ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ: ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΚΡΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Αντικείμενο ενδιαφέροντος του τόμου αποτελεί ο πόλεμος και οι εκφάνσεις του στον χώρο του Ιονίου Πελάγους. Το Ιόνιο Πέλαγος, ζώνη μεθοριακή εκτεινόμενη από την είσοδο της Αδριατικής έως τις νοτιοανατολικές ακτές της Σικελίας και τη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, σχηματίζει μια τριγωνική υδάτινη επιφάνεια με τρία ανοίγματα που οδηγούν αφενός στην Αδριατική και αφετέρου στη δυτική και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Με αυτά τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και χάρη στην ξεχωριστή γεωστρατηγική της θέση ως πέρασμα στη διατομή τοπικών και διεθνών οδών, η θάλασσα του Ιονίου προσέλκυε πάντοτε ανθρώπους του εμπορίου, προσκυνητές, λογίους, εκκλησιαστικούς, αλλά και φυγάδες, πειρατές, πολεμικούς στόλους κ.ά.

Μεγάλες δυνάμεις της εποχής διεκδίκησαν μερίδιο σε αυτόν τον χώρο. Στις απαρχές των πρώιμων νεότερων χρόνων τρεις ήταν ωστόσο οι κύριοι παίκτες: στο δυτικό τμήμα οι Ισπανοί και στο ανατολικό οι Οθωμανοί (στην ηπειρωτική κυρίως πλευρά) και οι Βενετοί (σε νησιά και παράκτιες θέσεις). Κάποιες από τις μεταξύ τους μεγάλες συγκρούσεις άφησαν τα ίχνη τους στη συλλογική μνήμη για την οδύνη που προκάλεσαν. Λειτούργησαν έτσι ως σταθερά σημεία αναφοράς και πηγή έμπνευσης για έργα που αξιοποίησαν τον πόλεμο σε επίπεδο συμβολικό.

Η επέτειος της συμπλήρωσης τριών αιώνων από την οθωμανική πολιορκία εναντίον της Κέρκυρας τον Αύγουστο του 1716 αποτέλεσε την αρχική έμπνευση για την έκδοση του παρόντος τόμου. Μια πολιορκία που συγκέντρωσε γύρω από το νησί πλήθος χριστιανικών δυνάμεων που έσπευσαν για ακόμη μια φορά (όπως το 1538, το 1571, το 1669) να υπερασπιστούν έναν τόπο που στα μάτια μέρους της κοινής γνώμης της εποχής συμβόλιζε το τελευταίο κάστρο της Χριστιανοσύνης, πιθανή επικράτηση επί του οποίου θα αύξανε την πίεση στα ευρωπαϊκά κράτη.

Ωστόσο, διαφοροποιούμενος από τα συνήθη χαρακτηριστικά επετειακών εκδόσεων που έχουν ως αφορμή ένα πολεμικό γεγονός όπως αυτό του 1716, ο τόμος αυτός υιοθέτησε ως προς τον σχεδιασμό του τη λογική της διατύπωσης απαντήσεων σε μια μεγάλη ποικιλία ερωτημάτων που αναφέρονται στον πόλεμο ως έννοια, απειλή, καθημερινότητα, πραγματικότητα, κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο, ευκαιρία για κοινωνική άνοδο, πεδίο άντλησης συμβολισμών με πολιτικές και θρησκευτικές απολήξεις, αλλά και συνέπειες για όσους βίωναν άμεσα ή έμμεσα τα αποτελέσματα αυτών των σχεδιασμών και των μέσων υλοποίησής τους.

Νέες έρευνες

Τα γεγονότα του 1716 λοιπόν λειτουργούν ως το κλειδί για μια σειρά άλλων ερευνητικών πεδίων, ωστόσο οι μελέτες του τόμου διευρύνονται σε μεγαλύτερα χρονικά όρια, από τα τέλη του 14ου ως τις αρχές του 19ου αιώνα. Επιπλέον, η κατεξοχήν στρατιωτική ιστορία επιδιώχθηκε να διατηρήσει τη δική της θέση ως πρόθεση για μελέτη: α) της πραγματικότητας του πολέμου με τον τρόπο του Κλαούζεβιτς, δηλ. ως μιας αβέβαιης αναμέτρησης δυνάμεων, στη βάση της οποίας ενυπάρχουν βίαια πάθη, τύχη και λογικοί υπολογισμοί, μιας πραγματικότητας που ερευνητικά οδηγεί στην εξέταση των όρων και των τρόπων διεξαγωγής των μαχών σε ξηρά και θάλασσα, σε αναλύσεις τακτικής και στρατηγικής κ.ο.κ., β) των «επωνύμων» του πολέμου, περισσότερο ως βιογραφιών μεγάλων στρατηλατών και γενικά προσώπων που ξεχώρισαν για τον ηρωισμό ή/και τη στρατηγική ευφυΐα τους, γ) των προετοιμασιών για τον πόλεμο μέσα από τη στρατιωτική εκπαίδευση, τις μεθόδους συγκρότησης των στρατών και των τρόπων χρηματοδότησής τους, αλλά και της προετοιμασίας των πόλεων για άμυνα, που περιλάμβανε μεταβολές τόσο στον χώρο όσο και στα οχυρωματικά έργα, εξέλιξη που ακολούθησε τις μεταβολές στον τρόπο πολέμου, και δ) των επιπτώσεων του πολέμου στα δημόσια οικονομικά και στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, καθώς και στην κοινωνία, στο επίπεδο δηλ. του ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο τα κράτη φρόντιζαν να περιορίσουν στο μέτρο του δυνατού μέσα από την οργάνωση της νοσοκομειακής περίθαλψης, έστω κι αν αυτή αφορούσε κατά κύριο λόγο τους στρατιώτες.

Με αυτούς τους όρους προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στον τόμο 16 συγγραφείς, καθηγητές πανεπιστημίων και ερευνητές από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Τουρκία, τη Μεγάλη Βρετανία και το Ισραήλ, οι μελέτες των οποίων διαρθρώθηκαν γύρω από τέσσερις γενικούς άξονες που εξετάζουν: α) την προετοιμασία για τον πόλεμο, όπου εντάσσεται η εξέταση του μηχανισμού συγκέντρωσης της πληροφορίας και η διαμόρφωση της κοινής γνώμης με μέσα της εποχής, όπως π.χ. οι προκηρύξεις, β) τον ίδιο τον πόλεμο με τους όρους της στρατιωτικής ιστορίας (μάχες, γεωπολιτική, στρατηγικές, τεκμηρίωση), γ) τις επιπτώσεις των πολέμων σε επίπεδο πολιτισμικό, συμβολικό και πολιτικό, και δ) τους ανθρώπους του πολέμου, όπου η έμφαση δόθηκε στην εξέταση του κοινωνικού τους προφίλ, της συμμετοχής τους στις κοινωνικές διεργασίες, της εξαργύρωσης των επιτυχιών στο πεδίο της μάχης για κοινωνική ή/και οικονομική άνοδο κ.ο.κ.