Ο ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΦΙΛΙΚΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΕΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Διονύσιος Ευμορφόπουλος γεννήθηκε στην Εξωγή της Ιθάκης το 1780, η καταγωγή του ήταν από το Μυστρά, από όπου η οικογένειά του είχε φύγει μετά τα Ορλωφικά (1770) και είχε εγκατασταθεί στην Ιθάκη και ο πατέρας του συμμετείχε ως κυβερνήτης καταδρομικού πλοίου στη ναυτική μοίρα του Λάμπρου Κατσώνη. Ο Διονύσιος Ευμορφόπουλος έγινε επίσης ναυτικός και το χειμώνα του 1818 – 19 βρέθηκε στη Βλαχία, όπου σχετίστηκε με ανώτερα στελέχη της Φιλικής Εταιρείας και μυήθηκε στους σκοπούς της, παραχώρησε δε το πλοίο του στους συγγενείς του και αφοσιώθηκε στον αγώνα. Ανέλαβε αμέσως διάφορες εμπιστευτικές αποστολές στην Πελοπόννησο και την Κωνσταντινούπολη. 

Σαν απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας πήγε έπειτα στην Κωνσταντινούπολη όπου κατάρτισε σχέδιο πυρπόλησης του Τουρκικού στόλου. Το σχέδιο όμως προδόθηκε και έμεινε απραγματοποίητο.

Το 1820, εκτελώντας ανώτερη διαταγή, οργάνωσε τη δολοφονία του φιλικού Κυριάκου Καμαρηνού, ο οποίος είχε θεωρηθεί εξαιρετικά επικίνδυνος για την Εταιρεία. Τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου (1821) ο Ευμορφόπουλος πήγε στην Ύδρα και από εκεί πέρασε στο Μοριά, όπου συνεργάστηκε με τους πρωτεργάτες της εθνικής εξέγερσης.

 Όταν ξέσπασε η Επανάσταση βρισκόταν στην Ελλάδα και πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις μέχρι το τέλος του αγώνα. Στις 29 Μαρτίου 1821 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης και ο Διονύσιος Ευμορφόπουλος είχαν συμβούλιο στο στρατόπεδο της Καρύταινας και αποφάσισαν την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Τον Ιούλιο του 1822 προχωρούσε ακάθεκτη η στρατιά του Δράμαλη με 35000 πεζούς και ιππείς και το κύριο σώμα του στρατού του στράφηκε προς τον ανατολικότερο δρόμο μέσω Αγίου Σώστη που ο δρόμος αυτός ήταν αφύλακτος, όμως την κρίσιμη αυτή στιγμή έφθασαν τα σώματα του Νικηταρά και του Ευμορφόπουλου και έσωσαν την κατάσταση και οι Τούρκοι ετράπησαν εις φυγήν. Κατά τα μέσα του 1824 η Ελληνική κυβέρνηση ζήτησε βοήθεια από τους οπλαρχηγούς της Ανατολικής Στερεάς, γιατί ο Όμερ Πασάς αποβιβάστηκε με 8000 άνδρες, με ιππικό και πυροβολικό και λεηλατούσε την περιοχή. Στις 5 Ιουλίου άρχισαν οι πρώτες μάχες και ο αγώνας ήταν δύσκολος και αμφίροπος. Τότε οι Έλληνες με μεγάλη τους έκπληξη βλέπουν να έρχεται προς το μέρους τους απρόσμενη ενί-σχυση. Ο στρατηγός Ευμορφόπουλος που βρισκόταν στον Ισθμό έτρεξε να βοηθήσει τους Αθηναίους, η παρουσία του Ευμορφόπουλου τους όπλισε με θάρρος και δύναμη και ο Γκούρας και οι άνδρες του πήδησαν από το περιτείχισμα και όρμησαν εναντίον των Τούρκων, που αιφνιδιάσθηκαν και το έβαλαν στα πόδια. Στις 15 Δεκεμβρίου 1827 έπλεε στις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου το νεοαγορασθέν πλοίο του πολεμικού ναυτικού «Καρτέρια» τότε οι δυνάμεις του Πετμεζά και Ευμορφοπούλου επιβιβάστηκαν στο «Καρτέρια» που τους μετέφερε στον Αστακό, που εμαίνετο εκεί μάχη εναντίον των Τούρκων. Όταν ο Καποδίστριας έγινε κυβερνήτης της Ελλάδος αποφάσισε να αναδιοργανώσει τον στρατό σε Ευρωπαϊκά πρότυπα, που μέχρι τότε ήταν άτακτος. Ο Καποδίστριας ίδρυσε 8 χιλιαρχίες και 6 πεντακοσοαρχίες και διοικητής της ογδόης χιλιαρχίας ήταν ο Διονύσιος Ευμορφόπουλος ο Ιθακήσιος. Ο Καποδίστριας έδωσε διαταγή να καταλάβουν οι Έλληνες οχυρές θέσεις στα Μοναστήρια στην Ανατολική Στερεά που κατείχαν ακόμα οι Τούρκοι, στις επιχειρήσεις αυτές έλαβαν μέρος οι χιλιαρχίες του Δυοβουνιώτη και του Ευμορφοπούλου. Ο Υψηλάντης προχωρούσε αλλά οι Τούρκοι οχυρώθηκαν στην Μονή του Δόμπου, τότε θεωρώντας απαραίτητη την κατάληψη της Μονής διέταξε τον Ευμορφόπουλο με τη χιλιαρχία του να την πολιορκήσει, ενώ ο ίδιος με τα υπόλοιπα στρατεύματα προχώρησε και κατάλαβε το χωριό Στεβένικο. Ύστερα από μεγάλη μάχη ο Ευμορφόπουλος εκπόρθησε τις Τουρκικές φρουρές από τα Μοναστήρια και παραδόθηκαν στον Ευμορφόπουλο 1000 Τουρκαλβανοί. Στις 5 Νοεμβρίου καταλήφθηκε η Λιβαδειά από το σώμα του Ευμορφόπουλου και παραδόθηκε η φρουρά της 1500 Τουρκαλβανοί και αναχώρησαν για την Λαμία υπό την συνοδεία του. Στις 9 Φεβρουαρίου οι δυνάμεις υπό τη διοίκηση του Κριεζή και Ευμορφοπούλου ανακατάλαβαν τις Θερμοπύλες και τη Βουδουνίτσα αποκαθιστώντας έτσι την Ελληνική κυριαρχία στην Ανατολική Στερεά. Όταν ο Κιουταχής πολιορκούσε την Αθήνα ο Ευμορφόπουλος που ήταν επί κεφαλής Επτανησιακού Σώματος, αυτός και οι άνδρες του πολέμησαν με γενναιότητα, αυτός και οι άνδρες του και διακρίθηκαν για την ανδρεία τους. Ο Ευμορφόπουλος επί Όθωνα ήταν μέλος της επιτροπής η οποία ασχολήθηκε με τα δικαιώματα των αγωνιστών. Για τις υπηρεσίες του, του απονεμήθηκε ο βαθμός του Υποστρατήγου της Φάλλαγας.

Μετά την Απελευθέρωση ο Ευμορφόπουλος ονομάστηκε συνταγματάρχης της Φάλαγγας και λίγο πριν από το θάνατό του υποστράτηγος. Για την πολεμική του δράση έγραψε μια σύντομη και λιτή έκθεση που έστειλε στο Φωτάκο (Δεκέμβριος 1857), η οποία πρωτοδημοσιεύτηκε το 1884 στο περιοδικό Εβδομάδα (αριθ. 12, 13, 14) και το 1957 εκδόθηκε στη σειρά «Απομνημονεύματα» (εκδόσεων Γ. Τσουκαλά) με εισαγωγή του Εμμανουήλ Πρωτοψάλτη και τίτλο Απόσπασμα Εκθέσεως.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε στην Πάτρα και πέθανε το 1861 σε ηλικία 81 χρόνων. 

Φωτογραφία από Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού