H ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ DE BOSSET ΣΤΟ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ

Η ιστορική γέφυρα De Bosset ή γέφυρα του Δεβοσέτου ή για τον απλό λαό o «Πόντες» είναι η μεγαλύτερη λίθινη γέφυρα της Ευρώπης με μήκος 689,9 μέτρα.

Συνδέει την πρωτεύουσα της Κεφαλονιάς, το Αργοστόλι, με την απέναντι ακτή («Ταμπάκικα») και αποτελεί το τεχνητό «σύνορο» της λιμνοθάλασσας του Κουτάβου . Η γέφυρα εμφανίζει διπλή κάμψη, έτσι ώστε να εκτείνεται σε δύο μέτωπα για να αντιμετωπίζει ευκολότερα την ορμή των κυμάτων, αλλά και για να ανακυκλώνονται τα νερά της λιμνοθάλασσας. Είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία και τις παραδόσεις μας και αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο σύνδεσμο του Αργοστολίου με το παρελθόν (Καββαδίας, 2007). Στο προς το Αργοστόλι άκρο της, όπου βρίσκεται ο ιερός ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Σισσιωτίσσης, ρίπτεται κάθε χρόνο στη θάλασσα ο Τίμιος του Κυρίου Σταυρός την ημέρα των Θεοφανείων. 

Το άλλο άκρο της καταλήγει στον λεγόμενο «τόπο αναπαύσεως» όπου βρίσκεται το Ελληνικό, το Αγγλικό και το Καθολικό Κοιμητήριο. Στο Ελληνικό Κοιμητήριο δεσπόζει ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Δραπανιώτισσας, προστάτιδας του Αργοστολίου.

Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του συμπατριώτη πολιτικού μηχανικού Δημήτρη (Τάκη) Παυλάτου και γράφτηκε με σκοπό:

1. Να συμβάλλει στη ανάδειξη της ιστορικής αξίας και των ξεχωριστών περιβαλλοντικών και αρχιτεκτονικών ιδιαιτεροτήτων της γέφυρας De Bosset,

2. Να δώσει έμφαση στις πολιτιστικές, θρησκευτικές και κοινωνικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τη γέφυρα,

3. Να συμβάλλει στην αφύπνιση αλλά και στην εξύψωση της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής συνείδησης όλων αυτών που θα το διαβάσουν,

4. Να ευαισθητοποιήσει τις τοπικές αρχές για την ορθολογική διαχείριση του μνημείου με απώτερο στόχο την αειφορία του,

5. Να συμβάλλει στην ανάδειξη του πολύτιμου έργου του ανθρώπου και μηχανικού Τάκη Παυλάτου.

Η γέφυρα De Bosset κατασκευάστηκε από τον Ελβετό μηχανικό Κάρολο-Φίλιππο De Bosset, αξιωματικό του Αγγλικού στρατού και διοικητή της Κεφαλονιάς. Σε μία ολομέλεια του τοπικού Κυβερνητικού Συμβουλίου κάποια ημέρα του 1812, ο De Bosset πρότεινε ένα σχέδιο κατασκευής μιας γέφυρας που θα συνέδεε το νοτιότερο άκρο της πόλης του Αργοστολίου με την απέναντι ακτή του Δραπάνου. Τα πλεονεκτήματα που θα προσέφερε στα χωριά και στο Αργοστόλι η εύκολη και άμεση επικοινωνία μεταξύ τους ήταν τεράστια και ποικίλα. Όμως, το Συμβούλιο «Κονσίλιο» των Ευγενών «Κονσιλιέρων» του Αργοστολίου αντιδρούσε στην κατασκευή της γέφυρας. Τότε ο ταγματάρχης De Bosset, οργισμένος τράβηξε το ξίφος του και σύροντάς το πάνω στο τραπέζι διακήρυξε με αποφασιστικότητα: «Το ξίφος μου θα λύσει το γόρδιο δεσμό!» (Κοσμετάτου, 1991; Δεμπόνος, 1999). Μέσα σε χρονικό διάστημα 15 ημερών κατασκεύασε μια ξύλινη πασσαλόπηκτη γέφυρα που ένωσε το Αργοστόλι με την απέναντι ακτή. Στην πρώτη ξύλινη γέφυρα και σε διάστημα 3 με 4 χρόνια κατασκευάστηκαν λίθινες καμάρες, κάθε 4 μέτρα, που συνδέθηκαν με χοντρούς δρύινους δοκούς τους οποίους κάλυψαν σανίδες από ναυπηγήσιμη ξυλεία (Κοσμετάτου, 1991; Δεμπόνος, 1999).

Τότε ο De Bosset πρότεινε την ανέγερση ενός μνημείου προς τιμή του έθνους που είχε την πρωτοβουλία της κατασκευής του έργου. Έτσι, στο μέσο της τεθλασμένης γέφυρας, προς τα δυτικά, κατασκευάστηκε ένας τετράγωνος περίβολος που περιβαλλόταν από 8 κιονίσκους. Στη μέση του περιβόλου στήθηκε ένας οβελίσκος «κολόνα» από μαρμαρόπετρα . Σε κάθε πλευρά του υπήρχε η επιγραφή «ΤΗ ΔΟΞΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ» γραμμένη σε 4 γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά, Ιταλικά και Λατινικά) (Κοσμετάτου, 1991; Δεμπόνος, 1999). Στα επόμενα χρόνια η γέφυρα ανακαινίστηκε δύο φορές, από τον Νάπιερ (1822-1830) και από τον Έβερτον (1842-1848). Ο Νάπιερ έφτιαξε τα φρύδια, τους ωραίους προβόλους και τα τειχάκια των στηθαίων. Ο Έβερτον την έκανε λιθόκτιστη με 16 διαδοχικές ελλειπτικές αψίδες («κασόνια») από λοξωτούς πωρόλιθους. Στα άκρα κατασκεύασε πέτρινο στηθαίο, με περίτεχνα κλειδώματα «κολονάκια», που καθιστούσαν την κατασκευή ανθεκτική και αρχιτεκτονικά αρμονική . Το κατάστρωμα στρώθηκε με ψιλό χαλίκι φύσεως κιμωλίας («κιμηλιά») (Κοσμετάτου, 1991; Δεμπόνος, 1999).

Τη δεκαετία του 1920 εμφανίστηκαν στη γέφυρα τα πρώτα αυτοκίνητα. Το 1931 κατασκευάστηκε η «περιφερειακή» του Κουτάβου από το βυρσοδεψείο του Στίβα («Ταμπάκικα») μέχρι τη Σισσιώτισσα. Η γέφυρα απαλλάχθηκε κάπως από τα βάρη. Το 1940 οι Ιταλικοί βομβαρδισμοί προκάλεσαν ρωγμές στη γέφυρα. Τα χρόνια της Ιταλικής Κατοχής της Κεφαλονιάς (1941-1943) οι κατακτητές έξυσαν και έσβησαν τις επιγραφές της «κολόνας» (Πουλάκη-Κατεβάτη, 2003). Το 1944 οι Γερμανοί τοποθέτησαν εκρηκτικούς μηχανισμούς κατά μήκος της προκυμαίας και της γέφυρας του Αργοστολίου, από το «Μέτελα» (Ναυτική Σχολή) μέχρι τα «Ταμπάκικα». Σκόπευαν να τους πυροδοτήσουν φεύγοντας από το νησί, το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους. Όμως, τους παρακολουθούσαν ντόπιοι αγωνιστές σε συνεργασία με Ιταλούς και Σλοβένους στρατιώτες, έκοψαν τα καλώδια και έσωσαν τη γέφυρα και την πόλη (Sfiligoj, 2004).

Ο ισχυρός σεισμός του Φεβρουαρίου του 1867 προκάλεσε σημαντικές ζημιές στη γέφυρα και τον οβελίσκο. Οι εργασίες επισκευής ολοκληρώθηκαν σε ένα μήνα (Δεμπόνος, 1999). Όμως οι εκτεταμένες και σοβαρότατες ζημιές που προκλήθηκαν στη γέφυρα από τον καταστροφικό σεισμό του Αυγούστου του 1953 άργησαν να αποκατασταθούν. Το οδόστρωμα και τα μέτωπα στα πλαϊνά της γέμισαν ρωγμές . Γκρεμίστηκαν τα στηθαία και άλλα ρίχτηκαν στη θάλασσα και άλλα στο κατάστρωμα. Βούλιαξε μεγάλο τμήμα της στο ύψος της 4ης αψίδας προς τη μεριά του Αργοστολίου. Στην «κολόνα» μετατοπίστηκαν οι λίθοι που τη συναρμολογούσαν. Μετά το σεισμό, η γέφυρα επισκευάστηκε μερικά και δόθηκε άμεσα στην κυκλοφορία. Το Μάιο του 1961 άρχισαν οι πρώτες ουσιαστικές μετασεισμικές εργασίες ριζικής επισκευής της γέφυρας από τον εργολάβο Πέτρο Βαγγελάτο και τον πολιτικό μηχανικό Τάκη Παυλάτο . Οκτώ χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 1969, επαναλήφθηκαν οι εργασίες επισκευής από τον ίδιο μηχανικό και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους η γέφυρα δόθηκε στην κυκλοφορία.

Τον Ιούλιο του 1973 ξεκινούν εργασίες αντισεισμικής ανακατασκευής της γέφυρας με μελέτη του συμπολίτη μας μηχανικού Τάκη Παυλάτου. Ο κ. Παυλάτος είχε την ευθύνη της αναστήλωσης από τα «Ταμπάκικα» μέχρι και 60 μέτρα μετά τον οβελίσκο. Στο τμήμα αυτό δεν τοποθετήθηκαν τσιμεντένια στηθαία αλλά στηθαία από πωρόλιθο . Στο υπόλοιπο τμήμα φτιάχτηκαν τσιμεντένια στηθαία και δύο «κασόνια» κλείστηκαν με τσιμέντο, επεμβάσεις μη συμβατές με την αρχιτεκτονική κομψότητα του μνημείου. Προς τιμήν του κ. Παυλάτου τοποθετήθηκαν δύο αναμνηστικές μαρμάρινες πλάκες πάνω στην «κολόνα» στις οποίες αναγράφεται αντίστοιχα «ΗΔΕ ΣΤΗΛΗ ΤΟ 1953 ΥΠΟ ΣΕΙΣΜΟΝ ΚΑΤΕΡΕΙΠΩΘΗ 1963 ΑΝΕΣΤΗΛΩΘΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΥΛΑΤΟΥ ΑΜΙΣΘΙ» και «ΗΔΕ ΓΕΦΥΡΑ ΤΟ 1953 ΥΠΟ ΣΕΙΣΜΟΝ ΚΑΤΕΡΕΙΠΩΘΗ 1975 ΑΝΕΣΤΗΛΩΘΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΥΛΑΤΟΥ ΑΜΙΣΘΙ».

Από το Μάρτιο του 1970 η γέφυρα De Bosset είχε χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Αργοστολίου του Αντώνη Τρίτση χαρακτηρίστηκε πεζόδρομος (1985). Χρειάστηκε να περάσουν 16 χρόνια (2001) για να αποφασίσει το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ.) την πεζοδρόμησή της για λόγους προστασίας, όπως και την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών αποκατάστασης. Όμως, η απόφαση πεζοδρόμησης παρέμεινε ανενεργή!

Το έτος 2003 το ΥΠ.ΠΟ. αναθέτει στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης την εκπόνηση της μελέτης «Αποκατάσταση και ενίσχυση της γέφυρας De Bosset στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς». Τον Ιούνιο του επόμενου έτους διενεργήθηκαν στη γέφυρα ερευνητικές γεωτρήσεις. Τα αποτελέσματα διαβιβάστηκαν στο ΥΠ.ΠΟ. το οποίο επέβαλλε την απαγόρευση της διέλευσης των τροχοφόρων από τη γέφυρα για την αποφυγή της περαιτέρω επιβάρυνσης και φθοράς της. Στις 19 Ιουλίου του 2005 η γέφυρα έκλεισε οριστικά για τα αυτοκίνητα.

Τον Απρίλιο του 2007 με απόφαση του ΥΠ.ΠΟ. εγκρίνεται η οικονομοτεχνική μελέτη του Έργου «Αποκατάσταση και Ενίσχυση της Γέφυρας De Bosset στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς». Όμως, τον Ιούνιο το Νομαρχιακό Συμβούλιο Κεφαλληνίας και Ιθάκης και το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αργοστολίου, με ομόφωνα ψηφίσματά τους, ζητούν την αναθεώρηση της μελέτης της γέφυρας ώστε να συμπεριλάβει και την κυκλοφορία ελαφρών Ι.Χ. αυτοκινήτων. Ένα μήνα μετά το έργο αναστήλωσης και αναπαλαίωσης της γέφυρας εντάσσεται στο Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Μετά την αποκατάσταση η γέφυρα θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά ως πεζόδρομος. Κατ’ εξαίρεση θα διέρχονται από αυτή πυροσβεστικά και νοσοκομειακά οχήματα μέχρι βάρους 10 τόνων για έκτακτες ανάγκες.

Όμως, το έργο ακόμα δεν θα ξεκινήσει. Θα βαλτώσει στη γραφειοκρατία, στις ενστάσεις και τις δικαστικές διαμάχες των αναδόχων τεχνικών εταιρειών. Τελικά στις 30 Αυγούστου 2011 θα υπογραφεί στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (ΥΠ.ΠΟ.Τ.) από την ανάδοχο εταιρεία «Ιόνιος – Μαρούλης Α.Ε.» το έργο «Αποκατάσταση και ενίσχυση της γέφυρας De Bosset στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς». Το έργο είναι προϋπολογισμού 3,1 εκατ. ευρώ και χρηματοδοτείται από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.) Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδος και Ιονίων νήσων. Φορέας υλοποίησης του έργου είναι η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (Δ.Α.Β.Μ.Μ.) του ΥΠ.ΠΟ.Τ. Στις 10 Δεκεμβρίου 2011 θα καταρρεύσει το δεύτερο και πιο πληγωμένο «κασόνι» της γέφυρας. Δύο ημέρες αργότερα θα εγκατασταθεί η ανάδοχος εταιρεία και το έργο αποκατάστασης επιτέλους θα αρχίσει!

Ο «Πόντες» στους δύο αιώνες της ιστορίας του γνώρισε καταστροφές από σεισμούς και βομβαρδισμούς αλλά και από τη διέλευση τροχοφόρων οχημάτων. Διασώθηκε από ανατίναξη. Έχουν εκπονηθεί για αυτόν μελέτες και σχέδια και έχουν υλοποιηθεί έργα αναστήλωσης, όχι πάντα τα ενδεδειγμένα. Ήρθε αντιμέτωπος με τη γραφειοκρατία των υπηρεσιών, τα τοπικά μικροσυμφέροντα, την ψηφοθηρία, την αμέλεια κάποιων υπευθύνων αλλά και με το πραγματικό και ανιδιοτελές ενδιαφέρον κάποιων άλλων. Πλήθος ανθρώπων έχει ασχοληθεί μαζί του, όπως μηχανικοί, εργολάβοι, τεχνίτες, πολιτικοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, υπηρεσιακοί παράγοντες αλλά και απλοί άνθρωποι. Στον «Πόντε», την μεγαλύτερη λίθινη γέφυρα της Ευρώπης, μετρήθηκε η αξιοπρέπεια όλων αυτών. Κάποιοι είχαν την αποφασιστικότητα και το ανάστημα ενός De Bosset ή ενός Τάκη Παυλάτου. Άλλοι χαρακτηρίζονται απλά «Κονσιλιέροι». Κάποιων άλλων η προσφορά και το έργο δεν έχουν αποτιμηθεί ακόμα από την ιστορία.

«Η Γέφυρα του De Bosset ή Πόντες είναι Έργο Ιστορικό, Μνημειακό, Αιώνιο, εξαιρετικής αισθητικής, γραφικότατο, για την εποχή του (1812) ουτοπικό, δείγμα τόλμης και φαντασίας του Ανθρώπου και του Τεχνικού. Το σεβάστηκε ο Χρόνος, το επλήγωσε ο καταστρεπτικός σεισμός της 12ης Αυγούστου 1953. Εκεί ο ρομαντικός βραδινός περίπατος των Συμπολιτών. Από εκεί ο ύστατος δρόμος προς το κοιμητήριο του Δραπάνου.» γράφει χαρακτηριστικά ο κ. Παυλάτος και προσθέτει «Θα μείνει αιώνια, να θυμίζει Ιστορία, Αγάπη, Τέχνη, Τεχνική και θέληση των αδάμαστων Ανθρώπων στο Χρόνο που έφυγε και φεύγει.» Είναι αυτονόητο, πιστεύω, ότι τα λόγια του θα αποτελέσουν πυξίδα για όλους αυτούς που εμπλέκονται και θα εμπλακούν στις εργασίες αναστήλωσης και αποκατάστασης της γέφυρας! Αισιοδοξούμε και προσδοκούμε ότι οι επεμβάσεις θα είναι οι ενδεδειγμένες ώστε να αναδειχθεί η αρχιτεκτονική μοναδικότητα του μνημείου και συνάμα να εξασφαλιστεί η αειφορία του!

Τεράστιο το έργο και η προσφορά του ανθρώπου και μηχανικού Τάκη Παυλάτου στο νησί μας και στην πατρίδα μας γενικότερα. Δύσκολα βρίσκει κανείς τα κατάλληλα λόγια για να τα αποτιμήσει και να τα αναδείξει. Μελέτησε, σχεδίασε, επέβλεψε, αναστήλωσε, θεμελίωσε, υλοποίησε, έβαλε τη σφραγίδα του σε πλήθος από έργα όπως η γέφυρα Δεβοσέτου, το φανάρι των Αγίων Θεοδώρων, η πύλη του κάστρου του Αγίου Γεωργίου, εκκλησίες (με αποκορύφωμα το Ναό του Αγίου Γερασίμου στα Ομαλά), κωδωνοστάσια, πολλά δημόσια κτίρια, τόσο τοπικής (Nομαρχία, Δημαρχείο, Δημοτική Aγορά στο Αργοστόλι) όσο και πανελλήνιας εμβέλειας (Άρειος Πάγος), το παλαιό στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης», καθώς και έργα στα λιμάνια Ληξουρίου, Αργοστολίου, Πατρών και Πειραιώς. Ο Τάκης Παυλάτος συνέβαλε αφιλοκερδώς τα μέγιστα στη ανοικοδόμηση της Κεφαλονιάς μετά τους σεισμούς του 1953. Ο πρώτος αντισεισμικός κανονισμός της Ελλάδος (1959) είναι δημιούργημά του. Τιμήθηκε, μεταξύ άλλων, από το Βασίλειο της Ελλάδος (1961) και δύο φορές από την Ακαδημία Αθηνών. Την πρώτη το 1971 με βραβείο και τη δεύτερη το 1978 με αργυρό μετάλλιο για την προσφορά του στην ανοικοδόμηση της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου. Η κοινωνία της Κεφαλονιάς τον τίμησε με την ανώτερη τιμή επί νομαρχίας Δ. Λευκαδίτη. Το όνομά του έχει δοθεί σε πάροδο του περιφερειακού δρόμου του Αργοστολίου.

Είχα την μεγάλη τιμή να συνεργαστώ με τον κ. Τάκη Παυλάτο κατά τα δύο τελευταία χρόνια ζωής του. Μου απέστειλε υλικό από το πλούσιο αρχείο του για τη γέφυρα De Bosset αλλά και για το φανάρι των Αγίων Θεοδώρων. Δεν μου αρνήθηκε ποτέ τη βοήθεια παρά την προχωρημένη ηλικία του και τη βεβαρυμμένη υγεία του. Πάντα μου υπενθύμιζε ότι είναι υποχρέωση για μένα και συνάμα ικανοποίηση για εκείνον η διάχυση του υλικού στους μαθητές και στο ευρύ κοινό και η αξιοποίησή του. Ο ευεργέτης Τάκης Παυλάτος ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που το βιολογικό τέλος τους οδηγεί αυτόματα στην αθανασία! Χρέος όλων των Κεφαλονιτών προς τον κ. Παυλάτο και δείγμα ευγνωμοσύνης για την προσφορά του αποτελεί η εκπλήρωση της επιθυμίας του για εξεύρεση κατάλληλου χώρου στο Αργοστόλι που θα στεγάσει το μοναδικό αρχείο του ώστε να είναι προσβάσιμο και αξιοποιήσιμο από τις νεότερες γενιές!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Δεμπόνος Αγγελοδιονύσης, 1999, «Κούταβος, το χρονικό ενός βάλτου», Έκδοση Δήμου Αργοστολίου, 368 σελ.

2. Καββαδίας Σπυρίδων, 2007, «Γέφυρα De Bosset: ο μεγαλύτερος σύνδεσμος του Αργοστολίου με το παρελθόν», Kefalonitis.mag, 4: 60-68.

3. Κοργιαλένειο Ίδρυμα Κεφαλληνίας, 2004, «Η Παλαιά Κεφαλονιά – Ένας ατέλειωτος Αύγουστος», Τόμος 1, 252 σελ.

4. Κοσμετάτου Ελένη, 1991, «Αναφορά στους δρόμους της Κεφαλονιάς», Κοργιαλένειον Ιστορικόν και Λαογραφικόν Μουσείον, 176 σελ.

5. Πουλάκη-Κατεβάτη Διονυσία, 2003, «Προσεισμική Κεφαλονιά», Εκδόσεις «Εικών», 238 σελ.

6. Sfiligoj Elio, 2004, «Settembre 1944 dopo un anno di occupazione, evacuazione delle truppe germaniche dell isola di Cefalonia IL SALVATAGGIO DEL PORTO E DELLA CITTA DI ARGOSTOLI DALLA DISTRUZIONE», μετάφραση στα Ελληνικά Μαρία-Φαλί Ζαπάντη.

7. Ιστορικά δεδομένα για τη γέφυρα De Bosset έχουν αντληθεί από τις τοπικές εφημερίδες «Ημερήσιος» , «Το Μέλλον» και «Τα Νέα».

ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Δρ Βιολόγος, καθηγητής 1ου Γενικού Λυκείου Αργοστολίου