Ο ΕΛΒΕΤΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗΣ ALBERT MOUSSON ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΤΟ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΤΟΥ 1858

«Το Αργοστόλι -συγκριτικά τουλάχιστον με τις άλλες πόλεις- είναι μια πολύ ήσυχη, μικρή και καθαρή πόλη των 8.000 κατοίκων, η οποία εκτείνεται κατά μήκος της παραλίας, με μια μεγάλη και άνετη προκυμαία και δύο παράλληλους δρόμους. Το χρηματιστήριο, το τελωνείο, τα κτίρια της στρατιωτικής διοίκησης, αλλά και τα περισσότερα σπίτια της παλαιάς αριστοκρατίας και της νέας κοινωνικής τάξης των εμπόρων, είναι πολύ όμορφα. Οι φροντισμένοι λιθόστρωτοι φαρδιοί δρόμοι έχουν χτισμένα και στις 2 πλευρές τους κάτασπρα μονώροφα ή διώροφα σπίτια, στο κάτω μέρος των οποίων στεγάζονται σκοτεινές αποθήκες χωρίς βιτρίνες. Οι περισσότερες εκκλησίες έχουν σύγχρονα καμπαναριά από τα οποία κάθε μισή ώρα ακούγεται ένας σύντομος τρεμάμενος ήχος της καμπάνας. Μερικοί κήποι, κατάφορτοι από φρούτα, συστάδες από φοίνικες και νεραντζιές, αγροί με περιβόλους από γιγάντιες αλόες περικυκλώνουν τη μικρή πόλη η οποία λόγω των νέων συνθηκών έγινε σημαντική κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μια μεγαλόπρεπη πέτρινη γέφυρα μήκους 2.200 ποδιών είναι χτισμένη στην άκρη της πόλης, πάνω από τον ρηχό κόλπο που χάνεται μισή ώρα αργότερα στο έλος και εξασφαλίζει μια πολύ άνετη επικοινωνία με την ορεινή με την ορεινή ενδοχώρα του νησιού, που βρίσκεται απέναντι, και από την άλλη πλευρά με την Σάμη. Αυτή η γέφυρα είναι επίσης ένα όμορφο δώρο τη Κυβέρνησης των Άγγλων από τα πρώτα χρόνια της Αγγλικής Προστασίας, ένα δώρο για το οποίο οι κάτοικοι του νησιού έχουν εκφράσει την ευγνωμοσύνη τους με την ανέγερση ενός οβελίσκου που βρίσκεται εκεί -ευγνωμοσύνη που η νέα γενιά μάλλον την έχει λησμονήσει στις μέρες μας.

Η αρχαία πρωτεύουσα του νησιού πρέπει να βρισκόταν μισή ώρα μακριά προς το εσωτερικό του νησιού, ανάμεσα στο βουνό και το έλος, εγκαταλείφθηκε όμως λόγω της ανθυγιεινής της θέσης. Εκεί, σε έναν τόπο που λέγεται Κράνη, βλέπει κανείς ερείπια σπιτιών, πάνω από τα οποία σε ένα βράχο κείτονται τα ισχυρά θεμέλια ενός βενετσιάνικου πύργου. Επίσης, κάποια στιγμή διακρίνει κάνεις την κυκλική οχύρωση που περιβάλλει την πλαγιά -ερείπια κυκλώπειων τειχών που είχαν κατασκευαστεί και συναρμολογηθεί από μεγάλους απελέκητους όγκους βράχων. Στην περιοχή αυτή έχουν βρεθεί πολλά ελληνικά νομίσματα και όπλα, τα οποία έχουν πάρει τον συνηθισμένο δρόμο για την Αγγλία.

Επειδή δεν υπήρχε πραγματικά πουθενά ένα πανδοχείο, βολευτήκαμε στο Καζίνο του Βασίλη, όπου βρήκαμε φιλική στέγη και εξυπηρέτηση. Εδώ συγκεντρώνονται τα απογεύματα οι Κεφαλλήνες πατριώτες και διατηρούν θερμά τα πατριωτικά τους φρονήματα, παίζοντας όπως και σε άλλα μέρη, μπιλιάρδο ή χαρτιά και διαβάζοντας εφημερίδες, είτε κάνοντας συζητήσεις. Ο ίδιος, μάλιστα, ο νοικοκύρης μας, αν και παράλυτος από νευροπληξία, πράγμα που τον αναγκάζει και σέρνεται με κόπο, φλεγόταν από ενθουσιασμό, όταν έφερνε στο νου του την απελευθέρωση της Ελλάδας, για την οποία και αυτός αγωνίστηκε, όταν μιλούσε για τη λατρευτή βασίλισσα, μ' ένα νεύμα της οποίας όλος ο λαός θα εξεγερθεί σαν ένας άνθρωπος, για να ολοκληρώσει μέσα σε λίγες εβδομάδες το έργο για το οποίο οι Μεγάλες Δυνάμεις θα σπαταλήσουν πολλές δεκαετίες, την εκδίωξη δηλαδή των Τούρκων από την Ευρώπη. Φλεγόταν επίσης από πάθος, όταν η συμμορία εκείνη που εμποδίζει την εξέγερση των πληθυσμών των Επτανήσων και τη φυσική ένωση τους με τους ελεύθερους ομοεθνείς τους, πλημμύριζε την καρδιά του. Όπως αποδεικνύουν τα πρόσφατα συμβάντα κατά την υποδοχή του Γλαδστωνα, ορθώς θεωρούνται οι Κεφαλλονίτες οι πιο ανήσυχοι, οι πιο ασυμβίβαστοι και οι πιο επαναστατικοί από όλους τους Επτανήσιους. Το 1849 ακόμη, ο πληθυσμός που κατοικεί στα ορεινά κεντριζόταν, καθώς λέγεται, από την αριστοκρατία και τον κλήρο, και πίστευε ότι θα τους επιτραπεί να γίνουν ανεξάρτητοι. Έτσι, τους κυρίευε το φιλελεύθερο πνεύμα που έπνεε στην Ευρώπη, σήμερα όμως τιμωρείται και πληρώνει για την απερίσκεπτη δοκιμή η οποία τιμωρήθηκε με αλυσίδες και αγχόνες που δεν ξεχνιούνται εύκολα.

Πόσο πρόθυμη και φιλόξενη διάθεση υπάρχει στην Κεφαλονιά, αποδεικνύεται στη συνέχεια από την περίπτωση τη δική μας, που ήρθαμε τελείως ξένοι στο Αργοστόλι, βρήκαμε όμως συμπαράσταση από τη δεύτερη κιόλας μέρα της παραμονής μας, συμπαράσταση χωρίς την οποία είναι αδύνατο να ταξιδέψει κανείς σ' έναν τόπο όπου λείπουν τα πανδοχεία. Στο πλοίο γνωριστήκαμε μ' έναν Έλληνα ο οποίος εδώ και χρόνια ήταν διορισμένος καθηγητής στο Γυμνάσιο της Πάτρας, που αριθμεί 300 μαθητές. Μου συνέστησε να πάω εκ μέρους του στο συνάδελφο του τον Μ..... στο Αργοστόλι, ο οποίος ήταν γνώστης της γερμανικής και θα μας έδινε, ασφαλώς, τις καλές συμβουλές του. Πράγματι, μας υποδέχθηκε με μεγάλη φιλοφροσύνη και έδειχνε αληθινά χαρούμενος, γιατί ύστερα από δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια από το τέλος των σπουδών του στο Βερολίνο και στο Μόναχο δεν είχε συναντήσει κάποιον Γερμανό, για να μπορέσει να επαναφέρει στη μνήμη του τις παλιές του αναμνήσεις και να φρεσκάρει τη γερμανική γλώσσα που είχε αρχίσει να ξεχνάει. Με υπερηφάνεια μου έδειξε την βιβλιοθήκη του, την οποία κοσμούσαν κυρίως έργα Γερμανών συγγραφέων, τα περισσότερα φιλοσοφικού περιεχομένου. Ο Hegel ήταν πάντα η ζωή του και η χαρά του, και ο λόγος του έτρεχε πολύ άνετος και ζωντανός, όταν ανέλυε θέματα από την εγελιανή φιλοσοφία, που εγώ έκπληκτος τα άκουγα με προσοχή. Στην παρατήρηση μου ότι η γερμανική επιστήμη είχε ήδη προχωρήσει πέρα από τις απόψεις του Hegel, μου εξήγησε τις θέσεις του με αυτοπεποίθηση, χωρίς δογματισμούς, επικαλούμενος τη διδακτική του εμπειρία. Πόσο ευχαριστημένος θα ήταν ο μεγάλος φιλόσοφος στον τάφο του, αν μάθαινε ότι εκεί, στο μακρινό Αργοστόλι, ένας δραστήριος νέος άνθρωπος διαδίδει τις διδασκαλίες του και με την πνευματική τροφή της Λογικής και της Ψυχολογίας του ανατρέφει τη νεολαία της Κεφαλονιάς.

Έναν άλλο "προστάτη" μού εξασφάλισε μια μετάβαση μου στην προκυμαία της πόλης. Κρυμμένος πίσω από ένα μικρό σπίτι του τελωνείου, σχεδίαζα την όμορφη δεξιά άποψη της πόλης και τα πλοία της. Εκεί ήρθε απρόσμενα ένας μικροκαμωμένος πρόσχαρος άνθρωπος, ντυμένος στα γκρίζα, και γελώντας μου είπε: "Πληροφορήθηκα χθες ότι θα έρχονταν δύο Γερμανοί, σίγουρα εσείς είσθε ο ένας απ' αυτούς. Δεν μπόρεσα να σας βρω νωρίτερα και να σας προσφέρω τις υπηρεσίες μου. Ελάτε μαζί μου και θα σας βοηθήσω στο σκοπό σας". Ήταν ο Αυστριακός πρόξενος, ο κύριος S...., που κράτησε πιστά την υπόσχεση του και, όπως αποδείχθηκε, ήταν πολύ πρόθυμος, επειδή είχε μείνει για καιρό στην Τεργέστη και είχε καλές γνωριμίες εκεί με κάποιους συγγενείς μου. Του είμαι υποχρεωμένος για τις αναγκαίες συστάσεις του, που μου ήταν απαραίτητες κατά την επιστημονική αποστολή μου στο εσωτερικό του νησιού.

Κοντά στο Αργοστόλι παρατηρείται ένα φυσικό φαινόμενο που σύμφωνα με τις γνώσεις μου είναι μοναδικό στο είδος του και ερέθισε, πρέπει να πω, τη φιλομάθεια μου σε μεγάλο βαθμό. Όταν μπαίναμε με το πλοίο στον κόλπο του νησιού, ο πλοίαρχος μας έδειξε ένα μικρό σπιτάκι στην ακρογιαλιά μ' ένα συμπαθητικό τροχό που περιστρεφόταν στη θάλασσα , και μας είπε: "Αυτό αξίζει να το δείτε. Σε ολόκληρο το νησί δεν υπάρχει κανένα ποταμάκι, οπότε όλο το σιτάρι αλέθεται σε ανεμόμυλους. Κι όμως εκεί βλέπεται ένα νερόμυλο που εργάζεται όλο το χρόνο".Όπως ήταν φυσικό, η πρώτη μας αναζήτηση στράφηκε προς τον πρωτότυπο αυτό μύλο ο οποίος βρίσκεται μισή ώρα μακριά από τα τελευταία σπίτια της πόλης, κοντά στη θάλασσα, και ανήκει σε κάποιο κύριο Stevens. Η παραλία στο μέρος αυτό συνίσταται από ένα μαλακό υπερυψωμένο βράχο ο οποίος έχει όλες τις ιδιότητες του διαβρωμένου ασβεστολιθικού πετρώματος, που είναι γνωστές στις δικές μας Άλπεις. Οι ατμοσφαιρικές επιδράσεις τον κατατρώγουν και το υποσκάπτουν με πολύ παράδοξο τρόπο, ώστε από αυτό το ισχυρό ασβεστολιθικό στρώμα, μετά από πολλές χιλιάδες χρόνια, το μόνο που έχει απομείνει είναι ένας ακανόνιστος, κομμένος βαθιά και σκισμένος πέτρινος σκελετός. Αυτός ο σκελετός καλύπτεται με χώμα ύψους 1 ή 2 ποδιών και διάφορα μπάζα τα οποία και συναποτελούν το έδαφος πάνω στο οποίο στέκεται ο μύλος. Το κάτω τμήμα του τροχού τίθεται σε κίνηση με την ώθηση ενός φυσικού, ασταθούς στη στάθμη ρυακιού -εξαιτίας της άμπωτης και της πλημμυρίδας- το οποίο χρόνο με το χρόνο εισρέει από τη θάλασσα και χάνεται μέσα σε τρεις ή τέσσερις οπές και ρήγματα του βράχου, που έχουν ακανόνιστο σχήμα και άγνωστη πορεία.

Εκτός από μεμονωμένες περιπτώσεις καθιζήσεων του εδάφους, όπως π.χ. εκείνες της Νεκράς Θαλάσσης, στις οποίες υπάρχει προστασία από τη βίαιη εισβολή των υδάτων -όπως σ' έναν θάλαμο στη βάση μιας γέφυρας- και που έτσι μπορούν να βρίσκονται πιο βαθιά, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η θάλασσα είναι δικαιολογημένα ο πιο βαθύς ταμιευτήρας υδάτων, προς τον οποίο τείνουν κατευθυνόμενα όλα τα ύδατα και εκεί βρίσκεται ο τελευταίος σκοπός τους. Εδώ όμως εισρέει η θάλασσα μέσα σε ένα ρυάκι το οποίο αδειάζει κάθε μέρα κάπου ένα εκατομμύριο κυβικά πόδια νερού σε ακόμη βαθύτερες και άγνωστες κατευθύνσεις. Εάν υπήρχαν στην περιοχή κοιλώματα, με την πάροδο του χρόνου θα έπρεπε προ πολλού να είχαν γεμίσει. Δεν υπάρχει για το φαινόμενο αυτό καμία άλλη εξήγηση, αλλά μόνον η άποψη ότι το νερό που βυθίζεται στα έγκατα της γης καταναλώνεται με κάποιο άγνωστο τρόπο ή μεταφέρεται διαδοχικά αλλού. Το φαινόμενο έχει γίνει γνωστό εδώ και είκοσι χρόνια και ακόμη περισσότερο, οι δε Άγγλοι γεωλόγοι στήριξαν σ' αυτό μια ευπρόσδεκτη ερμηνεία για τους ατμούς του νερού, την προέλευση των οποίων φρόντισαν να αποδώσουν στις θερμές πηγές, στους σεισμούς και στις διαφυγές ατμών από τα ηφαίστεια. Λόγω της μεγάλης όμως απόστασης της Κεφαλονιάς από όλα τα σύγχρονα ηφαιστειακά φαινόμενα, η ερμηνεία αυτή παραμένει μια χλιαρή υπόθεση. Πιο απλή και πιο φυσική φαίνεται η εξήγηση ότι το νερό, αφού φθάσει σε αρκετά μεγάλο βάθος και ζεσταθεί λίγους βαθμούς, ανέρχεται και πάλι μέσω άλλων διαδρόμων στις ίδιες περιοχές οι οποίες λόγω της θερμότητας προκαλούν την ανακύκλωση του νερού. Όπως και να έχει πάντως το πράγμα, επειδή είναι μοναδικοί στο είδος τους οι μύλοι του Αργοστολίου, συνιστούν ένα από τα πιο θαυμαστά φαινόμενα της φυσικής γεωγραφίας.

Από το βιβλίο «ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ, Μια περιήγηση το 1858»