτον να προστρέξω εις την ευγένειάν σας». Ενώ σε άλλο σημείο του γράμματός του σημείωνε ο Καραϊσκάκης: «εγώ κατήντησα εις μίαν τοιαύτην κατάστασιν από την ασθένειάν μου, ώστε αι δυνάμεις μου όλαι απενεκρώθησαν και τολμώ ειπείν ότι πνέω τα λοίσθια». Και σε συμπλήρωση στο περιθώριο του γράμματός του, κοντά στα άλλα σημείωσε: «παρακαλώ ακροάσου την περιγραφήν της ασθενείας μου και στείλε μου εκείνα τα ιατρικά όπου ανήκουν εις την ασθένειάν μου και τα μεταχειρίζομαι μόνος μου». Από την τελευταίαν αυτή παράγραφο του γράμματος τού Καραϊσκάκη, θεωρούμε ότι ο «σιορ Φωκάς» θα ήταν γιατρός, αφού ο Καραϊσκάκης του ζητούσε να ακροαστεί την ασθένειάν του και να του στείλει τα αναγκαία γιατρικά.

(17). Όπως καταφαίνεται από τα γράμματα του Καραϊσκάκη προς τον «σιορ Φωκά Παΐση» στο Κιόνι της Ιθάκης, τα οποία δημοσιεύονται στην εφημερίδα της Αθήνας «Χρόνος» τον Ιούλιο του 1904, και πριν τη μετάβασή του στην Κεφαλλονιά και στην Ιθάκη για την θεραπεία της αρρώστιας του, ο Καραϊσκάκης συνδεόταν με «τον σιόρ Φωκά» με κουμπαριά και αδελφική φιλία. Σε όλα τα γράμματά του αποκαλεί το «σιόρ Φωκά» «αδελφό» και «κουμπάρο», εικάζουμε ότι θα βάπτισε κάποιο από τα παιδιά του Καραϊσκάκη, η οικογένεια του οποίου, για ασφάλειά της, έμεινε στο μικρό νησί Κάλαμος εξαρτημένο άμεσα από την Ιθάκη. Τεκμήρια της αδελφικής αγάπης ανάμεσα στους δύο άνδρες, και όταν ο Καραϊσκάκης βρισκόταν άρρωστος στα Άγραφα και αργότερα κατά τη μετάβασή του στην Κεφαλλονιά και την Ιθάκη και μετά την επιστροφή του στο Μεσολόγγι, επισημαίνουμε: την ανάθεση από τον Καραϊσκάκη στον «σιόρ Φωκά Παϊζη» τη φροντίδα για το σπιτικό του. Του έγραφε ακόμη στις 29 Μάη 1823 από τα Άγραφα ότι, κοντά στην αναφορά στους πολέμους που πραγματοποιούσε με τους Τούρκους και «τα περίκολα της μιαρής Τουρκιάς» τον παρακαλούσε «να μη με λησμονήσετε. Και προσέτι καθώς με υπεσχέθεις να σταθής κυβερνήτης εις το πτωχικό μου» (βλ.εφημ. «Χρόνος», έτος α΄, αρ. φ. 284, 4 Ιουλίου 1904, σελ. 1). Του έγραφε σε άλλο γράμμα του, μετά το γυρισμό του από την Κεφαλλονιά στη Στερεά στις 21 Φλεβάρη 1824 από το Ανατολικόν «σου λέγω διά το οσπήτι μου αυτού να το προσέχης ως εδικόν καθώς είμαι βέβαιος πολύ περισσότερον τώρα να το προσέξεις καλλίτερα ακόμα» (βλ.εφημ. «Χρόνος», έτος α΄, αρ. φ. 284, 4 Ιουλίου 1904, σελ. 1).

Η αγάπη και η στοργή του Καραϊσκάκη στη γυναίκα του και τα παιδιά του τεκμηριώνεται και από γράμματά του προς τη γυναίκα του, που έμενε το νησί Κάλαμος. Της έγραφε από τα Σάλωνα στις 25 Αυγούστου 1824: «Κάκω Ζαφείρω σας χαιρετώ. Με το παρόν μου σας φανερώνω ότι με την δύναμιν του Θεού είμαι καλά όπως θέλει ο Θεός και η καρδιά σας και από όλα τα κακά οπού με ηκολούθησαν εβγήκα εις σελαμέτι και ασπροπρόσωπος πανταχού. Και έναν πόνον είχα να μάθω μόνον δια το σπήτι μου, το οποίον και απήλαυσα με τον ερχομόν του αγαπημένου μου Ρόκου, από τον οποίον έμαθα δι’ εσάς τα πάντα, καθώς εποθούσα και ευχαρίστησα τον Θεόν οπού με εχαροποίησε καθ’ όλα και με βοηθεί πάντοτε εις όλα τα επιχειρήματά μου... Τας φιλτάτους μοι θυγατέρας πατρικώς ασπάζομαι, τον κύριον Παπανικολή ιεροπαπά ασπάζομαι και του ηγόρασα ένα μουλάρι, που δεν το έχει κανένας... Καραϊσκάκης». (Βλ. εφημ της Αθήνας «Χρόνος» έτος α΄, αρ. φ. 288, 8 Ιουλίου 1824, σελ. 1) συναπτόμενο με γράμμα του Καραϊσκάκη «τω ευγενεστάτω άρχοντι κυρίω Φωκά Παΐση». Χαρακτηριστικό, επί του προκειμένου, είναι γράμμα του Καραϊσκάκη προς το γιό του Σπύρο, από το Κερατσίνι, 10 Απρίλη 1827, λίγες μέρες πριν από τον χαμό του. Έγραφε: «παιδί μου Σπύρο, σου φιλώ τα μάτια. Με το παρόν μου δεν λείπω να ερωτήσω δια την υγείαν σου, χάριτι θεία και εγώ υγιαίνω. Αυτού έρχεται ο Γιάννης Μοναστηριώτης, ο οποίος σας πληροφορεί δια ...Ελπίζω ότι εις ολίγας ημέρας θέλω στείλει και άνθρωπον αυτού. Υγιαίνετε. Τες τσούπρες μου φιλώ τα μάτια. 10 Απριλίου 1827. Κερατσίνι. Ο πατέρας του Καραϊσκάκης. Λάβε την ώραν δεν την Ελενίτσαν. Να δωθή εις χείρας του υιού μου Σπύρου εις Κάλαμον». (Βλ. εφημ. Χρόνος, 26 Ιουλίου 1904).

(18). Βλ. Αινιάν Δημ., Η βιογραφία, ο.π. στη σημ. 1, σελ. 15.

(19). Στο μοναστήρι αυτό σώζονται οι δυο πύργοι τους οποίους έκτισε ο Καραϊσκάκης κατά την παραμονή του. Τότε χρηματοδότησε και το ασημένιο πλαίσιο του καλύμματος της εικόνας της Παναγιάς, στο οποίο, ακόμη και σήμερα διατηρείται η επιγραφή «Δι’ εξόδων του γενναιωτάτου στρατηγού Καραϊσκάκη, χειρ Γεωργίου Καρανίκα 1824». Στο μοναστήρι ο Καραϊσκάκης προσέφερε και το καρυοφύλλι του. Βλ. Λουκάτος Σπ., Η Μονή Προυσσού, ανέκδοτη μελέτη. Ενδεικτικά βλ. Αινιάν Δημ. Η βιογραφία, ο.π. σημ. 1, σελ. 15, του αυτού, Απομνημονεύματα, ο.π. σημ. 1, σελ. 45, Τρικούπης Σπ., ο.π., σημ. 1, σελ. 59. Από το μοναστήρι αυτό ο Καραϊσκάκης παρακολούθησε τη μάχη του Μάρκου Μπότσαρη κατά του πασά της Σκόδρας στο Κεφαλόβρυσο και φίλησε αποχαιρετώντας το νεκρό του, όταν πέρασε από το μοναστήρι προς το Μεσολόγγι.

(20). Βλ. Βλαχογιάννης Γιάννης, Καραϊσκάκης, βιογραφική αρχική μελέτη, 1943, σελ. 97.

(21). Την Ιθάκη ως αρχικό προορισμό του Γ. Καραϊσκάκη μαρτυρούν: Αινιάν Δημ., Η βιογραφία, ο.π. σημ. 1, σελ. 15, του αυτού Απομνημονεύματα, ό.π. σημ. 1, σελ. 45, Παπαρρηγόπουλος Κ., Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο.π. σημ. 1, σελ. 24, Pouqueville F.C.H.L., Histoire de la regeneration de la Grece, 2eme edition, tom IV, Paris UDCCCXXV, p. 443 κ.α.

(22). Σύμφωνα με σχετική μαρτυρία όταν «οι πρόσκοποι της προφυλακής του σώματος του Καραϊσκάκη που τον συνόδευε προς τα Ακαρνανικά παράλια αντιλήφθηκαν στρατοπεδευμένο κοντά του καραβάνι τουρκικό από την Άρτα, με εντολή του Καραϊσκάκη, αυτόν μεν μετέφεραν σε απόκρυφο και ασφαλές μέρος, οι στρατιώτες του δε επέπεσαν στους Τούρκους του καραβανιού, τους οποίους και ενχωρώς κατέβαλαν αποκομίζοντας πολλά λάφυρα τα οποία και, με νέα εντολή του Καραϊσκάκη, έστειλαν στις οικογένειες των Αγράφων. Βλ. Pouqueville F.C.H.L., Histoire, ο.π. σημ. 21, p 443-444.

(23). Βλ. Pouqueville F.C.H.L., Histoire, ο.π. σημ. 21, p 444. Το μικρό λιμάνι Κανδήλα βρίσκεται στην περιοχή Βόνιτσας-Ξηρόμερου.

(24). Βλ. Pouqueville F.C.H.L., Histoire, ο.π. σημ. 21, p 443-444.

(25). Βλ. Pouqueville F.C.H.L., Histoire, ο.π. σημ. 24.

(26). Η προσέγγιση του καϊκιού που μετέφερε τον Καραϊσκάκη στο Κιόνι της Ιθάκης και η συνάντησή του με τον «σιόρ Φωκά» από τον οποίο πήρε συστατικά γράμματα, τεκμηριώνεται από το γράμμα του Καραϊσκάκη προς τον «σιόρ Φωκά» από το Λαζαρέτο του Αργοστολίου στις 22 Οκτώβρη 1823, με το οποίο του γνωρίζει ότι «με τα γράμματα της ευγενείας σου» τον υπεδέχθησαν οι φίλοι του «σιόρ Φωκά» «καθώς τους έγραφες». Βλ το γράμμα του Καραϊσκάκη στην εφημερίδα της Αθήνα «Χρόνος», έτος α’, αρ. 285, 5 Ιουλίου 1904, σελ. 1.

(27). Το ιστορικό γράμμα του Καραϊσκάκη στον «σιορ Φωκά» από το Λαζαρέτο έχει όπως ακολουθεί: «Τω ευγενεστάτω Σιορ Φωκά, τιμίως, Εις Ιθάκην. Την ευγένειάν σου Σιορ Φωκά ασπάζομαι αδελφικώς. Μετά τους άνωθεν αδελφικούς μου ασπασμούς και ακριβή έρευναν της … αγαθοίς μοι υγείας σου σε ειδοποιώ ότι πρώτα ο άγιος Θεός και με τα γράμματα της ευγενείας σου ερχόμενος εδώ με εδέχθησαν οι φίλοι του καθώς τους έγραφες και ακόμη καλήτερα και ο Θεός να σου δώση ζωήν καθώς αγαπάς και ο Θεός να στερώση και να φυλάττη την υπερτάτην διοίκησιν και τους εδώ ευεργέτας και φίλους μου. Κουμπάρε, αν έχης τρόπον και δεν σε δυσκολέβει καμμιά δουλειά σου, σε ήθελα να κοπιάσης έως εδώ να σταθής ένα δυό ημέρες και πάλιν αναχωρούσες. Ταύτα και με όλο το σέβας μένω. Τη 22 Οκτωβρίου 1823, Λαζαρέτω Αργοστολιού. Ο κουμπάρος σου και αδελφός σου. Καραϊσκάκης». Βλ. το γράμμα στην εφημ. της Αθήνας «Χρόνος», έτος α΄, αρ. φυλ. 285, 5 Ιουλίου 1904, σελ. 1. Το αυτό γράμμα με μερικές διαφορές λεκτικές, είτε προσθήκες οι οποίες δεν αλλοιώνουν την ουσία του γράμματος, διασώζεται και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Ιστορικά Αρχεία Γ. Βλαχογιάννη, Στ. σ. 18α, είναι μονόφυλλο, φαίνεται αντίγραφο και στο τέλος του γράμματος με την ίδια γραφή: «Σημ. Η υπογραφή ετέθη υπό του γράψαντος την επιστολήν, σημείον ότι ο Καραϊσκάκης ήτο ασθενής».

(28). Έγραφε: «Βρίσκεται στο Αργοστόλι πριν από λίγες μέρες ο Καραϊσκάκης «πάσχων κακώς από στηθικόν πάθος με συνεχή θέρμην». Έτσι δέχτηκαν στο Λαζαρέτο «δι’ υποψίαν πανώλους και για της επιμελείας του κυρίου Δελλαδέτσιμα» αφού στάθηκε αδύνατο να τον δεχθούν στην Ιθάκη. Βλ. Γ.Α.Κ. Γ. Βλαχογιάννη, Στ, φ. 18α, μονόφυλλο από απόσπασμα τετραδίου Γ. Πραίδη, 25 8βρίου 1823. Σε άλλο γράμμα του ο Γ. Πραίδης προς τον Αλ. Μαυροκορδάτο στις 22 Νοεμβρίου/4 Δεκεμβρίου 1823 σημείωνε «ευρίσκεται ενταύθα ο Καραϊσκάκης προ 40 ήδη ημερών ιατρευόμενος» Βλ. Γ.Α.Κ. Αρχείο Αλ. Μαυροκορδάτου φακ. 4β, υπ. Δεκέμβριος 1823.

(29). Ο Γ. Πραίδης βρισκόταν στο Αργοστόλι από τις αρχές του 1823. Έφθασε εκεί από την Ύδρα για να «ανταμώσω τον λόρδο Βύρωνα» προσκαλώντας τον από τους Υδραίους στο νησί τους. Σε γράμμα του προς τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας συμπλήρωνε ότι ο Βύρων βρισκόταν στην Κεφαλλονιά από τα τέλη του Σεπτέμβρη 1823 και ότι «άμα έφθασε έμαθε τας διαιρέσεις μας και τις κατά του Μαυροκορδάτου συκοφαντίας χωρίς να τις πιστέψει» Γ.Α.Κ. Αρχείο Μαυροκορδάτου, φακ. 4α, υπομ. Σεπτέμβριος 1823, γράμμα Γ. Πραίδη προς Ιγνάτιον, 23/9/1823.

(30). Το περίπου δίμηνο της παραμονής του Καραϊσκάκη στο Αργοστόλι εξάγεται από τις τεκμηριωμένες ημερομηνίες άφιξης και αναχώρησής του από αυτό. Σύμφωνα με το γράμμα του «προς τον σιόρ Φωκά», ο.π. σημ. 27, ο Καραϊσκάκης βρισκόταν στο Λαζαρέτο στις 22 Οκτωβρίου 1823, όταν πιθανότατα, αν όχι βεβαιώτατα, έφθασε στο Αργοστόλι. Σύμφωνα με τον γνωστό στον Καραϊσκάκη και συνοδό του στο ταξίδι της επιστροφής του προς το Μεσολόγγι Julius Millingen ξεκίνησαν από το Αργοστόλι για Μεσολόγγι στις 8/12/1823 (βλ. Millingen Julius. Memoirs of the affairs of Greece containing an account of the military and political vents, which occurred in 1823 and following years, London 1831, p. 34.

(31). Βλ. ο.π. στη σημ. 16.

(32). Σο βιβλίο του Millingen Julius βλ. ο.π. στη σημ. 31. Ο Millingen ήταν γιατρός. Όταν πληροφορήθηκε ότι το φιλελληνικό κομιτάτο του Λονδίνου ζητούσε γιατρούς για να τους στείλει στην επαναστατημένη Ελλάδα, πήγε στην αγγλική πρωτεύουσα, πήρε από το κομιτάτα ό,τι χρειαζόταν και οδηγίες, κατέβηκε πρωταρχικά στην Κεφαλλονιά, όπου βρισκόταν στο Αργοστόλι και ο Καραϊσκάκης, συνδέθηκε φιλικά μαζί του και μαζί ξεκίνησαν από το Αργοστόλι για το Μεσολόγγι. Το βιβλίο του Millingen, Memoirs of the affairs ο.π., συνιστά σημαντική ιστορική πηγή, τόσο για τον Καραϊσκάκη και το τέλος του 1823, όσο και για τα άμεσα, μετά την χρονολογία αυτή, γεγονότα της επανάστασης. Σαφέστατα ο Millingen ήταν προσκείμενος στον Αλέξ. Μαυροκορδάτο.

(33). Βλ. Φωτιάδης Δημ., Καραϊσκάκης, Αθήνα 1956, σελ. 189.

(34). Βλ. Αινιάν Δημ., Η βιογραφία, ο.π., σημ. 1, σελ.15

(35). Βλ. Παπαρρηγόπουλος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο.π., σημ. 1 σελ. 24. Δεν ήσαν «οι εν Ιθάκη ιατροί» που δεν του έδωσαν ελπίδα ζωής, όπως σημειώνει ο Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος και αλλαχού σημειώνει ότι ο Καραϊσκάκης προορισμό κύριο είχε την Ιθάκη, στην οποία, κατά Pouqueville, ο.π. δεν του επέτρεψαν να αποβιβαστεί και τον παρέπεμψαν στο Αργοστόλι, αλλά σαφέστατα, όπως από άλλες αξιοσημείωτες πηγές και τον ίδιο τον Καραϊσκάκη, μαρτυρείται ήσαν οι γιατροί της Κεφαλλονιάς.

(36). Οι «φαμελιαίς Στορνάρη» φτάνοντας στην Κεφαλλονιά συστήθηκαν από τον Αλ. Μαυροκορδάτο στον Δ. Δελλαδέτσιμα, τον οποίο θεωρούσε «φιλογενή και φίλο του» θέτοντας αυτός υπό την προστασία του, επειδή έτρεφε περισσότερη από κάθε άλλον εμπιστοσύνη σε αυτόν. Όμως ο τότε έπαρχος Π. Καρύδης από αντιζηλία προς τον Δελλαδέτσιμα, χωρίς να έχει καμμιά ιδιαίτερη σύσταση γι’ αυτές και πριν ο Δελλαδέτσιμας τις θέσει υπό την προστασία του, προσέφερε σ’ αυτές τη δική του «ταις ενηγκαλίσθη, ταις φιλοξένησε, ταις συμβούλευσε ως πατήρ και ταις υπεσχέθη όλην την υπεράσπισιν». Εκ τούτου ξέσπασε αντίθεση και άμιλλα μεταξύ του Καρύδη και του Δελλαδέτσιμα ποιος θα τις προστατέψει και θα τις περιποιηθεί περισσότερο. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στους δυο άνδρες έφθασε στους Στορναραίους στη Δ. Ελλάδα οι οποίοι αποφάσισαν, για να ικανοποιήσουν και τους δυο, να καθορίσουν τον μεν Δελλαδέτσιμα επίτροπο των οικογενειών τους στην Κεφαλλονιά, τον δε Καρύδη υπερασπιστή τους. Ο Δελλαδέτσιμας ως επίτροπος τελικά για να ευχαριστήσει το φίλο του Μαυροκορδάτο, αντίπαλο τότε των Στορναραίων, τους περιόρισε έπειτα από πολλές περιπέτειές τους, «κατ’ οίκον» στο Αργοστόλι βάζοντας φρουρό στην πόρτα, μη δίδοντας γράμματα που τους έστελναν οι δικοί τους και καθιστώντας δεινή τη διαβίωσή τους. Σ’ αυτή την κατάσταση τούς βρήκε ο Καραϊσκάκης. Βλ. Κασομούλης Νικ., Στρατιωτικά ενθυμήματα, ο.π., σημ.1, τ.1, σελ. 357-358.

Ο Δελλαδέτσιμας διατηρούσε στενές φιλικές σχέσεις με τον Αλ. Μαυροκορδάτο και τεκμήριό τους είναι γράμματα που αντηλλάγησαν ανάμεσά τους και σχετικά με ενισχύσεις του αγώνα. Βλ. Γράμματα, Γ.Α.Κ. αρχείο Μαυροκορδάτου, φακ. 2. Μυστικόν Πρωτόκολλον Μαυροκορδάτου 1822 ν και τ 2ου φυλ. Ιούνιος 15, αρ. 38, Προς τον κ. Δελλαδέτσιμα απάντηση στο γράμμα του από 8 Ιουνίου. Άλλο προς Δελλαδέτσιμα τ.4ου, φυλ. και φακ. 4ο ,υποφ. Ιούλιος 1823 Il principe A. Maavrokordato ... Della Detsima ιδιόγραφο 5 Luglio 1823. Άλλο Cefalonia 31 Luglio 1823 D. Dalla Decima a Principe Mavrokordato, Και άλλο στο φακ. 4β, υποφακ. Δεκέμβριος 1823 από το Αργοστόλι 22 Νοεμβρίου/4 Δεκ. 1823 ο Γ. Πραίδης προς τον Μαυροκορδάτο σε υστερόγραφο σημειώνει: «ο άξιος και πολύτιμος φίλος σας Δελλαδέτσιμας σας γράφει ξεχωριστά ό,τι και αν εκατορθώθη ενταύθα, χρεωστείται εις την υπομονήν, επιτηδειότητα και δραστηριότητά του».

(37). Βλ. Κασομούλης Νικ, Ενθυμήματα Στρατιωτικά, ο.π. σημ. 1, σελ. 358.

(38). Βλ. Κασομούλης Νικ, Ενθυμήματα Στρατιωτικά, ο.π. σημ. 1, τομ. 1ος, σελ. 358.

(39). Βλ. ΓΑΚ αρχείο Μαυροκορδάτου, φακ,. 4β, υποφ. Δεκ. 1823 γράμμα του Γ. Πραίδη ιδιόγραφο προς τον Εκλαμπρότατον (σσ. Αλ. Μαυροκορδάτο) τ και ν του 4ου φύλλου, Αργοστόλι τη 22 Νοεμ./4 Δεκ. 1823.

(40). Βλ. Κασομούλης Νικ. Ενθυμήματα Στρατιωτικά, τ. 1ος, 1939, Εισαγωγή-σημειώσεις Γ. Βλαχογιάννη, σελ. 354, υποσημ. 6, Φωτιάδης Δημ. Καραϊσκάκης, ο.π. σελ. 190.

(41). Βλ. Millingen Julius. Memoirs ο.π. σημ. 30, p. 34. Τα ιστορημένα σχετικά με το ταξίδι αυτό του Καραϊσκάκη από το Αργοστόλι προς το Μεσολόγγι, παραθέτονται στο βιβλίο αυτό, όπου ο συγγραφέας του μας παρέχει σημαντικότατες ιστορικές ειδήσεις και πληροφορίες για τους στόχους, τον χαρακτήρα, την ψυχοσύνθεση και την προσωπικότητα του Καραϊσκάκη, όπως αυτός ξεδίπλωσε ανυπόκριτα στον συνομιλητή γιατρό τον εαυτό του κατά το κοινό ταξίδι τους από το Αργοστόλι στις 8/12/1823 ως και τις 10 με 11 του ίδιου μήνα, όταν χωρίστηκαν στην Ιθάκη. Βλ.και παρακάτω.

(42). Βλ. ό.π. σημ. 41, ρ 34. Την αναχώρηση του Καραϊσκάκη από το Αργοστόλι πληροφόρησε και ο Γ. Πραίδης στον Μαυροκορδάτο στις 22 Νοεμ./4 Δεκ. 1823. Βλ. ΓΑΚ Αρχείο Μαυροκορδάτου, φακ. 4β, υποφ. Δεκ. 1823, ο.π. σημ. 39.

(43). Millingen Julius. Memoirs ο.π. σημ. 30 ιδιαίτερα στις p. 34-43 από τις οποίες αντλούνται και όσα επί του προκειμένου ιστορούνται.

(44). Βλ. Millingen Julius. Memoirs ο.π. p. 34-35.

(45). Βλ. Millingen Julius. Memoirs ο.π. p. 34. κ.ε.

(46). Είναι ο σημερινός Πισαετός, μικρό λιμάνι, που διευκολύνει την συγκοινωνία από τη Σάμη προς την Ιθάκη.

(47). Βλ. Ιδιαίτερα Millingen Julius. Memoirs ο.π., p. 37.

(48). Σλ. Ιδιαίτερα εφημ. Του Μεσολογγίου Ελληνικά Χρονικά, αρ. φύλ 27, 2/4/1824, σελ. 2-3, κλήση σε απολογία του Καραϊσκάκη. Αρ. 30, 12/4/1824, σελ. 1-2. Προκήρυξις των εγκλημάτων του Καραϊσκάκη προς τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές της Δ. Ελλάδας και προς τους Έλληνες, εν Ανατολικώ τη 2/4/1824, Α. Μαυροκορδάτος, Οι στρατιωτικοί, Οι χιλιάρχοι, όπου ανάμεσα στα άλλα «δεν εφέρθη (σ.σ. ο Καραϊσκάκης) ως στρατιώτης και χριστιανός» και «είχε κρυφήν ανταπόκρισιν με τους εχθρούς της πίστεως και της πατρίδος» Βλ. και Τρικούπης Σπ. π.π. Ιστορία, Τ. Γ΄, στ. 118-119 και 367 κ.α.

(49). Βλ. ο.π. σημειώσεις με αρ. 2,3,4,5,6,7.εε

Δρ. ΣΠΥΡΟΣ ΛΟΥΚΑΤΟΣ

http://www.odusseia.gr/