ΜΙΚΕΛΗΣ ΑΒΛΙΧΟΣ, 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

Μικέλης Αβλιχος  (1844-1917). Δημιουργός που, παρά τις κατά καιρούς προσεγγίσεις του έργου του, παραμένει στο περιθώριο.

Στις επετείους του 2017, στο φιλολογικό πεδίο, υπάρχει και η εκατονταετία από τον θάνατο ενός ελάσσονος λυρικού και σατιρικού ποιητή, του Μικέλη Αβλιχου (1844 - 1917). Πρόκειται για έναν δημιουργό που, παρά τις κατά καιρούς ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις του έργου του, παραμένει πάντα στο περιθώριο, εν προκειμένω στο ιστορικό. Είναι χαρακτηριστικό το ότι εκατό χρόνια τώρα δεν υπάρχει μια επιστημονικά συστηματική έκδοση των ευρισκομένων του. Η λιγότερο ανεπαρκής, τουλάχιστον από ποσοτική άποψη, είναι η έκδοση «Τα άπαντα Μικέλη Αβλιχου» του Αριστείδη Ρουχωτά (1976).

Και όμως, με το έργο και τον βίο του ασχολήθηκαν κατά καιρούς και στα επιμέρους σημαντικοί μελετητές, ενώ τον καίριο λόγο τον συμπύκνωσε ο Παλαμάς: «Την δριμύτητα της σατιρικής αυτού αντενεργείας αμβλύνει ελεγειακή τρυφερότης».

Η γενιά μου γνώρισε τον Αβλιχο (όσο τον γνώρισε) κυρίως μέσα από την «Ανθολογία» των Αποστολίδηδων, όπου λόγω αλφαβητικής κατάταξης ανθολογείται πρώτος πρώτος με εναρκτήριο εκείνο το εκρηκτικό του ποίημα «Χριστούγεννα»: « [...] Διάκοι του Βάαλ, δεν είναι δικός σας / αυτός της φάτνης ο φτωχός Χριστός / που εκήρυξε για νόμο του τη Χάρη. // Εσάς, τιμή σας μόνη το στιχάρι, / πομπές, θεοπομπές το ιδανικό σας, / κ’ είν’ ο θεός σας σαν κ’ εσάς μιαρός». Ακολουθούσε «Το κυπαρισσάκι» που ο σεμνός στο βάθος ποιητής εκτιμούσε, μαζί με το «Η βασίλισσά μου», ως τα καλύτερά του. Εμάς όμως, νέους τότε, μας μιλούσαν τα αναρχίζοντα και αντικληρικαλιστικά «Χριστούγεννα» που και στον «επαναστατισμό» μας ανταποκρίνονταν, αλλά και δεν μας απομάκρυναν από το κλίμα της «συντήρησης» που απέπνεαν οι θρησκευτικές εορτές. Κινούμασταν, όπως ο Αβλιχος, ανάμεσα στις «αντιθέσεις», αλλά όχι με την πραότητα εκείνου. Επρεπε να περάσουν χρόνια, να διευρυνθεί ο ορίζοντάς μας, να έρθουμε σε επαφή και με άλλο υλικό του ποιητή για να απολαύσουμε τον παιγνιώδη λυρικό ερωτισμό τούτης της στροφής από «Το καλοκαίρι»’: «Καλώς το καλοκαίρι μας! / Μεσ’ τα λεπτά της ρούχα / τώρα ταις χάρες του κορμιού / θωρώ της Πολυξένης, / τον άσπρο κόρφο της Ξανθής / την ομορφιά της Ξένης!»...

Επρεπε να περάσουν χρόνια, να χάσουμε φευ την εξαίσια ακρισία της νιότης για να καταλάβουμε πως ο Αβλιχος, ο καλλιεργημένος ποιητής που έγραψε στίχους και στα γαλλικά και στα ιταλικά με ευθείες αναφορές στον Μυσέ και στον Ερεντιά, δεν ήταν μόνο ο αναρχικός που πιστεύαμε, αλλά και που είχαμε ανακαλύψει και ως εν Ελλάδι απόηχο της παλαιάς περιόδου ακμής του αναρχικού ρεύματος, πριν ο Μάης του ’68 μεταβάλει και την αναρχία σε μόδα και κατανάλωση. Ο Αβλιχος είχε ευελιξία σκέψης, όχι για χάρη ιδιοτέλειας, αλλά από ειλικρινή αγωνία για τα πράγματα της κοινωνίας και της πατρίδας. Και μάλιστα όχι μόνο στα χρόνια της ηλικιακής του ωριμότητας. Ηδη, στις 21 Ιουνίου 1876, δηλαδή σε ηλικία 32 ετών –και δέκα ημέρες πριν πεθάνει ο υποτιθέμενος πολιτικός του φάρος, ο Μπακούνιν– γράφει από το Τουρίνο στον φίλο του Ανδρέα Μομφεράτο: «Η καϋμένη η φιλοπατρία την οποίαν τοσάκις κατέκρινα άλλοτε εις τας συνεντεύξεις μας, με τας αρχάς του κοσμοπολιτισμού, αισθάνομαι ότι εις το βάθος της περιέχει και αυτή μίαν αλήθειαν, έχει και αυτή εν δικαίωμα επί των ανθρώπων». Και παρακάτω κάνει μνεία της «παντού περιφρονουμένης και συκοφαντουμένης πατρίδος μας» για να καταλήξει ο και πραγματιστής Αβλιχος: «Το δίκαιον έχουν πάντοτε οι δυνατοί, η δε ατυχεστάτη Ελλάς κινδυνεύει να πνιγεί από τους εχθρούς της». Ηταν ο πατριώτης που εναντιωνόταν την εποχή της εκστρατείας στα Δαρδανέλλια στο να συρθεί η Ελλάδα στο άρμα της Αντάντ γιατί έλεγε πως με την Αντάντ νικήτρια, η Κωνσταντινούπολη θα περνούσε μάλλον στα χέρια των Ρώσων. Ατυχής κρίση ή πρόφαση για να ταχθεί κατά της σφαγής του Μεγάλου Πολέμου; Μα ήταν και ο σατιριστής των άκαπνων πατριδοκάπηλων του 1912-13 και ο σαρκαστής της τουρκολαγνείας του Πιερ Λοτί.

Η ελεγειακή πλευρά της ποίησής του δεν μας τράβηξε. Ισως γιατί δεν ήμασταν παιδευμένοι να ενδιαφερόμαστε και για το πώς και για το τι.

Αυτός ήταν ο δικός μας Αβλιχος.

Ας είναι η εκατονταετία αφορμή να τον ξανανακαλύψουμε, προσδοκώντας εν καιρώ και μία συστηματική έκδοση των ποιημάτων του, των στοχασμών του και των επιστολών του. Αμποτε!

ΜΙΧΑΛΗΣ Ν. ΚΑΤΣΙΓΕΡΑΣ

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 16.01.2017