ΜΟΝΟΛΙΘΟΙ ΣΤΟ ΝΗΡΙΤΟ ΤΗΣ ΑΝΩΓΗΣ

Εντελώς τυχαία - πρέπει να τ’ ομολογήσω - άρχισαν να μ’ ενδιαφέρουν οι αρχαίοι μονόλιθοι, στο Νήριτο. Θαύμαζα πάντα, βέβαια, όταν περνούσα απ’ την Ανωγή τον Αράκλη, τον τεράστιο και «κομψό» σε σχέση με τον όγκο του μονόλιθο, που βρίσκεται σε προσιτό σημείο, σ’ αυτό το ορεινό χωριό. Δεν είχα όμως σκεφτεί πόσοι άλλοι μονόλιθοι μπορεί να υπάρχουν πάνω στο ίδιο βουνό, που τόσα μυστικά κρατεί καλά φυλαγμένα. Και δεν το λέω τούτο επιπόλαια, όμως ας μην απομακρυνθώ απ’ το θέμα μας. 

Την αξία και τη σημασία των παράξενων αυτών μεγαλίθων την επισήμανε σ’ εμένα κάποιος γνώστης, πριν μερικά χρόνια. Κι από τότε άρχισα να ενδιαφέρομαι... να ψάχνω ...να ερευνώ, ανάλογα με τις ελάχιστες δυνατότητες που διέθετα.

Κάποτε, λοιπόν, στο Σύνδεσμο Ιστορικών Συγγραφέων, ο ιστορικός συγγραφέας Βασίλης Σταυρόπουλος, παρουσίαζε μια μελέτη του για το Αράκλοβο, το γνωστό κάστρο της Πελοποννήσου. Σε κάποια στιγμή στρέφεται και μου λέει: «Κι εσείς έχετε νομίζω κάποιο βουνό στην Ιθάκη, μ’ ένα σχετικό όνομα, Αράκλης!» Εξήγησα ότι δεν είναι βουνό ο Αράκλης, αλλά μονόλιθος και υποσχέθηκα σε άλλη συγκέντρωση να είχα μαζί μου φωτογραφία του Αράκλη, όπως κι έγινε. Όταν, λοιπόν, είδαν τη φωτογραφία οι συγγραφείς Δημήτρης Κουτρουμπάς και Γιάννης Σφηκόπουλος είπαν με μια φωνή: «Μα αυτό είναι Μενχίρ!». Κι άρχισαν να με ρωτούν χίλια δύο πράγματα, για την περιοχή, αν υπάρχουν ανάλογα προϊστορικά μνημεία, τι έχει γίνει από αρμόδιους και φορείς για να συναφθούν ανάλογες μελέτες σε ότι έχει σχέση με τον χώρο, την εποχή –και βέβαια την προβολή- και άλλα συναφή. Μου είπαν επί λέξη: «Έχετε τέτοιους θησαυρούς και αδιαφορείτε;». Ίσως έβλεπαν και κάπως... τουριστικά το ζήτημα, σ’ εμένα όμως είχε ξυπνήσει το ενδιαφέρον για τον ιστορικό κρίκο που έδενε ανάλογα στην αλυσίδα της ιστορίας του νησιού μας και που σ’ αυτόν υπάγονταν και τα Μενχίρ!

Άρχισα, λοιπόν, μια πρώτη έρευνα, για να ιδώ πού αλλού στην Ελλάδα υπάρχουν παρόμοιοι μονόλιθοι, όπως και πού ακόμα –σε ποιά μέρη- έξω από την Ελλάδα κι είχα κάμει τότε ανάλογη δημοσίευση, όπως και στο ραδιόφωνο μια εκπομπή, με την Πέλη Κεφαλά –Καρακατσάνη, που είχε μεγάλη ακροαματικότητα.

Τα Μενχίρ του Νήριτου είναι πολλά –καθώς διεπίστωσα- και πρέπει πιστεύω να αξιολογηθούν και να καταταγούν κι ακόμα να μη συσχετίζονται με τα λιθάρια εκείνα που τα ονομάζουμε «ριζιμιά». Τα Μενχίρ είναι τοποθετημένα, με τέτοιο τρόπο όμως που δεν μετακινούνται, γιατί είναι όπως το αυγό στην αυγοθήκη. Βλέπουμε δε, τόσοι μεγάλοι σεισμοί που έπληξαν το νησί, σ’ αυτά δεν είχαν καμιά επίδραση. Για τούτο και ο ιστοριογράφος της Ιθάκης Αθανάσιος Λεκατσάς, στον Α’ τόμο της ιστορίας της Ιθάκης, κάνει ως εξής την περιγραφή τους: «Μεγάλοι πέτρινοι όγκοι αναπαυόμενοι επί ετέρων ογκωδών λίθων εν τη γη ερριζωμένων». Προσέχει, δε, τη θέση, την κλίση και την κατεύθυνση που έχουν λάβει, από το νότο προς το βορρά. Τους περιγράφει επίσης: «Πάντες οι βράχοι ούτοι έχουσι τας επιφανείας αυτών ηυλακοτομημένας». Φανερά εντυπωσιασμένος ο Λεκατσάς, δε δείχνει να νομίζει ότι τα μεγαλιθικά αυτά κατασκευάσματα είναι έργα της φύσης. Την ονομασία «Αράκλης» ο Λεκατσάς την εξηγεί με κάποιο δισταγμό: «Ισως επικληθέντος υπό των χωρικών «Αράκλη» οιονεί Ηρακλέους βράχος». Βέβαια, ότι μεγάλο και δυνατό πάντα χαρακτηρίζεται Ηράκλειο, στην Ιθάκη άλλωστε γνωρίζουμε πως ακόμα κι ένα μεγάλο σπίτι –αν θέλουμε να το χαρακτηρίσουμε- το λέμε «άρακλα»!

Πολλοί, τους βράχους αυτούς τους θεωρούν κατασκευάσματα της φύσης, μα και ο Ιωσήφ Πάρτς, στη μελέτη του «Κεφαλληνία και Ιθάκη, 1892», αναφέρει το μονόλιθο Αράκλη, που, σύμφωνα με την αντίληψη του, πρόκειται για φυσικό βράχο, ο οποίος έλαβε αυτή τη περίεργη μορφή «δι’ αποσαθρώσεως»! Ο καθηγητής Ιωάννης Κούμαρης περιγράφει γενικά τα προϊστορικά  -αυτού του είδους- μνημεία, λέγοντας ότι χρησίμευαν για αφιερωματικές στήλες σε ήρωες ή ημίθεους, τα ονομαζόμενα Μενχίρ. Εκείνα που εσκέπαζαν τάφους ονομάζονταν Ντολμέν. Υπάρχουν επίσης και κάποια άλλα, που δημιουργούν μεγάλους κύκλους από Μενχίρ, με διάμετρο πολλές φορές μεγαλύτερη των 60 μέτρων, τα οποία πλαισιώνουν κάποιον τύμβο και αυτά φέρνουν την ονομασία Κρόμλεχ. Σημαντικότερο απ’ όλα τούτα τα διάσπαρτα στη γη, θεωρείται το περίφημο STONEHENGE της Αγγλίας. Στο Λιούις των Εβρίδων –κατά τον καθηγητή Κούμαρη- τα μεγαλιθικά μνημεία μοιάζουν με πέτρινο δάσος, τόσα πολλά και πυκνά είναι. Επίσης η τηλεόραση είχε παρουσιάσει κάποτε ένα ντοκυμαντέρ, ταινία τραβηγμένη απ’ τον αέρα, που έδειχνε τρεις παράλληλες κι ατελείωτες σειρές Μενχίρ στη Β. Γαλλία, δυόμισι χιλιάδες –καθώς ειπώθηκε- συνολικά. Τα μνημεία αυτά θεωρούνται κελτικά. Κέλτες, ξέρουμε, ήταν οι Γαλάτες. Στην Ελλάδα εισέβαλαν πρώτα οι μισθοφόροι, που έστειλε ο Διονύσιος ο Α’ της Σικελίας, για να βοηθήσουν τους Λακεδαιμονίους κατά των Θηβαίων (368-367 π.χ.).  Αργότερα (310-309) μπήκαν στη Θράκη, το 280 νέα μεγάλη επιδρομή απ’ τους Γαλάτες, οι οποίοι σιγά-σιγά εξαπλώνονταν στην Ελλάδα ολόκληρη, μέχρι το 25 π.Χ. οπότε περίπου άρχισαν να εξελληνίζονται. Βέβαια, ήταν οι εποχές εκείνες των μεγάλων μετακινήσεων, αλλαγών και ανακατατάξεων των πληθυσμών και των λαών, για τούτο υπάρχει και το ανάλογο «μπέρδεμα» του κουβαριού της ιστορίας. Στους επόμενους αιώνες, άλλωστε, τους μεταχριστιανικούς, δε βρίσκουμε μεγάλη διαφορά. Περάσματα πολλά κι απ’ την Ιθάκη. Τελευταία, καθώς μου είπε φίλος Ιθακήσιος, τυχαία βρήκε –διεπίστωσε- ίχνη από Ναΐτες, σε ερειπωμένη εκκλησία της Ανωγής. Για τους μη γνώστες, λέμε ότι αυτοί ήταν ιππότες ενός ιεροχριστιανικού τάγματος, που είχαν ιδρύσει οι Σταυροφόροι Φράγκοι το 1118 μ.Χ. για να καθοδηγεί τους προσκυνητές στη Παλαιστίνη.

Επανερχόμαστε στο θέμα μας, για να πούμε ότι στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν πολλοί μονόλιθοι, δηλαδή Μενχίρ. Εξάλλου, υπάρχουν στις Σκανδιναβικές χώρες, στη Πολωνία, στη Γερμανία, ακόμα σε Συρία, Παλαιστίνη, Ρωσία, Ινδίες, ΒΔ Αφρική, Πυρηναία ΒΔ Γαλλία, Ιταλία και αλλού. Στο Φινιστέρο της Γαλλίας υπάρχουν δύο Μενχίρ, το ένα 7,30 και το άλλο 8,30 μέτρα ύψος, τα οποία, όπως δείχνουν οι φωτογραφίες, μοιάζουν πολύ με τον Αράκλη στον όγκο και στις χονδροειδείς χαράξεις.

Οι αρχαίοι, Ηρακλεία λίθο ονόμαζαν τον φυσικό μαγνήτη. Στην Αγγλία, που έχουν περιφράξει τα σημαντικότερα απ’ τα Μενχίρ, οι επιστήμονες που ενδιαφέρονται κι εξετάζουν παρόμοια φαινόμενα, λένε ότι ορισμένες ώρες της ημέρας κάποια απ’ αυτά παρουσιάζουν έντονη μαγνητική έλξη!

Το Νήριτο, έχει σε πολλά σημεία Μενχίρ. Ίσως δεν είναι όλα τόσο κομψά σαν τον Αράκλη και δεν έχουν τον όγκο του, υπάρχει και η Κουδουνόπετρα, η οποία αν χτυπηθεί με μιαν άλλη παράγει έναν ήχο όπως η καμπάνα. Είναι και μερικά σε τοποθεσίες του βουνού τέτοιες, που μόνο με τηλεφακό να φωτογραφηθούν μπορούν, γιατί δεν πλησιάζονται. Ασφαλώς, κοντά στο χωριό της Ανωγής θα υπήρχαν και κάποια που - δια μέσου των χρόνων - θα έχουν καταστραφεί απ’ τους κατοίκους και χρησιμοποιήθηκαν σε ανάγκες πέτρας. Μα είναι λυπηρό, ξένοι να έρχονται και να εξετάζουν να γράφουν και να καταγράφουν τι έχουμε και τι δεν έχουμε στη γη μας, στον τόπο μας, στην πατρίδα μας κι εμείς από άγνοια ή αδιαφορία να κωφεύουμε και να κλείνουμε τα μάτια σε θησαυρούς που είναι ιστορικής σημασίας και διαχρονικοί.

ΡΙΤΑ ΤΣΙΝΤΙΛΗ-ΒΛΗΣΜΑ

Στη φωτογραφία η συγγραφέας Ρίτα Τσιντίλη-Βλησμά φωτογραφίζεται πριν αρκετά χρόνια μπροστά απο τον «Αράκλη» στην Ανωγή της Ιθάκης.