Περιοδικό λόγου και τέχνης με θέματα φιλολογίας, λογοτεχνίας, λαογραφίας, ιστορίας, αρχαιολογίας, ναυτιλίας, φιλοσοφίας, επιστήμης, τέχνης, ειδήσεων, πολιτισμού,… για την Ιθάκη, τη Κεφαλονιά και τα άλλα νησιά του Ιονίου.
Είναι
κάτι απίστευτο, που όμως συμβαίνει κάθε δεκαπενταύγουστο σ' ένα χωριό της
Κεφαλλονιάς, στο Μαρκόπουλο. Μέσα στην εκκλησιά, τις ώρες της ακολουθίας του
πανηγυριού, σ' όλες τις γωνιές, στα έπιπλα και στα στασίδια, περπατάνε φίδια,
φίδια ζωντανά είκοσι και τριάντα πολλές φορές, που ανεβαίνουν στο τέμπλο, στο
θρόνο και στους ανθρώπους με όλη τους την άνεση, ξεθαρρεμένα, ακίνδυνα,
υποταχτικά.
Η
Εκκλησιά είναι χτισμένη χαμηλά, στο βάθος μιας ρεματιάς. Το καμπαναριό της
πανάρχαιο, φράγκικο, γερά θεμελιωμένο, στέκει μακριά από την εκκλησιά, πάνω
στην όχθη της ρεματιάς, κολλητά στο δρόμο. Γκρίζο, ξεφτισμένο από το χρόνο,
γεμάτο τρύπες στη βάση του, μιλεί για κάποια παλιά ιστορία της εκκλησιάς του,
που δεν είναι καλά εξακριβωμένη.(1) Ακόμα κι' οι καμπάνες δεν είναι σαν τις
άλλες ορθόδοξες του νησιού. Δεμένες με σκοινιά από τους οριζόντιους μοχλούς
των, χοροπηδάνε ολόκληρες όταν σημαίνουν, σαν καθολικές.
Jean Cuisenier, «Ο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΟΥ
ΟΔΥΣΣΕΑ», Μετάφραση Κώστας
Αντύπας, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Ο
Γάλλος ελληνιστής Ζαν Κιουζενιέ σε μια γλαφυρή προσπάθεια να αναπαραστήσει τον
περίπλου του ομηρικού ήρωα στη Μεσόγειο. Με τη μια ή την άλλη μορφή του, το
ομηρικό ζήτημα, που κρατάει ήδη δυόμισι χιλιετίες, δεν θα πάψει να ερεθίζει και
να προκαλεί τη διατύπωση νέων απόψεων και την εκπόνηση νέων θεωριών, φιλολογικά
σοβαρών ή απλώς αφελών. Δεν πάει άλλωστε μήνας που προστέθηκε ένα επιπλέον
δίλημμα (αν ο Ομηρος ήταν άνδρας ή γυναίκα) στα ήδη πολλά ερωτήματα που αφορούν
τη γενέτειρα του ποιητή («επτά πόλεις μάρνανται σοφήν διά ρίζαν Ομήρου· /
Σμύρνη, Χίος, Κολοφών, Ιθάκη, Πύλος, Αργος, Αθήναι»), το αν γνώριζε ή όχι
γραφή, αν είναι δικά του έργα και τα δύο έπη, η «Ιλιάς» και η «Οδύσσεια», ή
μόνο το ένα όπως διατείνονταν οι «χωρίζοντες» Αλεξανδρινοί, ο Ελλάνικος και ο
Ξένων, αν ο Ομηρος ταυτίζεται με τον Οδυσσέα (ή, ίσως, με την Πηνελόπη, αν
αποδεχθούμε την πρόσφατη, και μάλλον σχηματική, άποψη του Βρετανού καθηγητή
Αντριου Ντόλμπι πως ο ποιητής ήταν γυναίκα), κι αν στην ποίησή του οφείλουμε να
αναζητήσουμε την αισθητική απόλαυση ή τη διδασκαλία, της ναυτικής, εθνολογικής
και ανθρωπολογικής διδασκαλίας συμπεριλαμβανομένης.
Το
βιβλίο The Geography and Antiquities of Ithaca είναι σύμφωνα με τον ίδιο το
συγγραφέα William Gell η περιγραφή του νησιού της Ιθάκης και η ταύτιση των
περιοχών του με τις περιγραφές του Ομήρου, με απώτερο σκοπό την ανάδειξη και
της ιστορικής πλευράς του Ομηρικού έργου. Στην περιήγηση του, τον συνόδευαν με
τον ίδιο σκοπό οι Dodwell και Raikes. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε 119 (161-42)
σελίδες κειμένου ο W. Gell σημειώνει 95 αναφορές στην Οδύσσεια, 2 στην Ιλιάδα,
2 στον Στράβωνα, 2 στον Παυσανία και 4 στον Πλούταρχο.
Ένα από τα πλέον καίρια ερωτήματα, που πρέπει να τεθούν κατά τη διαδικασία διερεύνησης των παραγόντων που συνέβαλαν στην ίδρυση και τη λειτουργία της Φιλικής Εταιρείας, είναι εάν τα πρόσωπα, που αναμίχθηκαν σε αυτές, ενέργησαν μεμονωμένα και από προσωπικούς λόγους ή από εταιριστικό καθήκον, οργανωμένα σε εταιρείες (μυστικές και φανερές, συλλόγους ή και απλές ομάδες.
Πιο συγκεκριμένα: συμμετείχαν ως πρόσωπα που συνδύασαν την τεκτονική με την εταιριστική ιδιότητα ή ως μέλη των Ελευθεροτεκτονικών Στοών, που λειτουργούσαν τότε υπό την «Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος εν Ανατολή Κερκύρας» (1812), με κύριο συντελεστή στη λήψη των αποφάσεων τον Zακύνθιο Διονύσιο κόμη δε Ρώμα, πρώην πρύτανη Κερκύρας και γερουσιαστή της Επτανήσου Γερουσίας, που αργότερα εξελίχθηκε σε απόλυτο χειριστή των πραγμάτων της Φιλικής και του επαναστατικού Αγώνα στη Δυτική Ελλάδα. (1)
Η προσφορά των Επτανησίων στον αγώνα του 1821 χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς σαν ανεκτίμητος και αποφασιστική. Για τη συμβολή και συμμετοχή κάθε νησιού του Ιονίου ασχολήθηκαν πολλοί συγγραφείς. Εξαίρεση αποτελεί το μικρό νησί των Παξών, που μόνον ο κ. Βερύκιος στο βιβλίο του «Επτανησιακοί παλμοί και αγώνες του 21» κάνει μυθιστορηματική αναφορά στον Γεώργιο Ανεμογιάννη.
Ο ίδιος συγγραφέας, γράφει γενικά: «Η Επτάνησος υπήρξε για την Ελλάδα στα χρόνια της επανάστασης η στοργική και γενναία καρδιά της. Η καρδιά που αγκάλιασε τον πόνο των καταδιωγμένων, εδέχτηκε αναρίθμητους πρόσφυγες, τους παρεχώρησε προστασία, τους έδωσε παρηγοριά, τους γλύτωσε από την σφαγή και τον όλεθρο».
Τα Επτάνησα από το 1814 βρίσκονται στην κατοχή της αγγλικής αυτοκρατορίας.
Με την κήρυξη της επανάστασης, η αγγλική διοίκηση τις 7 Ιουνίου 1821, δημοσιεύει προκήρυξη με την οποία «Διορίζονται όλοι οι υπήκοοι Ιόνιοι να μην πάρουν κανένα μέρος, μήτε εις βοήθειαν μήτε εναντίον, ούτε του ενός ούτε του άλλου από τους πολεμούντας, είτε δια θαλάσσης είτε διά ξηράς».
Η
συγκρότηση τμημάτων του Δημοκρατικού Στρατού στη νησιωτική Ελλάδα αποτέλεσε
βασικό αντικείμενο φροντίδας του ΚΚΕ, το οποίο από το 1947 ακόμη θεωρούσε - και
σωστά - ότι ο ένοπλος αγώνας των λαϊκοαπελευθερωτικών δυνάμεων έπρεπε να
απλωθεί σε ολόκληρη τη χώρα. Στην 3η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του
άλλωστε, το Σεπτέμβρη εκείνου του χρόνου, είχε σε σχετική απόφαση τονιστεί «ότι
ο ένοπλος αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας αποτελεί τη μοναδική
επιβεβλημένη απάντηση, που ο λαός και η Ελλάδα έχουν να δώσουν στους ξένους
κατακτητές και τους ντόπιους υποτακτικούς των»(1) - γεγονός που συνεπαγόταν την
άμεση ανάπτυξη της αντάρτικης δράσης σε όλη ανεξαίρετα την ελληνική επικράτεια.
Οι εκατό μνηστήρες της βασίλισσας Πηνελόπης είχαν σκοτωθεί και τα πτώματά τους, το ένα μετά το άλλο, τα έβγαλαν από τη σάλα της γιορτής τυλιγμένα με χαλιά. Μολονότι κόντευαν μεσάνυχτα, το σπίτι ήταν ακόμη στο πόδι μετά τα φοβερά συμβάντα, τα παράθυρα άπλωναν φως μέσα στη νύχτα κι οι υπηρέτες έτρεχαν πέρα - δώθε. Ακουγόταν πως στη μεγάλη αίθουσα σάρωναν με σκούπες το αίμα απ' το πλακόστρωτο.
Στο λαμπροφώτιστο υπνοδωμάτιο ο Οδυσσέας άρχισε να μιλάει στη γυναίκα του την Πηνελόπη για τις εικοσάχρονές του περιπέτειες· για την Τροία, για τη διαμάχη των βασιλιάδων στο στρατόπεδο· για το ταξίδι της επιστροφής και τα παράξενα της μακρινής θάλασσας. Όμως όταν έφτασε στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, παρατήρησε πως η Πηνελόπη δίπλα του είχε αποκοιμηθεί. Και σκέφτηκε: τράβηξε πολλά σήμερα η καημένη· θα συνεχίσω αύριο. Κι ακούμπησε το κεφάλι του πλάι στο δικό της, πάνω στο πορφυρένιο προσκεφάλι.
Διαφορετικό ασφαλώς για καθέναν το ταξίδι. Βρίσκει κανείς συνήθως ότι ψάχνει. Κι ο Γιάννης Σκουλάς έψαχνε το «ύφος μιας μέρας» ενός Μινωίτη κεραμέα, ενός Αχαιού οπλίτη, ενός Ρωμαίου γαιοκτήμονα στο νησί. Ήθελε να διασχίσει μαζί τους το κατώφλι, να σταθεί πλάι τους την ώρα που δουλεύουν, που προσεύχονται, που αποχαιρετούν για πάντα έναν αγαπημένο, να νιώσει, όπως αυτοί, τη μελαγχολία ενός μοναχικού απογεύματος στο Λιβυκό. Στιγμές και ίχνη της καθημερινότητας αναζητούσε κι έμεινε γι' αυτό μακριά απ' τα πολυσύχναστα ανακτορικά κέντρα, προτιμώντας απ' όλα το πιο μακρινό, αυτό της Ζάκρου. Ανέβηκε σε απρόσιτες κορυφές, παρακολούθησε μια νοητή παράσταση στο θέατρο μιας εγκαταλελειμμένης νησίδας, στάθηκε μόνος ανάμεσα σ' άλλους, αόρατους μόνους στην άκρη ενός τείχους, εστίασε το βλέμμα σε λεπτομέρειες -μια υδρορροή, το ραγισμένο επίχρισμα ενός τοίχου, τη δέστρα ενός βυθισμένου λιμανιού.
Η νέα Οδύσεια του Νίκου Καζαντζάκη αρχίζει όπου τελεύει η Οδύσσεια του Ομήρου. Αποτελούμενη από 33.333 17 σύλλαβους στίχους, δίκαια ονομάστηκε «το μεγαλύτερο έπος της λευκής φυλής». Ο Οδυσσέας, αφού σκότωσε τους μνηστήρες, πλαντούσε μέσα στο μικρό του νησί δε χωρούσε πια στη γυναίκα, στο γιο, στους παλιούς θεούς του, στην πατρίδα, κι αποφάσισε να φύγει πάλι από την Ιθάκη και να επιχειρήσει το στερνό του, το αγύριστο ταξίδι.
Διάλεξε λοιπόν μερικούς συντρόφους όπως τους πεθυμούσε: ψυχές γενναίες και λεύτερες, σώματα γερά, σκάρωσε καινούριο καράβι, πάντρεψε το γιο του με τη Ναυσικά για να του κάμουν εγγόνι να μη χαθεί η γενιά του, κι ένα πρωί έκαμε πανιά κι ανοίχτηκε στο πέλαο.
Ο κινηματογράφος του Κώστα Πάλμου με την ονομασία «Σινέ Πάλμιον» βρισκόταν στην κεντρική πλατεία και μου άφησε τις γλυκύτερες αναμνήσεις στις δεκαετίες ΄50 και ΄60. Δεν ξέρω πως βρέθηκε στη πόλη μας ο συμπαθέστατος Ιθακήσιος (από την Ιθάκη καταγόταν ), αλλά γεγονός είναι ότι το «Σινέ Πάλμιον» υπήρξε μια όμορφη «γωνία» για μικρούς και μεγάλους, λάτρεις του σινεμά, χειμώνα και καλοκαίρι. Πέρασα αξέχαστες στιγμές στιγμές στη σκοτεινή του αίθουσα τόσο σαν μαθητής παράνομα, όσο και αργότερα μεγαλώνοντας. Ταυτίστηκα τόσο πολύ με τους ήρωες των ταινιών που έβλεπα, μαγεύτηκα αφάνταστα απ΄ τους ρόλους τους, που κάποτε σκέφτηκα σοβαρά (ίσως και άλλοι σαν εμένα) να γίνω ηθοποιός.
Στο Χρυσοχοείο Γαρμπής στο Αργοστόλι μπορείτε να βρείτε μια εξαιρετική συλλογή από αντίγραφα αρχαίων Κεφαλονίτικων νομισμάτων. Πρόκειται για τα νομίσματα της Κεφαλληνιακής Τετραπόλεως (ένα για κάθε πόλη), καθώς και ένα για την Ιθάκη και άλλο ένα για τη Σάμη, τα οποία και μπορείτε να αγοράσετε και σε ξεχωριστή κασετίνα.
Τα νομίσματα αυτά συνιστούν εκπληκτικά έργα τέχνης που προκαλούν το θαυμασμό του σύγχρονου φιλότεχνου μελετητή. Πρόκειται για αντίγραφα φινιρισμένα και πατιναρισμένα στο χέρι με ειδική επεξεργασία για να αποκτήσουν την υφή του παλιού ασημιού. (925%ο). Η εικαστική αξία των νομισμάτων είναι υψηλή και αποτελεί προσφορά στη μικρογλυπτική, καθώς και στη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Η συλλογή των αρχαίων νομισμάτων μέσα στην καλαίσθητη θήκη τους, καθώς και εμπνευσμένα από την αρχαία Κεφαλονιά κοσμήματα που σχεδιάζονται με βάση τα νομίσματα αποτελούν από μόνα τους συλλεκτικά κομμάτια και αντικείμενα θαυμασμού.
Αναρίθμητοι ποιητές κοιτάζουν τη θάλασσα χωρίς να τη χορταίνουν, όπως θα 'λεγε ο Βάρναλης. Μπροστά στην υγρή απεραντοσύνη της, ακόμα κι όσοι δεν έγραψαν ποτέ ένα στίχο θα νιώσουν το σκίρτημα του ποιητή.
Οι Αντώνης Φωστιέρης και Θανάσης Θ. Νιάρχος, έχοντας επίγνωση ότι η ανθολογία τους «Έλληνες ποιητές για τη θάλασσα» (ανθολογούνται πενήντα σημαντικοί δημιουργοί του αιώνα μας), αποτελεί μια "σταγόνα στον ωκεανό της ελληνικής ποίησης", θεωρούν στόχο τους όχι την "πληρότητα, αλλά τ' ωραίο ταξίδι».
Μπορεί το θέμα θάλασσα να μην ολοκληρώνεται μ' ένα μόνο ποίημα που αντιστοιχεί σε κάθε ποιητή, όμως καθώς ο ένας ποιητής συμπληρώνει τον άλλο, το έργο, όμως, συνολικά, δίνει άρτια την περιπέτεια "τ' ωραίου ταξιδιού" στην ποίηση, αφού «τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας» τους ζούμε σήμερα στην ίδια την πραγματικότητα όσο ποτέ άλλοτε.
Η Τόνια Νικολαΐδου-Δενδρινού (1927) γεννήθηκε στην Αθήνα και κατάγεται απ την Ιθάκη. Σπούδασε στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών (1946-1952) ζωγραφική με τους Κ. Παρθένη - Ουμβ. Αργυρό και χαρακτική με το Γ. Κεφαλληνό. Επιρροές δέχτηκε από τα σχέδια του Durer, τα γιαπωνέζικα τυπώματα, τις χαλκογραφίες του Rembradt, τους πριμιτίφ Φλαμανδούς καθώς και από το έργο και τη διδασκαλία του Κεφαλληνού. Επηρεάστηκε ακόμη από το ελληνικό τοπίο, την αρχαία ελληνική και τη βυζαντινή τέχνη. Έχει συνεργαστεί με εκδοτικούς οίκους και γκαλερί για την έκδοση βιβλίων ή λευκωμάτων που περιείχαν ξυλογραφίες ή χαλκογραφίες της.
Η ποιότητα του έργου της έχει βραβευτεί επανειλημμένα σε διεθνές επίπεδο, όπως πρώτο βραβείο και χρύσο μετάλλιο στη Biennale Αλεξανδρείας (1980), βραβείο επιτροπής, Biennale Φρέντρικσταντ, Νορβηγία (1982), Τιμητική Διάκριση Biennale R.O.C. '83 και '85 στην Ταϊ-πέχ (1983,1985), βραβείο της F.I.C.F. (Διεθνής Γυναικεία Μορφωτική Ομοσπονδία), Αθήνα (1988-1993), Χρυσό μετάλλιο Biennale Φρέντρικσταντ (1989), Τιμητική Διάκριση, Impraza, Ουκρανία (1989).
Από το 1979 πραγματοποίησε δεκαπέντε ατομικές εκθέσεις σε Ελλάδα και Ευρώπη και από το 1957 συμμετείχε σε πολλές ομαδικές διεθνώς. Μεγάλος αριθμός συμμετοχών της είναι σε Biennale και Triennale Χαρακτικής και Σχεδίου σ' όλο τον κόσμο.
Συμμετείχε επίσης σε διεθνείς εκθέσεις όπως: Η Ευρώπη των Χαρακτών, Γκρενόμπλ 1989, Art Today, Βουδαπέστη 1986, 1987, 1989, Αrte Fiera, Μπολόνια 1985, Xylo + Print, Sao Paolo, Βραζιλία 1996, Ελληνική Χαρακτική, Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, Αθήνα 1982, Trace + Signe, Aλσατία 1983, Σύγχρονοι Έλληνες Χαράκτες, The Fine Arts Society Ltd, Λονδίνο 1983, Η Ελληνική Χαρακτική, Πινακοθήκη Ρόδου, Ρόδος 1983, Μνήμες - Αναπλάσεις - Αναζητήσεις, Ωδείο Αθηνών, Αθήνα 1983, Διεθνής Έκθεση Χαρακτικής Μικρού Σχήματος, Dell Bello Gallery, Τορόντο 1987, Ελληνική Χαρακτική, Βαρσοβία-Μόσχα 1988, Η Ελληνική Μεταπολεμική Χαρακτική, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα 1988, Ελληνίδες Χαράκτριες, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καλλιθέας, Αθήνα 1989, Αίθουσα Τέχνης Τερρακόττα, Θεσσαλονίκη 1992, Διάλογοι, Παρίσι 1993 (επιμ. Εμμ. Μαυρομμάτης), Αίθουσα Τέχνης Γκόγια, με την ομάδα F.I.C.F, Σαραγόσα 1994, Identita elleniche, με την Ομάδα Κέντρο Χαρακτικής, Φαέντσα 1995, Αφιέρωμα στον Γκρέκο, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα 1995, The Masters of Graphic Art, Γκιόρ, Ουγγαρία, 1995 και 1997, Αίθουσα Τέχνης Κρεωνίδης, Εν αρχή ήν η Χαρακτική, με την Ομάδα Κέντρο Χαρακτικής, Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1997, 25 Έλληνες Χαράκτες, μαθητές του Κεφαλληνού, Αίθουσα Τέχνης Υάκινθος, Κηφισιά 1997 κ.ά.
Είναι μέλος του Ε.Ε.Τ.Ε., της Διεθνούς Γυναικείας Μορφωτικής Ομοσπονδίας (F.I.C.F.), της Ομάδας Ομάδα Κέντρο Χαρακτικής, του S.M.T.G Κρακοβίας, της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών. Υπήρξε επίσης μέλος του ΣΥ.Σ.Τ. ως τη διάλυσή του. EΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ Η Νικολαΐδου χαράζει συνήθως σε πλάκες linoleum με την τεχνική της ξυλογραφίας. Στο έργο της ενσωματώνει ότι νομίζει πως θα τη βοηθήσει να αποδώσει το όραμά της, χρησιμοποιεί δηλαδή μεταξοτυπία, ανάγλυφο, collage από δικά της τυπώματα κι ακόμα γυαλιά, ξύλο, πέτρα, κινούμενα φωτεινά γράμματα κ.ά. Τυπώνει σε χειροκίνητο δικό της πιεστήριο. Τα χαρτιά, σύμφωνα με τη μαρτυρία της, παίζουν συχνά σημαντικό ρόλο στην επιλογή της ιδέας που προσπαθεί να πραγματοποιήσει, όπως π.χ. το κόκκινο φωσφορίζον χαρτί για να αποδώσει τη φωτιά, το στιλπνό, ασημένιο για το νερό, το διαφανές για την αίσθηση της ομίχλης. Συνήθως δουλεύει σε σειρές στις οποίες η μια εικόνα διαδέχεται την άλλη και "όλες μαζί ψιθυρίζουν την ίδια ιστορία". Οι σειρές έχουν συχνά τίτλους λυρικούς, π.χ. Λαμπερή Θάλασσα ή Όνειρο Ευτυχίας, Ρέκβιεμ για ένα δέντρο, Εικόνες νερού και σύμφωνα με την ίδια, στα χαρακτικά της διηγείται μέσα από εικόνες τον κόσμο που αγάπησε.
Η τέλεια γνώση των τεχνικών της χαρακτικής σε συνδυασμό με την ευαισθησία της Νικολαΐδου την οδηγούν σε εικαστικούς πειραματισμούς ιδιαίτερα ευτυχισμένους και σε διαρκή ανανέωση της προσωπικής της γλώσσας. Οι ποιητικές οπτικές εικόνες που δημιουργεί δίνουν άλλη διάσταση στα απλά, καθημερινά ερεθίσματα που παίρνει σαν αφετηρία. Κύματα, αμμουδιές, χάρτινα καραβάκια, σώματα ανθρώπινα, δέντρα καμένα μετουσιώνονται σε στοιχεία μιας διήγησης τρυφερής και ανθρώπινης.
Το έναυσμα για τη σειρά Ρέκβιεμ για ένα δέντρο, έργο της οποίας υπάρχει στη συλλογή του Μ.Μ.Σ.Τ. (Καμένο δέντρο στην πρώτη αυγή, 1988), της δόθηκε όταν βρέθηκε μπροστά σε χιλιάδες στρέμματα καμένης γης, γεμάτα με σκελετούς δέντρων και θάμνων. Τα χαρακτικά της σειράς διηγούνται την ιστορία του δέντρου που καίγεται και μένει σαν πυρακτωμένο κούτσουρο στο χώμα. Ύστερα, όταν καταλαγιάσουν οι φλόγες, απομένει η λάμψη του αναμμένου κάρβουνου και περνώντας οι ώρες χαράζει η καινούργια μέρα. Στις τελευταίες εικόνες της διήγησης η γη έχει πρασινίσει και το καμένο δέντρο διαλύεται σιγά σιγά, σκεπασμένο από χόρτα και σταγόνες δροσιάς. Στα χαρακτικά της αυτά η Νικολαΐδου λειτουργεί με αίσθηση ζωγραφική και η χρήση των λεπτότατων χαράξεων στο linoleum υπηρετούν μαζί με τις χρωματικές επιλογές της την αντίληψη αυτή.
Πρέπει να σημειωθεί ότι στην έκθεσή της Φλόγες και στάχτη το 1988 είχε δημιουργήσει, τοποθετώντας χαρακτικά και στο δάπεδο, ένα περιβάλλον, υπερβαίνοντας τις οποιεσδήποτε συμβάσεις και περιορισμούς θεωρείται ότι μπορεί να επιβάλει το εκφραστικό του μέσο στο χαράκτη και οργανώνοντας το χώρο με εικόνες.
Στη σειρά χαρακτικών Εικόνες νερού, σύμφωνα με την ίδια, τελειώνει η ιστορία που εκτυλίσσεται στο Ρέκβιεμ για ένα δέντρο καθώς το δέντρο "οδεύει μεσ' από ανθισμένες όχθες του ποταμού και καταλήγει στην απέραντη θάλασσα".
Τυπώνοντας τις εικόνες της σειράς αυτής πάνω σε χαρτί μεταλλικό και στιλπνό δίνει επίσης τις παιδικές της αναμνήσεις από τις θάλασσες του Ιονίου. Α. Σ.
Τα τρία τελευταία χρόνια προσπάθησα μαζί με τους μαθητές μου να προσεγγίσουμε την Οδύσσεια με διαφορετικούς τρόπους, πάντα όμως με αυτή τη διάθεση για παιχνίδι, που έχουν τα παιδιά του Γυμνασίου, που με λύπη μου έβλεπα να την αφήνουν έξω από την πόρτα των φιλολογικών μαθημάτων. Αποφάσισα να αφήσω ανοιχτή αυτή την πόρτα και να εκμεταλλευτώ τη δυναμική του παιχνιδιού προς όφελος της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Από το παιχνίδι μας με την Οδύσσεια τα τρία τελευταία χρόνια στο 2 Γυμνάσιο Λαγκαδά και στο 3 Γυμνάσιο Τούμπας Θεσσαλονίκης προέκυψαν οι εξής εργασίες:
1. Η οπτικοποίηση της Οδύσσειας
2. Το φωτορομάντσο της Οδύσσειας
3. Η διασκευή του προοιμίου και της «ραψωδίας α» σε ραπ τραγούδι
4. Η δραματοποίηση της «ραψωδίας α»
5. Η Οδύσσεια σε κινούμενα σχέδια
1. Η οπτικοποίηση της Οδύσσειας
Η ιδέα της οπτικοποίησης της Οδύσσειας προέκυψε στην τάξη κατά την ανακεφαλαίωσή της, το σχολικό έτος 2006 – 2007, στο 2 Γυμνάσιο Λαγκαδά. Οι μαθητές είχαν δει στο μάθημα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας την οπτικοποίηση που έκανα στο ποίημα του Ελύτη «Όλα τα πήρε το καλοκαίρι» και σκέφτηκαν να εικονογραφήσουμε με τον ίδιο τρόπο τα κομβικά σημεία της Οδύσσειας.
Η πρόταση αυτή μου άρεσε πολύ, επειδή μας έδινε τη δυνατότητα να ανατρέξουμε την υπόθεση του έπους με έναν διαφορετικό και πιο διασκεδαστικό τρόπο από την τυπική επανάληψη.
Κατά την ώρα του μαθήματος επισημάναμε τα κύρια σημεία της υπόθεσης και μετά από συζήτηση καταλήξαμε ότι το πρώτο κολάζ μας θα έχει θέμα το όνειρο της Ναυσικάς και θα απεικονίζει τη Ναυσικά να κοιμάται, την Αθηνά, το όνειρο, δηλαδή μια άμαξα φορτωμένη με τα προικιά να οδεύει προς το ποτάμι, και την πανσέληνο. Στη συνέχεια τους έδειξα στον υπολογιστή του σχολείου πώς να αναζητούν εικόνες, έργα ζωγραφικής και φωτογραφίες στο διαδίκτυο χρησιμοποιώντας τις μηχανές αναζήτησης google και yahoo. Μπήκαμε στις ιστοσελίδες των μεγάλων μουσείων:
www.metmuseum.org
www.nationalgallery.org.uk
http://pintura.aut.org/
www.ibiblio.org/wm
www.louvre.fr
www.artcyclopedia.com
www.christusrex.org
και αναζητήσαμε έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίες, που θα μπορούσαμε να τα συνταιριάξουμε, για να δημιουργήσουμε το κολάζ μας. Αυτές τις εικόνες τις επεξεργαστήκαμε στον υπολογιστή του σχολείου, στο πρόγραμμα Adobe Fhotoshop και συνθέσαμε το πρώτο μας κολάζ, το όνειρο της Ναυσικάς, το εκτυπώσαμε και το αναρτήσαμε στην αίθουσά μας.
Δυστυχώς η εργασία δεν προχώρησε περισσότερο, επειδή το σχολείο δεν παρέχει την υλικοτεχνική υποδομή για τέτοιου είδους συνεργασίες (δεν είχαμε πρόσβαση στο εργαστήριο πληροφορικής, δεν μπορούσαμε να συναντηθούμε εκτός σχολικού ωραρίου, για να εργαστούμε ως ομάδα, επειδή τα περισσότερα παιδιά κατοικούσαν εκτός Λαγκαδά και υπήρχε πρόβλημα με τη συγκοινωνία κλπ), οπότε αποφάσισα να προχωρήσω μόνη μου στην οπτικοποίηση της Οδύσσειας, χρησιμοποιώντας φωτογραφίες, αγγειογραφίες καθώς και έργα των Caravaggio, J.A. Ingres, G. Klimt, J. David, Rubens, Botticelli κ.α. Τη δουλειά που προέκυψε τη χρησιμοποιούμε αρκετοί συνάδελφοι ως εποπτικό υλικό στις περιληπτικές αναδιηγήσεις και στην ανακεφαλαίωση της Οδύσσειας. Μπορείτε να τη δείτε στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση:
Κατά την επόμενη σχολική χρονιά, 2007-2008, αποφασίσαμε να παίξουμε διαφορετικά με την Οδύσσεια και με το υλικό που είχαμε στα χέρια μας, δημιουργώντας το φωτορομάντσο της Οδύσσειας. Καθώς μελετούσαμε το κείμενο, δουλεύαμε ταυτόχρονα το σενάριο. Η διανομή των ρόλων έγινε από την τάξη, οι ίδιοι οι μαθητές υπέδειξαν τον κατάλληλο συμμαθητή τους για τον κάθε ρόλο και στη συνέχεια φωτογραφηθήκαμε σύμφωνα με τις υποδείξεις της σκηνοθέτριας με ιδιαίτερο κέφι και χαρά. Τις φωτογραφίες των μαθητών τις μοντάρισα στα κολάζ της οπτικοποίησης της Οδύσσειας με το πρόγραμμα Adope Photoshop κι έτσι προέκυψε η δική μας Οδύσσεια, το φωτορομάντσο της Οδύσσειας, στο οποίο πρωταγωνιστούν οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Λαγκαδά. Στη συνέχεια οι μαθητές ανέλαβαν την αναπαραγωγή του CD και τη διανομή του. Η δουλεία μας παρουσιάστηκε στο τέλος της σχολικής χρονιάς στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων του σχολείου.
Μπορείτε να δείτε το φωτορομάντσο της Οδύσσειας στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση:
www.slideshare.net/katerina60/odysseia-photoromantso 3. Διασκευή του προοιμίου και της «ραψωδίας α»
σε ραπ τραγούδι Το παιχνίδι με την Οδύσσεια συνεχίζεται και φέτος, σχολική χρονιά 2008 – 2009, στο 3ο Γυμνάσιο Τούμπας.
Δύο μαθητές του Α1, ο Ισμίνι Φάνης και ο Αθανασάκης Μιχάλης, όταν έμαθαν ότι το ραπ προέρχεται από τη λέξη ραψωδία και ότι οι αοιδοί τραγουδούσαν τα έπη και οι ραψωδοί τα απάγγελλαν με ρυθμό, διασκεύασαν το προοίμιο και τη «ραψωδία α» σε ραπ τραγούδι. Έγραψαν τους στίχους και στη συνέχεια ανaζήτησαν στο youtube ένα οργανικό κομμάτι ραπ, για να επενδύσουν μουσικά τους στίχους τους. Το παρουσίασαν μέσα στην αίθουσα και το χόρεψαν με τους συμμαθητές τους.
4. Δραματοποίηση της «ραψωδίας α»
Οι μαθητές του Α1 του 3ου Γυμνασίου Τούμπας, όταν είδαν το φωτορομάντσο της Οδύσσειας ενθουσιάστηκαν και θέλησαν να παίξουν κι αυτοί με την Οδύσσεια κι έτσι προχωρήσαμε στη δραματοποίηση της «ραψωδίας α». Δουλέψαμε ομαδικά το σενάριο, οι μαθητές αποφάσισαν μόνοι τους τη διανομή των ρόλων. Ο ρόλος του αοιδού δόθηκε στον μαθητή που έκανε τη ραπ διασκευή του προοιμίου. Συζητήσαμε για τα σκηνικά και τα κοστούμια. Συμφωνήσαμε ποιος θα φέρει τι από το σπίτι και χρησιμοποιήσαμε πολλά αντικείμενα του σχολείου. Τα σκηνικά τα έκαναν οι μαθητές με τη βοήθεια της καθηγήτριας των καλλιτεχνικών. Για το πρώτο σκηνικό ζωγράφισαν τον Όλυμπο ακολουθώντας την τεχνοτροπία των ερυθρόμορφων αγγείων και για το δεύτερο σκηνικό ζωγράφισαν την τοιχογραφία της άνοιξης. Η κατασκευή των σκηνικών και η δραματοποίηση της «ραψωδίας α» βιντεοσκοπήθηκε, τα βίντεο έγιναν στο πρόγραμμα windows movie maker και αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του σχολείου.
Η ιδέα της απεικόνισης της Οδύσσειας σε κινούμενα σχέδια προέκυψε κατά την κατασκευή των σκηνικών της δραματοποίησης. Ο στόχος ήταν να δώσουμε τις περιπέτειες του Οδυσσέα και με χρονογραφική σειρά, αλλά και με την τεχνική του εγκιβωτισμού, που ακολουθεί η Οδύσσεια. Πιστεύω ότι η οπτικοποίηση βοηθά τους μαθητές να καταλάβουν την αφήγηση με χρονογραφική σειρά και την αφήγηση in maedia res. Έτσι συζητήσαμε το σενάριο και με τους δύο αφηγηματικούς τρόπους και αποφασίσαμε ότι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των βασικών σκηνών, που θα αποδίδουν τις περιπέτειες του Οδυσσέα θα είναι το καράβι, όσο αυτό υπάρχει, ενώ για τις υπόλοιπες περιπέτειες μετά την καταστροφή του καραβιού, ο συνδετικός κρίκος θα είναι φυσικά ο Οδυσσέας. Στη συνέχεια ζωγραφίσαμε τις 17 βασικές σκηνές και αποφασίσαμε ποια μέρη θα κατασκευαστούν με πλαστελίνη και ποια θα αποδοθούν με ζωγραφική. Έπειτα ζωγραφίσαμε τα σκηνικά – ταμπλό για τη φωτογράφηση και σε συνεργασία με την καθηγήτρια των καλλιτεχνικών κατασκευάσαμε με πλαστελίνη τους ήρωες, στήσαμε τα ταμπλό και τα φωτογραφίσαμε. Για κάθε σκηνή τραβήξαμε 10 – 16 φωτογραφίες, για να αποδώσουμε την κίνηση, συνολικά περίπου 300 φωτογραφίες. Επιλέξαμε τα ηχητικά εφέ, επεξεργαστήκαμε το υλικό στο πρόγραμμα adope photoshop και στο windows movie maker και κάναμε την Οδύσσεια σε κινούμενα σχέδια σε δύο εκδοχές• η πρώτη εκδοχή είναι με αφήγηση σε χρονογραφική σειρά και η δεύτερη με την τεχνική του εγκιβωτισμού, όπου το αφηγηματικό παρόν της Οδύσσειας παρουσιάζεται έγχρωμο και το αφηγηματικό παρελθόν παρουσιάζεται θολό, μέσα από παλιά τηλεόραση. Τέλος αναρτήσαμε τα δύο βίντεο στην ιστοσελίδα του σχολείου και σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε το σύνολο της δουλειάς μας στο τέλος της σχολικής χρονιάς στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων του σχολείου.
1. Οι μαθητές εμπεδώνουν καλύτερα την Οδύσσεια και τις αφηγηματικές τεχνικές του έπους. Ασχολούνται δημιουργικά με το κείμενο και εκφράζουν με το δικό τους τρόπο αυτά που εισπράττουν από την επαφή τους με την τέχνη του Ομήρου, αποδεικνύοντας ότι η εκπαιδευτική διαδικασία είναι και χαρά και παιχνίδι και δημιουργία.
2. Έρχονται σε επαφή με έργα τέχνης, γνωρίζουν δημιουργούς και τεχνοτροπίες. Μαθαίνουν να μην αντιμετωπίζουν παθητικά και αμήχανα την τέχνη, αλλά να τη χρησιμοποιούν δημιουργικά στο παιχνίδι τους.
3. Συνειδητοποιούν τις δυνατότητες που τους παρέχει η νέα τεχνολογία.
4. Εμπλέκονται σε διαδικασίες που τους δίνουν τη δυνατότητα
• να εκφραστούν δημιουργικά και να παράγουν συλλογικό έργο (ενεργητικοί μαθητές)
• να εκφράσουν τις καλλιτεχνικές τους κλίσεις στο σχολείο
• να γνωρίσουν και να αναδείξουν τις δεξιότητές τους.
Βοηθούνται ιδιαίτερα οι αδύνατοι μαθητές να αναδείξουν τις ικανότητές τους και τις κλίσεις τους και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση.
5. Απολαμβάνουν τη συνεργασία και την ομαδικότητα. Δημιουργούν στενότερες σχέσεις μεταξύ τους, αλλά και με τον καθηγητή τους.
6. Βλέπουν ένα σχολείο δεκτικό σε δραστηριότητες που έχουν να προτείνουν οι ίδιοι και το αντιλαμβάνονται ως δικό τους χώρο έκφρασης.
