ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΑΡΤΕΛΑΡΗΣ: ΕΝΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΒΙΟΛΙ

Όταν η κάθε γενιά δε σέβεται την παράδοσή της, τότε έχει προδώσει κι εκείνους που έφυγαν κι απ' αυτούς που μένουν, και όσους άλλους θα 'ρθουν.

Πιστεύω ότι ένας αξιόλογος και ξεχασμένος της κεφαλονίτικης μουσικής παράδοσης είναι ο βιολιτζής Κώστας Αρτελάρης. Ζει ήσυχα και ήρεμα στη Σάμη, γεμάτος αναμνήσεις, που όταν τις σκαλίσει και τις ξεδιπλώσει του φέρνουν συγκίνηση... Βρέθηκα κοντά του πριν από αρκετό χρονικό διάστημα και εγκάρδια μιλήσαμε για το παρελθόν και τη βιολιστική του πορεία.

Ο Κωνσταντίνος Αρτελάρης γεννήθηκε το 1916 και ο πατέρας του Γεώργιος Αρτελάρης ήταν κι αυτός πρακτικός βιολιτζής. Από 13 χρονών παιδί, ο Κώστας πάλεψε με τη θάλασσα... Ο πατέρας του είχε την τράτα και αργότερα γρι – γρι. Έπειτα από το 1922, καΐκι, ψαράδικο. Όργωνε ολημερίς τη θάλασσα για να σταθεί στη ζωή. Από το 1940 έως το 1944 με το καΐκι έκανε το δρομολόγιο Σάμη – Πειραιά. Δύσκολα χρόνια, καθώς τα καράβια είχαν επεκταθεί. Κι όμως η αγάπη για τη μουσική, την παράδοση και το βιολί θέριευε...

Πάλεψε με το κύμα ο Κώστας Αρτελάρης και συγχρόνως μπήκε δυνατά και τα κατάφερε στης παράδοσης το ατελείωτο πέλαγος. Είναι κράμα σπάνιο να είσαι συγχρόνως και του αλμυρού και του γλυκού νερού με επιτυχία. Παρ' όλα ταύτα, τη γνωριμία του με τα παραδοσιακά όργανα (τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν στο νησί μας) την έκανε μαζί μ' έναν εξάδερφό του, το Γεράσιμο Δ. Αρτελάρη, γύρω στα 18 τους. Ο Κώστας έμαθε μαντολίνο και ο Γεράσιμος κιθάρα. Αυτά τα όργανα ασκούσαν πάνω τους μια γοητεία και αποφάσισαν ν' ασχοληθούν με μεράκι. Συγχρόνως δε, έμαθαν καντάδες και άλλα τραγούδια, εξασκώντας το αυτί τους.

Έπειτα από το μαντολίνο, ο Κώστας έμαθε βιολί με κάποια σχετική ευκολία, επειδή το μαντολίνο έχει περίπου συγγενικά πιασίματα μ' αυτό. Η γνωριμία του και η φιλία τους με τον άλλο πρακτικό βιολιτζή της Σάμης, τον Παναγή Κακαβιάτο, τον βοήθησε και τον οδήγησε να μυηθεί και να πατήσει στέρεα στα χορευτικά πιασίματα του βιολιού.

Ο Κώστας Αρτελάρης «πήρε στέρεα και πολλά πράγματα» όπως λέει ο ίδιος από τον Κακαβιάτο, και ζυμώνοντάς τα με τη δική του μουσική ιδιοσυγκρασία, πλούτισε το βιολιστικό του παίξιμο πάνω στα κεφαλονίτικα χορευτικά ακούσματα. Εδώ ακριβώς στέκεται η διαμόρφωση και η ποικιλία που χαρακτηρίζουν την παράδοση και παίρνει το επώνυμο όνομα του δημιουργού.

Ο Αρτελάρης, άριστος στο βιολί του, είναι εκείνος που μέσα στο σύνολο των βιολιτζήδων του νησιού, αξιοποίησε μέσα από το δικό του είναι, όλα τα παλαιά ακούσματα. Και χωρίς κακοποίηση και αυθαιρεσία έκανε το βιολί να κελαηδάει στα χέρια του, γνήσια, κεφαλονίτικα, μοναδικά...

Προτέρημά του ήταν το φυσικό του ταλέντο, που βασίστηκε στο άριστο μουσικό αυτί του, το οποίο οδηγούσε το χέρι και το δοξάρι μ' ακρίβεια στις νότες. Δεν ξέφευγαν τα ημιτόνια και οι χρωματισμοί. Αργότερα, έμαθε κάποια στοιχειώδη πράγματα πάνω στη μουσική, αλλά, όπως είναι εύλογο και λέει και ο ίδιος, «Ότι και να ξέρεις από μουσική δεν ωφελεί την παράδοση, αφού αυτή θέλει ταλέντο, αγάπη, αυτί, υπομονή και συναίσθημα»! Η παράδοση στηρίζεται σ' άλλους δρόμους και κανόνες «άγραφους» σύνθεσης, που αυτό το πετυχαίνεις με το αυτί.

Βέβαια, στην περίπτωση του Κώστα Αρτελάρη, η μάθηση κι ο αγώνας του βιολιού ήλθε έπειτα από μεράκι και κατάθεση ακουσμάτων και εμπειριών, που όλα αυτά πέρασε μέσα του και έδωσε το δικό του μοναδικό άκουσμα.

Τον καλούσαν σε πολλά μέρη του νησιού, από το Φισκάρδο μέχρι τη Λακήθρα, σε πανηγύρια και τραπέζια γάμων, σε γλέντια κεφαλονίτικα, τότε που το βιολί κοσμούσε το χορευτικό  χαρακτήρα της εκδήλωσης.

Σήμερα, χάθηκαν οι βιολιτζήδες. Και ελάχιστοι που έχουν απομείνει, τους βλέπεις σπάνια σε τέτοιες του τόπου μας γιορτές.

Κείμενα – Παρουσίαση:

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός