ΟΙ ΤΟΜΟΙ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΩΝ ΠΑΝΙΟΝΙΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ

Η επιστημονική προσφορά των Πανιονίων Συνεδρίων έχει αποτυπωθεί με τον πλέον σαφή τρόπο στους τόμους των Πρακτικών οκτώ συνεδρίων από τα εννέα, που έχουν διεξαχθεί έως σήμερα. Αν εξαιρέσουμε το Α΄ Πανιόνιο, που ήταν σπερματική και ανιχνευτική η επιστημονική προοπτική του, μια και δόθηκε έμφαση στο εορταστικό μέρος της ενσωμάτωσης της Επτανήσου στον εθνικό κορμό και στην καλλιέργεια της πανεπτανησιακής ενότητας, στα άλλα, μηδέ των εκπροθέσμως εκδοθέντων εξαιρουμένων, στα οποία λόγω των δύο μεγάλων πολέμων καθυστέρησε πολύ η δημοσίευσή τους, είναι εμφανής η πολύμορφη και πολυθεματική ποιοτική ανάδειξη της επτανησιακής ιστορίας, του πολιτισμού και της προσωπογραφίας.

Οι τόμοι αυτοί περιέχουν ποικίλο και πλούσιο υλικό, το οποίο καλύπτει όλους τους τομείς της γνώσης και αποτελούν πραγματικό θησαυρό, μία άτυπη πολυθεματική εγκυκλοπαίδεια της Επτανήσου, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Από τον Οδυσσέα και τους Φαίακες στους ιστορικούς χρόνους, έπειτα στη ρωμαιοκρατία, στους χριστιανικούς χρόνους, στον Διαφωτισμό, στον κρίσιμο για την περιοχή 19ο  αιώνα και την Ένωση, και έπειτα την αφομοίωση και την κοινή μοίρα με τον εθνικό κορμό, το υλικό είναι αποκαλυπτικό. Οι μεγάλες κατά καιρούς μορφές, τα κρίσιμα για τα νησιά γεγονότα με την αλλαγή των κυριάρχων, η βενετοκρατία, οι Γάλλοι Δημοκρατικοί και Αυτοκρατορικοί, ο ναύαρχος Ουσακώφ και η Επτάνησος Πολιτεία, η αγγλοκρατία, η συμμετοχή στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας εξετάζονται ποικιλότροπα στα εκατό αυτά χρόνια των Πανιονίων Συνεδρίων στα ογκώδη Πρακτικά τους.

Μεγάλο μερίδιο έχει η Εκκλησία της Επτανήσου, που χάρη στις μεγάλες θεολογικές μορφές της όρισε τα νησιά ως σύνορο Δύσης και Ανατολής. Τρεις μεγάλοι πολιούχοι άγιοι, αλλά και άλλες εκκλησιαστικές φυσιογνωμίες, όπως ο άγιος Αρσένιος, μία μεγαλειώδης σειρά ιεραρχών και εκκλησιαστικών ανδρών, της οποίας προΐστανται ο Νικηφόρος Θεοτόκης, ο Ευγένιος Βούλγαρις και ο Ηλίας Μηνιάτης, αναδεικνύουν τη σημασία της Ορθοδοξίας στον χώρο του Ιονίου.

Πολιτικοί άνδρες της σύγχρονης ιστορίας, όπως ο θεμελιωτής του νέου ελληνικού κράτους, ο Κυβερνήτης, όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται ο Ιωάννης Καποδίστρτιας, και μεταγενέστεροι, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης, ο πρόεδρος της Βουλής επί Ελευθερίου Βενιζέλου Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος, ο Νικόλαος Πολίτης, και σπουδαίες μορφές των γραμμάτων και της επιστήμης, όπως ο Πέτρος Βράιλας Αρμένης, ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Ιωάννης Ρωμανός, αναδεικνύονται και αποτιμώνται στα Πρακτικά μέσα από το έργο τους.

Μεγάλοι μουσικοί με ηγήτορα τον Νικόλαο Χαλικιόπουλο Μάντζαρο και διαπρεπείς εικαστικοί καλλιτέχνες με σημαιοφόρο τον Παύλο Προσαλέντη παρελαύνουν και αυτοί, σηματοδοτώντας με το έργο τους την αξία της επιχώριας μουσικής και εικαστικής σχολής.

Εταιρείες και ιδρύματα, η Αναγνωστική Εταιρία, το αρχαιότερο πνευματικό καθίδρυμα του νεότερου ελληνισμού, η Ιόνιος Ακαδημία του Γκίλφορδ, η Ιονική Ακαδημία των Γάλλων, ωδεία, ονομαστά σχολεία που αποτέλεσαν τους χώρους μαθητείας και πνευματικής δημιουργίας, εξετάζονται επίσης πολύπλευρα στα Πρακτικά.

Το βαρύ πυροβολικό το αποτελεί εύλογα η περίφημη Επτανησιακή σχολή, το πνευματικό δημιούργημα του Διονυσίου Σολωμού. Σ’ αυτόν και τον μεγάλο άγνωστο του 19ου αιώνα, τον Ανδρέα Κάλβο, έχουν αφιερωθεί πολλές σελίδες των τόμων των Πανιονίων Συνεδρίων. Και φυσικά, στους άξιους συνεχιστές αυτών και στους άλλους κατιόντες, ο κατάλογος των οποίων είναι μακρός. Ενδεικτικά μόνο θα υπενθυμίσουμε τα ονόματα του Ιάκωβου Πολυλά, του Γεωργίου Καλοσγούρου, του Λορέντσου Μαβίλη, του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, και τους αγώνες τους για τη γλώσσα, πέραν του πρωτογενούς λογοτεχνικού και κριτικού έργου τους.

Παλαιοί και νέοι αποτελούν μεγάλη αλυσίδα, η οποία κινεί τον κύκλο αυτόν που ακούει στο όνομα Επτάνησος, έναν κύκλο στον ελληνικό χρόνο, την ιστορία και τον πολιτισμό.

Εν συντομία θα αναφερθούμε στη συνέχεια στα Πρακτικά ενός εκάστου των Πανιονίων Συνεδρίων, των πνευματικών αυτών πανηγύρεων, όπου καθορίστηκε να συγκεντρώνονται οι Επτανήσιοι και να ανανεώνουν τους κοινούς στόχους, προβάλλοντας τα αγαθά του χώρου τους και συνεισφέροντάς τα στο κοινό εθνικό ταμείο. Θα άξιζε να εκπονηθεί ειδική διατριβή, που να μελετήσει σε βάθος και συνδυαστικά τις σχέσεις των Επτανησίων με την άλλη Ελλάδα, την Ευρώπη και γενικά τους χώρους της ιονικής διασποράς. Η παρούσα καταγραφή αναπόφευκτα θα είναι περιληπτικότατη, μία πρώτη, πολύ σύντομη γνωριμία με τον πακτωλό του συγγραφικού αυτού υλικού.

Ένας τόμος κυκλοφόρησε το 1915 και περιέλαβε τις εργασίες του Α΄ Πανιονίου Συνεδρίου της Κέρκυρας, το οποίο διεξήχθη το 1914. Είναι διμερής, εξαιρετικά σπάνιος σήμερα, και περιέχει αφ’ ενός τα Πρακτικά του Συνεδρίου και αφ’ ετέρου τις ανακοινώσεις, ορθότερα τις περιλήψεις όσων ανακοινώσεων παραδόθηκαν προς δημοσίευση, κλείνοντας με τον κατάλογο, τον πίνακα δηλαδή των εγγραφέντων κατά τα ειωθότα της εποχής μελών του Συνεδρίου. Η στοχοθεσία του Συνεδρίου αυτού, ιδέα προφανώς του πρώτου προέδρου, του Σπυρίδωνα Λάμπρου, απέβλεψε στην ενασχόληση με το ιστορικό παρελθόν του ιόνιου χώρου σε συνδυασμό με τα σύγχρονα προβλήματά του και τις διανοιγόμενες προοπτικές του.

Το Β΄ Πανιόνιο Συνέδριο επρόκειτο να διεξαχθεί τρία χρόνια αργότερα, αλλά ο Α΄ Μεγάλος Πόλεμος και η επακολουθήσασα Μικρασιατική καταστροφή ματαίωσαν κάθε μορφής προγραμματισμό. Έτσι, μετά μεγάλη απραξία, το Β΄ Πανιόνιο Συνέδριο θα διεξαχθεί στην Ιθάκη, τον Αύγουστο του 1938. Ο τόμος όμως των Πρακτικών του είχε περιπετειώδη διαδρομή. Έτοιμος, τυπωμένος, ακολούθησε τη μοίρα του κερκυραϊκού τυπογραφείου του Λοϊσίου, που πυρπολήθηκε από τις γερμανικές βόμβες τον Σεπτέμβριο του 1943. Η έκδοση των Πρακτικών αυτών ευοδώθηκε με αρκετές απώλειες χάρη στον Κώστα Δαφνή, που περιέλαβε τις ανακοινώσεις αυτοτελώς στον ΙΓ΄ τόμο των Κερκυραϊκών Χρονικών του, το 1967. Απώλειες, διότι συγκεντρώθηκε το υλικό από την αρχή, είτε λόγω ορισμένων ανακοινώσεων που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε διάφορα έντυπα και ήταν ευκολόχρηστες για συμπερίληψη, είτε ανατρέχοντας στους συγγραφείς τους, όσοι βρίσκονταν στη ζωή ή οι οικείοι τους τις ανέσυραν από τα προσωπικά αρχεία τους – για όσες δηλαδή είχαν χαθεί.

Τα Πρακτικά του Γ΄ Πανιονίου Συνεδρίου που διεξήχθη τον Σεπτέμβριο του 1965 στη Ζάκυνθο και συνέπεσε με την εκατονταετηρίδα της Ενώσεως της Επτανήσου, κυκλοφόρησαν σε δύο τόμους που εκδόθηκαν το 1967 και το 1969, αντιστοίχως. Ο περιορισμός των θεματικών του ερμηνεύτηκε από τον ακαδημαϊκό Διονύσιο Ζακυθηνό ως εξής στον Πρόλογό του στον Α΄ τόμο: «Το Τρίτον Πανιόνιον Συνέδριον κατ’ ανάγκην περιώρισε τα διαφέροντά του εις τας ιστορικάς επιστήμας, εις την Ιστορίαν, την Ιστορίαν των Γραμμάτων και των Τεχνών, την Αρχαιολογίαν, την Ιστορίαν του Δικαίου και των Θεσμών. Μεγαλυτέρα ανάπτυξις προς τους χώρους και άλλων επιστημών θα διέσπα την ενότητα αυτού και θα ηλλοίωνεν ίσως τον χαρακτήρα της ευλαβούς μνημοσύνης», εννοώντας με την τελευταία λέξη τον σεβασμό της ιστορικής μνήμης της Ενώσεως της Επτανήσου με την Ελλάδα.

Το Δ΄ Πανιόνιο Συνέδριο έγινε στην Κέρκυρα το 1978 (τέλος Σεπτεμβρίου – αρχές Οκτωβρίου) και οι ανακοινώσεις του δημοσιεύτηκαν σε δύο τόμους. Ο πρώτος κυκλοφόρησε το έτος 1980 ως 23ος τόμος των Κερκυραϊκών Χρονικών του Κώστα Δαφνή, με 440 σελίδες. Εκτός από τις ανεπτυγμένες ανακοινώσεις περιέλαβε και τη συζήτηση μεταξύ των Κώστα Δαφνή, Λίνου Πολίτη, Απόστολου Σαχίνη, Γιώργου Αλισανδράτου και Μάριο Βίττι, που διεξήχθη στη στρογγυλή τράπεζα, με θέμα «Ο Διονύσιος Σολωμός και η νεοελληνική κριτική». Ο δεύτερος τόμος, 464 σελίδων αυτός, κυκλοφόρησε το 1982 ως 26ος τόμος των Κερκυραϊκών Χρονικών. Σ’ αυτόν οι ανακοινώσεις αποτυπώθηκαν στην έκταση που εκφωνήθηκαν, χωρίς αναπτύξεις, ορισμένες μάλιστα από αυτές μόνο περιληπτικά.

Το Ε΄ Πανιόνιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις δύο μεγάλες πόλεις της Κεφαλονιάς, το Αργοστόλι και το Ληξούρι, τον Μάιο του 1986, διοργανωμένο από την Εταιρεία Κεφαλληνιακών Μελετών. Οι Επτανήσιοι και οι επτανησιολόγοι, οι σολωμιστές και οι καλβιστές, προϊόντος του χρόνου. πολλαπλασιάζονται. Έτσι, οι τόμοι των Πρακτικών, ογκώδεις επίσης, θα αυξηθούν σε τέσσερις (δύο κυκλοφόρησαν το 1989 και δύο το 1991, με γενική επιμέλεια του Γεωργίου Μοσχόπουλου). Ο Γιώργος Αλισανδράτος επισήμανε το γεγονός στον Δ΄ τόμο των Πρακτικών με τα εξής λόγια, αναφερόμενος γενικά στο συνέδριο: «υπήρξε ίσως το πλουσιότερο απ’ όλα τα προηγούμενα».

Το Στ΄ Πανιόνιο Συνέδριο ανοικτό και αυτό, όπως όλα τα προηγούμενα, θα διεξαχθεί στη Ζάκυνθο τον Σεπτέμβριο του 1997. Διοργανωτές του το Κέντρο Μελετών Ιονίου και η Εταιρεία Ζακυνθιακών Σπουδών. Τέσσερις πολυσέλιδοι τόμοι Πρακτικών θα περιλάβουν το πλούσιο επιστημονικό υλικό του Συνεδρίου αυτού, με εργασίες που καλύπτουν όλους σχεδόν τους επιστημονικούς τομείς. Το ενδιαφέρον για τα Επτάνησα μεταπολεμικά είναι αυξημένο, τα αποτελέσματα των συνεδρίων πλούσια, με ανοίγματα σε χώρους αδιερεύνητους. Η δημοσίευση των Πρακτικών άρχισε το 2000 με τον Α΄ τόμο και περατώθηκε με τον Δ΄ τόμο το 2004.

Το Ζ΄ Πανιόνιο Συνέδριο έγινε στη Λευκάδα τον Μάιο του 2002, έπειτα από διοργάνωση της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών. Η συμμετοχή ήταν περιορισμένη, με προκαθορισμένες θεματικές («Ζητήματα πολιτισμικής ιστορίας» και «Ο χώρος και τα δημογραφικά μορφώματα. Οι κύριοι συντελεστές της οικονομίας»). Τα Πρακτικά του δημοσιεύτηκαν σε δύο πολυσέλιδους τόμους και κυκλοφόρησαν το 2004.

Το Η΄ Πανιόνιο Συνέδριο θα λάβει χώρα στα Κύθηρα τον Μάιο του 2006. Οργανώθηκε από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών. Η συμμετοχή ήταν πρωτοφανής και τα αποτελέσματα των εργασιών του δημοσιεύτηκαν σε τέσσερις, στην ουσία σε έξι, ογκωδέστατους τόμους, αφού ο 2ος και ο 4ος από αυτούς αποτελούνται από δύο μέρη, έκαστο των οποίων είναι πολυσέλιδος τόμος. Ολόκληρη η σειρά των Πρακτικών κυκλοφόρησε το 2009.

Το Θ΄ Πανιόνιο Συνέδριο φιλοξενήθηκε στους Παξούς τον Μάιο του 2010 και οργανώθηκε από την Εταιρεία Παξινών Μελετών. Και σε αυτό ακολουθήθηκε η επιλεκτική συμμετοχή. Τα Πρακτικά του δεν έχουν δει ακόμη το φως της δημοσιότητας.

Η προσφορά των Πανιονίων Συνεδρίων είναι αναγνωρισμένη πανελληνίως. Δεν είναι μόνο τα εκατό χρόνια της επιστημονικής και πνευματικής παρουσίας της Επτανήσου, που τα χαρακτηρίζει, είναι η ολοένα πυκνούμενη συμμετοχή των συνέδρων, όχι μόνο των Επτανησίων αλλά από ολόκληρη την Ελλάδα και εσχάτως από διάφορες χώρες του κόσμου.

Το Ι΄ Πανιόνιο Συνέδριο, αν κρίνει κανείς από όσους δήλωσαν συμμετοχή, παρουσιάζει πρωτοφανή ποσότητα και ποικιλία ανακοινώσεων, η ποιότητα των οποίων θα κριθεί, όταν μετά το πέρας του εκδοθούν τα Πρακτικά του. Επίσης, για πρώτη φορά θα συμμετάσχουν τόσο πολλοί αλλοδαποί ομιλητές. Τέλος, η σύστασή τους έχει αξιοπρόσεκτη ισορροπία, αφού έχουν προσέλθει γνώστες του χώρου όλων των ηλικιών, ακαδημαϊκοί, αναγνωρισμένοι καθηγητές πανεπιστημίων, γνωστοί ερευνητές, μάχιμοι αρχαιολόγοι, πολλοί διδάκτορες που ασχολούνται με τις επτανησιακές σπουδές ή τον ιόνιο χώρο, καθώς και νέοι μελετητές. Η ίδια ισορροπία αντικατοπτρίζεται και στις ανακοινώσεις, αφού καλύπτουν επαρκώς πολλούς τομείς, όλες τις χρονικές περιόδους και εκπροσωπούν και τα επτά νησιά. Δεν μένει παρά να ευχηθούμε να πραγματοποιηθούν τα αίσια προοιωνίσματα.

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

τ. καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου

Αναρτήθηκε http://panioniosynedrio.gr/