ΑΙΘΕΡΙΟ, ΠΑΡΑΔΟΞΟ, ΑΠΡΟΣΔΟΚΗΤΟ...

Η Καθημερινή της Κυριακής φιλοξενεί κριτικό κείμενο της Μαρίας Τοπάλη για τα βιβλία του Λευκάδιου Χερν που κυκλοφορούν στα ελληνικά από το 2014 σε μετάφραση και επιμέλεια δική μου, με χορηγό το Ταμείο Παγκόσμιας Κυθηραϊκής Κληρονομιάς, με υπεύθυνο της σειράς τον Τάκη Ευσταθίου και με πρόλογο του δισέγγονου του Λευκάδιου, του καθηγητή Μπον Κοϊζούμι.

ΛΕΥΚΑΔΙΟΣ ΧΕΡΝ

Κόττο, σελ. 312

Ιαπωνικό Μωσαϊκό, σελ. 336

Καϊντάν, σελ. 318

μτφρ./επιμ.: Τέτη Σώλου

εκδ. Παγκόσμιου Ταμείου Κυθηραϊκής Κληρονομιάς

Eνας κάποιος θόρυβος ξεσηκώνεται εδώ και ολίγον καιρό στην Ελλάδα γύρω από τον μάλλον αγνοημένο στη γενέθλια χώρα του Λευκάδιο Χερν (1850 - 1904) ή Κοϊζούμι Γιακούμο, όπως ονομάστηκε από το 1895, τον άνθρωπο που γεννήθηκε στην ελληνική Λευκάδα (από όπου και το όνομά του), από μητέρα Tσιριγώτισσα και πατέρα Ιρλανδό και έμελλε, στον σχετικά σύντομο βίο του, να γίνει ο κύριος εισηγητής του ιαπωνικού πολιτισμού και της ιαπωνικής λογοτεχνίας στη Δύση. Το 2014 εγκαινιάστηκε το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν στη Λευκάδα, ενώ σποραδικά βλέπουν το φως της δημοσιότητας οι γιαπωνέζικες ιστορίες του, με πιο πρόσφατες τις κομψές εκδόσεις της Aγρας. Το μεγάλο όμως εκδοτικό γεγονός συνέβη το 2014 και εξακολουθεί να περνά μάλλον απαρατήρητο. Πρόκειται για την έκδοση τριών καλαίσθητων τόμων με κείμενα του Χερν, που κυκλοφορούν με τη φροντίδα του Παγκόσμιου Ταμείου Κυθηραϊκής Κληρονομιάς σε μετάφραση/επιμέλεια Τέτης Σώλου.

Ο Χερν χωρίστηκε από τη μητέρα σε ηλικία τεσσάρων ετών για να μην την ξαναδεί ποτέ ξανά, δήλωνε ωστόσο πάντοτε την ελληνική καταγωγή του και διατηρούσε στην πνευματική του συγκρότηση την ελληνικότητα ως ιδιαίτερη πολιτισμική οπτική, μέσα από την οποία προσέγγισε την Ιαπωνία και τη μετάγγισε στη Δύση. Σήμερα, σε μια κίνηση μυθιστορηματικής πλοκής, έρχεται ένας φορέας από τον μητρικό τόπο της καταγωγής, και μάλιστα από τη διασπορική εκδοχή του (Παγκόσμιο Ταμείο Κυθηραϊκής Κληρονομιάς) να αποκαταστήσει, 100 χρόνια μετά τον θάνατό του, το μείζον κενό της κυκλοφορίας του έργου του στα ελληνικά. Τρία βιβλία, το «Κόττο» («παράξενα και πολύτιμα της Ιαπωνίας σκεπασμένα με ιστούς αράχνης»), το «Καϊντάν» («ιστορίες και μελέτες παράδοξων πραγμάτων») και το «Ιαπωνικό Μωσαϊκό» μάς χαρίζουν 963, συνολικά, χορταστικές σελίδες με μύθους, αφηγήσεις, χαϊκού, άλλα στιχουργήματα από την ιαπωνική παράδοση που κατέγραψε ο Χερν, καθώς και δικά του δοκίμια και μικρά μελετήματα για τις γοητευτικές και παράξενες, για τον δυτικό άνθρωπο, όψεις της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου.

Οι αλλόκοτες ιστορίες με τα φαντάσματα και τις «εμφανίσεις» θα συναρπάσουν τον αναγνώστη, καθώς μάλιστα η εικονοποιία αποδίδεται με την πένα του Χερν λιτά και παραστατικά. Οι λάτρεις των μάνγκα, του Μιγιαζάκι ή του γιαπωνέζικου ντιζάιν θα βρουν μέσα στις σελίδες αυτές πλήθος αρχετύπων. Αλλά οι τρεις τόμοι περιέχουν πολλά περισσότερα. Μου είναι δύσκολο να μην ξεχωρίσω τις «εντομολογίες» που αναφέρονται, αντίστοιχα, στις λιμπελούλες («Ιαπωνικό Μωσαϊκό»), στις πεταλούδες, τα κουνούπια και τα μυρμήγκια («Καϊντάν») και στις πυγολαμπίδες («Κόττο»).

Ο Χερν καταγράφει στίχους, δοξασίες αλλά και αναστοχάζεται πάνω στη φύση αυτών των μικροσκοπικών, πολύπλοκων πλασμάτων διαχέοντας, με αυτή του την επιλογή, μιαν ιδιαίτερη γεύση «ιαπωνικότητας», πέρα από την αναμενόμενη των ιστοριών τρόμου, παράδοξου και φαντασμάτων. Μας υποβάλλει την οπτική του ασήμαντου, αιθέριου, μικροσκοπικού, πολύπλοκου: του φαινομενικά άχρηστου και απολύτως αδύναμου που είναι μια λιμπελούλα ή ένα μυρμήγκι, καθιστώντας μας έτσι κοινωνούς μιας εντελώς διαφορετικής αντίληψης για τα πράγματα.

Κόσμημα εξάλλου της συλλογής αυτής των κειμένων αποτελεί το «Ημερολόγιο μιας γυναίκας» που καλύπτει πενήντα περίπου σελίδες στον τόμο «Κόττο», συν τον πλούσιο υπομνηματισμό. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο μεγάλης αξίας, καθώς προέρχεται από την πένα μιας γυναίκας χαμηλής κοινωνικής τάξης, που καταγράφει καθημερινές εμπειρίες αλλά και δύσκολες στιγμές όπως τοκετοί και βρεφικοί θάνατοι.

Η πραγμάτευση του κάθε ενός ξεχωριστού από τα κείμενα της συλλογής θα απαιτούσε μεγάλη έκταση. Σημειώνουμε, λοιπόν, αναγκαστικά με κάπως αυθαίρετο τρόπο λίγα ακόμη μέρη που ξεχωρίζουν: Το κείμενο για τη γάτα του, την Ταμά («Παθολογική», από τον τόμο «Κόττο»)· το «Ονειρο του Ακινοσουκέ» (στον τόμο «Καϊντάν»), συνοπτικό σενάριο μιας animation που αναμφίβολα κάποτε θα γυριστεί ως γιαπωνέζικη εκδοχή της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων· τη συλλογή «Παιδικά Τραγούδια της Ιαπωνίας» (από το «Ιαπωνικό Μωσαϊκό»), το 6ο και τελευταίο κεφάλαιο της οποίας περιλαμβάνει τα νανουρίσματα.

Να σημειωθεί ότι σε όλες αυτές τις καταγραφές η μεταφράστρια έχει επιλέξει να μεταγράψει στην έκδοση και τη φωνητική απόδοση του πρωτοτύπου μαζί με τη μετάφραση, σε μια προσπάθεια να εισαγάγει στον μέγιστο βαθμό τον αναγνώστη στον άγνωστο πλανήτη του γιαπωνέζικου πολιτισμού. Το «συμπέρασμα» το διατυπώνει περίφημα ο ίδιος ο Χερν: «Η πρώτη αδρή εντύπωση ενός ιαπωνικού δρόμου για τους περισσότερους ανθρώπους είναι περισσότερο ασαφής παρά παράξενη. […] Εν τούτοις θα νιώσετε έκπληξη και ευχαρίστηση. Θα αισθανθείτε, χωρίς να ξέρετε γιατί, την έννοια του αιθέριου και του παράδοξου και τη γοητεία του απροσδόκητου». «Αιθέριο, παράδοξο, απροσδόκητο» – ανατολίτικες ποιότητες απέναντι στο «μεγάλο, ωραίο, αληθινό» της Δύσης;

ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 09.10.2016

Ο Λευκάδιος Χερν με τη σύζυγό του Σετζούκο Κοϊζούμι και τον μικρό του γιο, Καζούο, στο Κουμαμότο της Ιαπωνίας το 1895. Η φωτογραφία προέρχεται από το βιβλίο «Ο πατέρας μου και εγώ» που έγραψε αργότερα ο Καζούο. Με τη Σετζούκο ο Χερν απέκτησε συνολικά τέσσερα παιδιά.