Ο ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΝΤΗΝΟΣ (1784, Κεφαλονιά - 1834, Νάπολη)

Γεννήθηκε στο Κάστρο της Κεφαλονιάς. Κατετάγη στον στρατό της Επτανήσου Πολιτείας (του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κρατιδίου που λειτούργησε στο διάστημα 1800 – 1807, στα Επτάνησα) και έφτασε μέχρι τον βαθμό του λοχία. Το 1805 ιδρύθηκε στην Κέρκυρα η Σχολή Τενέδου, η πρώτη κρατική σχολή επιμόρφωσης των δημοσίων υπαλλήλων που υπηρετούσαν στις τοπικές και κεντρικές υπηρεσίες του νεοσύστατου κράτους.

Σ’ αυτή τη σχολή ο Καραντηνός είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει μαθήματα μαθηματικών από τον αξιωματικό του ρωσικού στρατού και μαθηματικό Καίσαρα Πελεγρίνη (ή Πελεγρίνο) και φιλολογικά από τον Ανδρέα Μουστοξύδη και τον καθολικό ιερέα Λέοντα Εβάσιο.

Το 1807 οι Γάλλοι κατέλαβαν τα Επτάνησα και ένα χρόνο αργότερα ίδρυσαν στην Κέρκυρα ένα μορφωτικό επιστημονικό ίδρυμα, την Ιόνιο Ακαδημία.Στο διάστημα 1808 – 1811, ο Καραντηνός παρακολούθησε μαθήματα φυσικών επιστημών και μαθηματικών που παραδίδονταν στην Ιόνιο Ακαδημία. Στο ίδιο διάστημα έκανε ιδιαίτερα μαθήματα μηχανικής και μαθηματικών με τον Γάλλο αξιωματικό του μηχανικού Charles Dupin. Ο Dupin που είχε έρθει στην Κέρκυρα με αποστολή να οργανώσει την Ακαδημία, ήταν απόφοιτος της Ecole Polytechnique, μαθητής του Monge και διακρίθηκε και ο ίδιος για τις έρευνες και τις εργασίες του στη γεωμετρία (θεωρία περί της καμπυλότητας των επιφανειών, εφαρμογές της γεωμετρίας κ. ά.). Δεν θα ήταν αστήρικτο να υποθέσουμε ότι χάρις στη μαθητεία του δίπλα στον Dupin, ο Καραντηνός προσέλαβε όλα αυτά που είχαν επιτευχθεί στη μαθηματική επιστήμη στη Γαλλία, από το 18ο στο 19ο αιώνα και μαζί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, την κουλτούρα και την παράδοση της Ecole Polytechnique.

Το 1812 δίδαξε ως υποδιδάσκαλος στη Σχολή Τενέδου μαθηματικά και μηχανική, «κατά το σύστημα του Λακροά (Lacroix) και των νεωτέρων Γάλλων». Το 1818 προήχθη σε καθηγητή της Σχολής Τενέδου.

Το 1814 οι Γάλλοι αποχώρησαν από την Κέρκυρα και το αυτόνομο κράτος που ιδρύθηκε στα Επτάνησα, με το όνομα Ιόνιος Πολιτεία, τελούσε υπό βρετανική Προστασία. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο αναπτύχτηκαν οι δραστηριότητες του λόρδου Guilford για την ίδρυση και λειτουργία πανεπιστήμιου στην Κέρκυρα, της δεύτερης Ιονίου Ακαδημίας, το 1824. Επιδιώκοντας να εξασφαλίσει καθηγητές για το πανεπιστήμιο, ο Guilford έστελνε νέους να συμπληρώσουν τις σπουδές τους ή να αποκτήσουν κάποια ειδίκευση σε πανεπιστήμια και ακαδημίες δυτικοευρωπαϊκών χωρών. 'Ετσι και ο Καραντηνός με οικονομική ενίσχυση του Guilford παρακολούθησε μαθήματα ανώτερων μαθηματικών σε πανεπιστήμια της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Αγγλίας. Το 1820 παρακολούθησε στην Ecole Polytechnique μαθήματα των Poisson, Biot και Cauchy καθώς και μαθήματα αστρονομίας του Metier.

Από το 1823 μέχρι το 1833 εργάστηκε δραστήρια για την ίδρυση, την ανάπτυξη και την πρόοδο της Ιονίου Ακαδημίας (1823/24-1865). Δίδαξε μαθηματικά στις προπαρασκευαστικές τάξεις που λειτούργησαν από τον Οκτώβριο του 1823 ως τον Μάιο του 1824, οπότε έγινε η επίσημη ίδρυση, τα εγκαίνια της Ι.Α. Στην τελετή των εγκαινίων, ο Καραντηνός μαζί με άλλους επτά καθηγητές ανακηρύχθηκε διδάκτορας (επί φιλοσοφία) της Ι.Α. και δίδαξε μαθηματικά ως το 1833 χωρίς διακοπή. Στο ίδιο διάστημα υπηρέτησε και ως Έφορος της Ι.Α. και συνέβαλε και από αυτή τη θέση στην οργάνωση και καλή λειτουργία της.

Για τρεις τουλάχιστον ακαδημαϊκές χρονιές, από το 1824 μέχρι το 1827, ίσως και στα επόμενα χρόνια, παράλληλα με τη Φιλοσοφική Σχολή της Ι. Α., δίδαξε μαθηματικά και στο Εφηβείον, στο λύκειο δηλαδή της Κέρκυρας στο οποίο προετοιμάζονταν οι υποψήφιοι για την Ακαδημία.

Από το 1825 μέχρι το 1830 ο Καραντηνός δημοσίευσε οκτώ συγγράμματα που συνδέονταν με το πρόγραμμα και τις ανάγκες της διδασκαλίας των μαθηματικών στην Ι. Α. Εξάλλου, η εποπτεία του έργου του στο σύνολό του δείχνει ότι ο Καραντηνός είχε στο νου του ένα συγκεκριμένο μεταφραστικό πρόγραμμα, με βάση τις ανάγκες και τα προβλήματα της διδασκαλίας των μαθηματικών στην Ι. Α. Το ότι δεν ολοκληρώθηκε αυτό το πρόγραμμα, δεν αναιρεί το ότι ήταν ένα σημαντικό εγχείρημα όσον αφορά στη μαθηματική σκέψη και εκπαίδευση καθώς και στη διάδοση της γαλλικής σχολής στον ελλαδικό χώρο.

Το 1829 ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας ζήτησε από τον Καραντηνό να διδάξει μαθηματικά στο Ελληνικό Σχολείο της Αίγινας ή να στείλει αντίτυπα της αριθμητικής και της άλγεβράς του.

Το 1833 αρρώστησε και νοσηλεύτηκε -με έξοδα του δημοσίου- στο Φρενοκομείο της Νάπολης όπου πέθανε το 1834. Η κηδεία του έγινε με δημόσια δαπάνη και στο μνημόσυνό του που τέλεσαν στις 8 Ιουνίου 1835 οι καθηγητές και οι φοιτητές της Ι.Α. εκφώνησε λόγο ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Κωνσταντίνος Τυπάλδος.

Εκτός από τον Ι. Κουντούρη και τον Α. Μαυρομάτη που δίδαξαν και αυτοί μαθηματικά στην Ι.Α., άλλοι μαθητές του Καραντηνού που καλλιέργησαν και προώθησαν τη γαλλική μαθηματική σχολή, ήσαν: Ο Χ. Βάφας (καθηγητής μαθηματικών στο Γυμνάσιο Αθηνών), ο Δ. Δεσποτόπουλος (δημόσιος δάσκαλος των μαθηματικών στο στρατιωτικό σχολείο του Ναυπλίου), ο Γ. Ραζής (δάσκαλος των μαθηματικών στην Κωνσταντινούπολη), ο Ι. Ασάνης (γιος του ιατροφιλόσοφου και μαθηματικού Σ. Ασάνη και καθηγητής μαθηματικών ο ίδιος στο Λύκειο του Αργοστολίου), ο Π. Μαζαράκης (καθηγητής μαθηματικών και φυσικής στο ίδιο Λύκειο), ο Σ. Μάναρης (καθηγητής των μαθηματικών στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων), ο Γ. Κόνδης (καθηγητής των μαθηματικών στο Γυμνάσιο του Ναυπλίου) κ. ά.

Εργογραφία

Παρατηρήσεις επί του γενικού τύπου των συνδυασμών..., Κέρκυρα 1825.

Θεωρήματα τινά περί Πολυγωνομετρίας..., Κέρκυρα 1826.

Διασάφησης. Εις την επίτομον θεωρίαν την υπό του κυρίου Λακροά εκτεθείσαν εις το Συμπλήρωμα της Αλγέβρας του επάνω εις την σημείωσιν του αθανάτου Λαγρανδίου..., Κέρκυρα 1826.

Έρευνα(ι) περί της φύσεως του διαφορικού υπολογισμού..., Κέρκυρα 1827 (ελληνικά και γαλλικά: Recherces sur la nature du calcul differenciel par M. le Dr. J. Caradino de Cephalonie, ephore de l’ Universite Ionienne, doyen de la Faculte de Philosophie et professeur de Mathematiques. Traduction du grec moderne par A.K., Corcyre de l’ imprimerie du gouvernement. MDCCCXXVII.)

Από την Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Ionie (G.J.) της 20-10-1828, φύλ. 566 μαθαίνουμε ότι τα αρχικά Α.Κ. είναι του Ανδρέα Κάλβου που το 1827 ήταν και αυτός καθηγητής φιλοσοφίας και φιλολογίας στην Ι.Α. και που ο Καραντηνός του εμπιστεύτηκε τη μετάφραση του έργου του. Από αυτά που γράφει --για την κατάρτιση και τη διδασκαλία του-- στις εκθέσεις που συνέτασσε ο Καραντηνός ως έφορος, φαίνεται ότι εκτιμούσε ιδιαιτέρως τον ποιητή. Το έργο αυτό υπεβλήθη και θεωρήθηκε τόσο αξιόλογο και ενδιαφέρον ώστε ο Fourier πρότεινε να μεταφραστεί και στα αγγλικά (Journal des savants, Paris 1828, p. 573). Ο Couvier, γραμματέας του Institut de France έστειλε τιμητική επιστολή στον Καραντηνό.)

Στοιχεία Αριθμητικής υπό του Κυρίου Βουρδώνος... Μεταφρασθέντα εκ του Γαλλικού..., Βιέννη 1828.

Στοιχεία Γεωμετρίας υπό Α.Μ. Λεγένδρου... Μεταφρασθέντα εκ του Γαλλικού..., Κέρκυρα 1829.

Πραγματεία Τριγωνομετρίας υπό Α.Μ. Λεγένδρου... Μεταφρασθέντα εκ του Γαλλικού..., Κέρκυρα 1830.

Ανάλυσις γεωμετρική. Συντεθείσα μεν Αγγλιστί υπό Ιωάννου Λεσλίου (John Leslie) ... Μεταφρασθείσα δε εις την γαλλικήν διάλεκτον υπό N. Hachette και εκ ταύτας εις την Νεοελληνικήν..., Κέρκυρα 1829.

Έκθεσις επί φιλονεικουμένου μαθηματικού ζητήματος.

Ai Dilettanti di Matematiche il D. r. G. Carantino, Corfu, li 28 Semptembre 1829.

[Αναφέρονται δύο διαμάχες στις οποίες εμπλέκεται ο Καραντηνός, και οι δύο με τον Ιταλό προπαρασκευαστή και βοηθό του Αθ. Πολίτη στο μάθημα της Χημείας Leonelli. Η πρώτη, γράφει ο Ασδραχάς, ξεκίνησε από ζητήματα διδακτικής για να εξελιχθεί στην ανταλλαγή γραπτών σχετικά με ένα θεώρημα (αλγεβρική απόδειξη, γράφει ο Γεώργιος Ιακωβάτος-Τυπάλδος). Σ’ αυτή τη διαμάχη πήρε μέρος και ο Ι. Κουντoύρης (μαθητής του Καραντηνού που πήρε τη θέση του μετά τον θάνατό του) υπερασπιζόμενος την άποψη του Καραντηνού.

Στη δεύτερη εμπλέκεται έμμεσα ο Καραντηνός: Ο Leonelli ζήτησε από τη Γενική Επιτροπή και τους καθηγητές της Ι.Α. να νομιμοποιήσουν τα πειράματα με τα οποία, όπως ισχυριζόταν, αποδείκνυε ότι ο νόμος της πτώσης των σωμάτων του Γαλιλαίου είναι εσφαλμένος. Αυτά συμβαίνουν το 1832 και ενώ εξελίσσεται η υπόθεση, εκδηλώνεται η ασθένεια του Καραντηνού που δεν του επιτρέπει να αναλάβει την επίθεση εναντίον του Leonelli. Η ευθύνη πέφτει στον Γ. Θεριανό -καθηγητή ιατρικής και φυσικής- ο οποίος για να αντιμετωπίσει τον Leonelli αναγκάζεται να ζητήσει τη βοήθεια του Ι. Κουντούρη (που δεν είναι ακόμη καθηγητής).

Για την πρώτη διαμάχη υπάρχουν άρθρο στην Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Ionie, 619, 20.10/7.11.1826 [«Ο Πόλεμος του Καραντηνού με τον Λεονέλλη. 7 9mbre 1826.S.N.»] και φυλλάδιο: Ai Dilettanti di Matematiche il D.r.G. Carantino [Προς τους ερασιτέχνες των Μαθηματικών, ο καθηγητής Ι. Καραντηνός], Corfu, li 28 Semptembre 1829. Dalla Stamperia del Governo, p. 18.

Επίσης στην G.J. , 103, 15.12.1832 ο Καραντηνός δημοσιεύει άρθρο, με τον τίτλο «Ειδοποίησις», όπου κάνει ένα είδος απολογισμού του διδακτικού και συγγραφικού/ μεταφραστικού έργου του. Τέλος, υπάρχουν εκθέσεις και λογοδοσίες που συνέτασσε ο Καραντηνός με την ιδιότητα του εφόρου της Ι.Α.]

Ε. ΑΝΤΖΟΥΛΑΤΟΥ

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

    Γ. Ιακωβάτος-Τυπάλδος, Ιστορία της Ιόνιας Ακαδημίας. Έκδοση-εισαγωγή-σχόλια Σπ. Ασδραχάς, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1982, σσ. 27, 36, 63-67, 82-83, 87-88, 90-93, 113.

    Άνθιμος Μαζαράκης, Βίοι ενδόξων ανδρών Κεφαλληνίας, Αθήναι 1843, σσ. 385-394.

    Ανδρέας Παπαδόπουλος Βρετός, "Βιογραφικά-ιστορικά υπομνήματα περί του κόμητος Φριδερίχου Γυίλφορδ, ομοτίμου της Αγγλίας και περί της παρ’ αυτού συσταθείσης Ακαδημίας", Αθήνα 1846, σσ. 79, 83-87, 95, 105-115, 123, 143, 153-157.

    Π. Χιώτης, Ιστορικά Απομνημονεύματα Επτανήσου, 6ος τόμος, Ζάκυνθος 1887.

    Ηλ. Τσιτσέλης, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα. Συμβολαί εις την ιστορίαν και λαογραφίαν της Νήσου Κεφαλληνίας, τόμος Α’, Βιογραφικά. Εν Αθήναις 1904, σσ. 196-199.

    Ν. Καστάνης, «Η επίδραση των γαλλικών μαθηματικών στη νεοελληνική μαθηματική παιδεία, την περίοδο 1800 – 1840», Ευκλείδης, τεύχος 40 – 41, 1994.

    Χ. Φίλη, «Τα γαλλικά μαθηματικά στον ελληνικό χώρο και ο Ιωάννης Καραντινός», στο ίδιο.

http://www.lib.uoa.gr