ΟΙ «ΕΧΘΡΟΙ» ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Ήταν μια εκτεταμένη συζήτηση. Διεξαγόταν τον τελευταίο καιρό της Κατοχής και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Χρόνια που ήταν πολεμικά για την Ελλάδα των συγκρούσεων ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις. Στην Ελλάδα των Δεκεμβριανών, των διωγμών και της αντεκδίκησης, του Εμφυλίου πολέμου και των νέων εν ψυχρώ αντεκδικήσεων. Σιγά σιγά, ύστερα ατόνησε και σχεδόν είχε ξεχαστεί, ακόμη και στους φιλολογικούς και πολιτικούς κύκλους, όπου πρώτα ευδοκιμούσε. Η αλήθεια είναι ότι και ως εκτεταμένη δε γινόταν στο αναπεπταμένο πεδίο των λαϊκών μαζών, που δεν είχαν πρόσβαση ή συνάφεια με τις φιλολογικές αντιδικίες, ακόμη και όταν το περιεχόμενό τους ήταν πολιτικό και ιδεολογικό. Όμως τώρα, με τη διάδοση της χρήσης των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, την εκτράχυνση των κοινωνικών συγκρούσεων, τη γενική κρίση της χώρας και κυρίως την αναβίωση της ρητορικής του εμφύλιου μίσους, αναβιώνει και η συζήτηση εκείνη. Μάλιστα με ευρύτερη κοινωνική συμμετοχή. Δεν στερείται, λοιπόν, ενδιαφέροντος μια «αναψηλάφηση» του θέματος, αφού και η ψηλάφηση της σημερινής πολιτικής επιφάνειας στην Ελλάδα υποδεικνύει την ύπαρξη νοσηρών εστιών εθνικού διχασμού.

Πρόκειται για την οιονεί ποιητική κονταρομαχία του Παναγή Λεκατσά με τον Άγγελο Σικελιανό, όπου ο πρώτος, χωρίς να είναι τόσο ποιητής όσο πολυεπίπεδος επιστήμονας και διανοούμενος της Αριστεράς, απαντά στο ολιγόστιχο ποίημα του Σικελιανού «Το μήνυμά της». Στη διαδικτυακή κοινότητα PHORUM «βάζει το θέμα περιληπτικά» ένα μέλος της, ως εξής:

«Τέλη του 1943, ο Σικελιανός συγκλονισμένος από τη σύγκρουση ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, από την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας και γενικά από γεγονότα που προμηνύουν την έκρηξη εμφυλίου πολέμου, γράφει το ποίημα «Το μήνυμά της», όπου η Ελλάδα, μια κουρασμένη και πονεμένη γριούλα, καλεί τα “παιδιά της”, τους Ελληνες να συμφιλιωθούν:

«Αχ, πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας;

Αδέρφια να σκοτώνουνε τ' αδέρφια!... Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μου!

Μήνυμα απλό Σας στέλνω, από το στόμα της αιώνιας Μάννας, που τη λέμε Ελλάδα…

Μήνυμα απλό Σας γράφω, από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάννας, που τη λέμε Ελλάδα…

Μήνυμα απλό Σας κράζω, από τα βάθη του πόνου της, αδέρφια της Ελλάδας…

Σώνει η σφαγή, που τυραννάει τη Μάννα! Σώνει η σφαγή τη Μάννα μας που σφάζει…

Κι αχ, ακούστε με, αδέρφια της Ελλάδας!».

«Ο Παναγής Λεκατσάς αναλαμβάνει να απαντήσει για λογαριασμό του ΕΑΜ. Η Ελλάδα παρουσιάζεται ως νέα γυναίκα, κυρίαρχη, σκληρή, υπερήφανη, εκδικητική, Παρθένα, Μεγαλόχαρη (τόσες μελέτες για τη μητριαρχία μάλλον τον είχαν επηρεάσει). Δεν θα διστάσει να καλέσει τα παιδιά της να περάσουν από… λεπίδι τους συνεργάτες των Γερμανών, όσους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνεργάζονται με τον κατακτητή».

Ακολουθεί το ποίημα του Λεκατσά, απ' το οποίο σήμερα παρατίθενται, λόγω της απαγορευτικής εκτάσεώς του, μόνο δύο χαρακτηριστικές στροφές:

«Μα όσοι οχτροί μου κι επίβουλοι, όποιοι νάναι

και δικοί μου και ξένοι, που τροχάνε

το μαχαίρι από πίσω αδερφωμένοι

με τον ξένο κι οχτρό οι καταραμένοι

και τους γυιούς μου χτυπάν και πολεμάνε

ω, στ' αθάνατο ορκίζομαι όνομά σας!».

«Στον καημό που με πνίγει στα αίματά σας,

με τον πόνο της μάνας, μα το δάκρυ

του ορφανού που με καίει απ' άκρη σ' άκρη,

ΑΠΟ ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΧΕΡΙ ΝΑ ΣΥΡΘΟΥΝΕ

ΣΤΑ ΝΩΠΑ ΜΝΗΜΑΤΑ ΣΑΣ ΝΑ ΣΦΑΓΟΥΝΕ».

«Αξίζει να σημειωθεί», συμπληρώνει το μέλος της διαδικτυακής κοινότητας PHORUM, «ότι το ποίημα πέρασε αυτούσιο στο Αναγνωστικό της ΠΕΕΑ για τους μαθητές της Εκτης Δημοτικού, προκαλώντας στην κυριολεξία τρόμο και πανικό σε «ευαίσθητους» Εαμίτες, τύπου Σβώλου και Αγγελόπουλου, που δε δίστασαν να κατηγορήσουν τον μεγάλο Χιώτη παιδαγωγό, συγγραφέα, δάσκαλο και αγωνιστή της Αντίστασης Μιχαήλ Παπαμαύρο (υπεύθυνο για την ύλη των σχολικών βιβλίων), ότι προσπαθεί να φανατίσει τα παιδιά».

Όπως σημειώνει άλλο μέλος του δικτυακού τόπου, ο Σικελιανός, καθώς άλλωστε είναι γνωστό, πάνω στο χυμένο αίμα της τραγωδού Ελένης Παπαδάκη, που βρήκε τραγικό θάνατο από χέρι ελληνικό στα Δεκεμβριανά, έγραψε τους φοβερούς στίχους που αρχίζουν με το «Μνήσθητι Κύριε»:

«Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που η λεπίδα του φονιά άστραψε

Κι όλος ο θεός της Τραγωδίας εφάνη.

Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που άξαφνα, κι οι εννιά αδελφές εσκύψαν

να της βάλουν των αιώνων το στεφάνι […]».

Ωστόσο, ο πρώτος εκ των συζητητών έσπευσε να υπενθυμίσει ότι ο Σικελιανός, που εδώ εμφανίζεται ως κατήγορος, λίγο καιρό αργότερα γίνεται υμνητής. Γράφει, λοιπόν:

«Έγραψε ένα χρόνο μετά κι αυτό:

Δεν είναι τούτο πάλαιμα σε μαρμαρένια αλώνια,

εκεί να στέκει ο Διγενής και μπρος να στέκει ο Χάρος.

Εδώ σηκώνεται όλη η γη με τους αποθαμένους,

και με τον ίδιο θάνατο πατάει το θάνατό της.

Κι απάνω-απάνω στα βουνά, κι απάνω στις κορφές τους

φωτάει με μιας Ανάσταση, ξεσπάει αχός μεγάλος.

Η Ελλάδα σέρνει το χορό, ψηλά με τους αντάρτες,

-χιλιάδες δίπλες ο χορός, χιλιάδες τα τραπέζια,-

κ' είν' οι νεκροί στα ξάγναντα, πρωτοπανηγυριώτες!

που αποτελεί το κορυφαίο κι αντιπροσωπευτικότερο δείγμα αντιστασιακής ποίησης στην ελληνική ιστορία». Στη συνέχεια, μάλιστα, συμπεραίνει/διευκρινίζει ο ίδιος ότι οι στίχοι αυτοί αναφέρονται συνολικά στην Εθνική Αντίσταση και όχι σε τμήμα της.

Όπως μπορεί ο καθένας να παρατηρήσει, το αίμα που στάζει από τη «σφαγή» του Λεκατσά, είναι αίμα που το ζητάει η εθνική νέμεση και το ψάχνει στην περίπτωση των συνεργατών του κατακτητή. Οσο κι αν είναι αποτρόπαιοι οι στίχοι, φρικτή η προτροπή στο κυνήγι κεφαλών, η χρονική και ιστορική συγκυρία που τους εμπνέει αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, και τη δικαιολογία τους. Οσο κι αν η αντιπαραβολή τους με τη δραματική έκκληση ειρήνης και συμφιλίωσης του Σικελιανού εκθέτει ως αιμοδιψή τον Λεκατσά. Πολύ πιο εκτεθειμένοι εν τούτοις μοιάζουν να είναι οι στίχοι του Κώστα Βάρναλη στο ποίημά του «Στυλίτης». Εκεί ο μεγάλος ποιητής της συνταρακτικής «Μάνας του Χριστού», κινημένος όχι από την οργή για την εθνική προδοσία, αλλά από τα αισθήματα της καταπιεσμένης φτωχολογιάς και από τη θεωρία/ιδεολογία της Πάλης των Τάξεων, παίρνει τη σάλπιγγα και τη ρομφαία και καλεί σε λουτρό αίματος. Η προτελευταία στροφή του ποιήματος έχει ως εξής:

«Οχι με λόγια, μ' έργα τ' Αδικο πολέμα!

Κι όχι μονάχος! Με τα πλήθη συνταιριάσου!

Τ' Αδικο μ' αίμα θρέφεται! Πνίξε το με αίμα!».

Αυτό το ποίημα είναι προπολεμικό. Ανήκει στην περίοδο των μεγάλων ταξικών και κοινωνικών αγώνων, στις δεκαετίες του '20 και του '30, που αντλούσαν από τις πηγές της Οκτωβριανής Επανάστασης και διαπότισαν το παγκόσμιο σώμα με τις ιδέες και τις (μεταπολεμικές) πρακτικές του Κράτους Πρόνοιας. Αν και τόσο παλιότερο, δε θα ήταν αυθαίρετο να διακρίνει κανείς μια νοητή γραμμή σύνδεσης με την έκκληση κατά του εμφύλιου αίματος του Σικελιανού.

Ποια όμως θα μπορούσε να είναι η «επικαιροποίηση» του θέματος; Ποια η σχέση του με τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα στην Ελλάδα; Ο γράφων, χωρίς να το θέλει, ως «εξ αυτομάτου», που έλεγαν οι παλαιοί, καθώς φυλλομετρούσε τον Βάρναλη και τον Λεκατσά και τον Σικελιανό, αισθάνθηκε να την εντοπίζει οδυνηρά, ακούγοντας ξαφνικά τον κ. Αλέξη Τσίπρα να χρησιμοποιεί τη λέξη «εχθροί» για τους πολιτικούς του αντιπάλους. Μιλούσε στο Παρίσι, μετά τη συγκέντρωση της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, της οποίας είναι υποψήφιος για την Προεδρία της Κομισιόν και έκανε δηλώσεις μπροστά στα μικρόφωνα, μιλώντας ελληνικά. Εάν όμως οι πολιτικοί αντίπαλοι μέσα σε μια χώρα, αλλά τώρα και μέσα στην ΕΕ ή την Ευρωζώνη, θεωρούνται εχθροί, πάμε κατευθείαν στους «οχτρούς» που καταριέται ο Παναγής Λεκατσάς κι από εκεί ο δρόμος οδηγεί στο αίμα! Γι' αυτό είναι ίσως αναγκαίο να ευχηθούμε: «Θου φυλακήν τω στόματι των πολιτικών μας, Κύριε», γιατί μάλλον δεν καταλαβαίνουν τι ξεφεύγει από το έρκος των οδόντων τους…

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΙΧ. ΔΩΣΣΑΣ

Δημοσιεύτηκε στις 28 Απριλίου 2014 στην εφημερίδα ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ