ΟΙ «ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΕΣ» ΡΩΣΟΙ ΚΑΙ Ο «ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ» ΟΥΣΑΚΩΦ Η ΠΩΣ ΠΑΡΑΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά τη διάρκεια της «Ρωσικής Εβδομάδας» και κατά την παραμονή στο λιμάνι του Αργοστολιού του «ιερού» πλοίου «Άγιος Πέτρος» με τα οστά του αγίου (κατά τη Ρωσική Εκκλησία από το 2000) ναυάρχου Ουσακώφ  ακούστηκε και από τους Ρώσους υπεύθυνους των σχετικών εκδηλώσεων και από τοπικούς θεσμικούς παράγοντες και αναπαράχθηκε, ανυποψίαστα προφανώς, από τα τοπικά έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ότι «το 1800 οι Ρώσοι απελευθέρωσαν τα Επτάνησα». Κάτι τέτοιο δεν έχει καμιά σχέση με την ιστορική πραγματικότητα.

Τώρα λοιπόν, που σταμάτησε ο απόηχος των εκδηλώσεων της «Ρωσικής Εβδομάδας», τώρα που το «ιερό» πλοίο «Άγιος Πέτρος» έφυγε από το νησί μας, ας σκεφτούμε ψύχραιμα και νηφάλια τι ακριβώς είχε συμβεί τότε: Γιατί ήρθαν οι Ρώσοι του Ουσακώφ στο Ιόνιο; Μήπως είχαν μαζί τους ως συμμάχους; τους Οθωμανούς Τούρκους; Από ποιους οι ενωμένοι Ρωσότουρκοι «απελευθέρωσαν» τα Επτάνησα;

Ρωσοτουρκική επέμβαση και κατοχή – Όχι απελευθέρωση

Ο Μ. Ναπολέοντας και ως φορέας των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης εκείνη την περίοδο και ως στρατιωτική δύναμη έχει καταστεί επικίνδυνος για τις απολυταρχικές δυνάμεις της Ευρώπης. Στα μέρη που επικρατούσε διαδίδονταν και πραγματώνονταν στον έναν ή στον άλλο βαθμό οι φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Είχε ήδη καταλύσει το κράτος της Βενετίας και τα Επτάνησα είχαν περιέλθει στην εξουσία του (Συνθήκη του Καμποφόρμιο, 1797).

Τα Επτάνησα, βέβαια, λόγω της στρατηγικής τους σημασίας, μπορούσαν να  χρησιμοποιηθούν από τη Γαλλία ως ορμητήριο για οποιαδήποτε επιχείρησή της εναντίον των Βαλκανίων, της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και της Αιγύπτου, που ήταν βέβαια ζωτικοί χώροι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της τσαρικής Ρωσίας. Αλλά και μέσω των Επτανήσων υπήρχε ο φόβος της διάδοσης των νεωτερικών φιλελεύθερων ιδεών στο διπλανό οθωμανοκρατούμενο ελληνικό χώρο με συνέπεια ενδεχομένως μια εξέγερση των υπόδουλων Ελλήνων.

Έπρεπε, λοιπόν, να αντιμετωπιστεί ο Ναπολέοντας, έπρεπε να απομακρυνθεί ο φόβος ευρύτερης διάδοσης των επαναστατικών ιδεών στα Βαλκάνια, έπρεπε να διασφαλιστούν τα συμφέροντα του τσάρου και σουλτάνου στην Ανατολή. Την ευθύνη της εκστρατείας στη Μεσόγειο και της εκδίωξης των Γάλλων από τα νησιά του Ιονίου ανέλαβε τα τέλη Αυγούστου του 1798 ο ικανότατος Ρώσος αντιναύαρχος Φιοντόρ (Θεόδωρος) Φιοντόροβιτς Ουσακώφ, κάτω από τις διαταγές του οποίου τέθηκε και η οθωμανική ναυτική μοίρα με τον Καντίρ μπέη. (Να σημειώσουμε ότι την ίδια περίοδο τα Ιόνια νησιά επιβουλεύονταν και οι Άγγλοι, οι οποίοι μετά από δέκα χρόνια θα εφαρμόσουν με επιτυχία σχέδιο κατάκτησής τους).

Έτσι, ο ενωμένος ρωσοτουρκικός στόλος από το φθινόπωρο του 1798 μέχρι το Φεβρουάριο του 1799 κατόρθωσε να εκδιώξει τους Γάλλους, να καταλάβει τα Επτάνησα και να επαναφέρει το παλαιό αριστοκρατικό καθεστώς. Αυτό έγινε τότε – τίποτε παραπάνω, τίποτε παρακάτω. Διώχτηκαν οι δημοκρατικοί Γάλλοι και νέοι κυρίαρχοι έγιναν οι απολυταρχικοί Ρώσοι και Οθωμανοί Τούρκοι. Επομένως, από πουθενά δεν προκύπτει «απελευθέρωση». (Πάντως είναι κρίμα οι υποστηρικτές της «απελευθέρωσης» να αδικούν τους «απελευθερωτές» Τούρκους και να παίρνουν τις τιμές μόνο οι «απελευθερωτές» Ρώσοι…). Αντίθετα, σημειώθηκε πισωγύρισμα της ιστορίας.

Από τη φιλελεύθερη αναγέννηση στο δεσποτισμό και την απολυταρχία

Έχει, ωστόσο, σημασία να γνωρίσουμε επιπλέον άλλα δυο πράγματα, για να κατανοήσουμε καλύτερα το κλίμα εκείνης της εποχής:

Α.  Τι νέο είχε φέρει η γαλλική κατοχή στα Επτάνησα και ποιους αυτό ενοχλούσε; 

1. Άρχισε να πνέει αέρας φιλελεύθερος και να εφαρμόζονται στα νησιά μας για πρώτη φορά πρακτικές ισονομίας και λαϊκής συμμετοχής.  Αναφέρουμε τις σημαντικότερες: α) καταργήθηκε το Λίμπρο ντ’ Όρο, το σύμβολο της αριστοκρατίας, β) όλοι οι κάτοικοι ονομάστηκαν πολίτες, γ) στην τοπική αυτοδιοίκηση συμμετείχαν πρόσωπα από όλα τα κοινωνικά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου, δ) καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα στη διοίκηση και στα δικαστήρια η ελληνική γλώσσα (μέχρι τότε η ιταλική), ε) ξεκίνησε η ίδρυση δημόσιων σχολείων.

2. Με αυτή τη νέα κατάσταση δυσανασχετούσαν μόνο οι ευγενείς – αυτοί που μέχρι τότε δυνάστευαν το λαό – γιατί έχαναν τη δύναμή τους, κυρίως την πολιτική. Τώρα τα ανερχόμενα αστικά στρώματα και ο απλός λαός των πόλεων και των χωριών μπορούσε να ανασάνει.

Β. Ποιοι συνέβαλαν στην εκδίωξη των Γάλλων, ποιοι δηλαδή βοήθησαν τους νέους κατακτητές των Επτανήσων, τους Ρωσότουρκους, προσβλέποντας προφανώς στην επαναφορά του παλαιού καθεστώτος;

1. Οι πράκτορες των Ρώσων στα νησιά, οι ευγενείς δηλαδή, διακινούσαν προκήρυξη του Ουσακώφ, με την οποία ο Ρώσος ναύαρχος δήλωνε την πρόθεσή του να «ελευθερώσει» τα νησιά από τους Γάλλους.

2. Ο τότε πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (είναι ο ίδιος εκείνος που αργότερα θα αφορίσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τους πρωτεργάτες της Επανάστασης του 1821, ενώ λίγο πριν (1797) είχε απαγορεύσει την κυκλοφορία του περίφημου Συντάγματος του Ρήγα) με εγκύκλιό του καλούσε τους ορθόδοξους Επτανήσιους να συμπράξουν με τον αναμενόμενο στα Ιόνια νησιά ρωσοτουρκικό στόλο, για να διωχτούν οι «άθεοι» Γάλλοι, που απειλούσαν την «κραταιά βασιλεία» (του σουλτάνου δηλαδή), και  γνωστοποιούσε ότι θα αφορίσει όσους θα πρόσφεραν βοήθεια στον «όφη του Σατανά» (τους Γάλλους δηλαδή). Είναι, άλλωστε, ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η επίσημη Εκκλησία ήταν κατά του Γαλλικού και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, εναντιούμενη σε όλα τα φιλελεύθερα μυαλά της εποχής και καταδικάζοντας την επιστήμη και τη φιλοσοφία.

3. Στα νησιά οι ευγενείς, εκμεταλλευόμενοι τα αρνητικά, που έτσι κι αλλιώς υπήρχαν, της γαλλικής διοίκησης, ξεσήκωναν τους αγρότες, τους οποίους εύκολα χειραγωγούσαν, εναντίον των Γάλλων, αξιοποιώντας και τη διακήρυξη του ομόδοξου Ουσακώφ και την εγκύκλιο του Γρηγορίου Ε΄.

Ενωμένοι, λοιπόν, οι Ρωσότουρκοι εκδίωξαν τους δημοκρατικούς Γάλλους από τα Επτάνησα και από τους πρώτους μήνες του 1799 ανέλαβαν αυτοί ως νέοι κυρίαρχοι. Επομένως, συνιστά παραποίηση, παραχάραξη της ιστορικής πραγματικότητας η άποψη περί Ρώσων «ελευθερωτών». Οι Ρωσότουρκοι ήταν ελευθερωτές μόνο για τους «αρχόντους», αφού αμέσως αποκαταστάθηκε στα Επτάνησα το παλιό αριστοκρατικό καθεστώς, το οποίο είχε καταργηθεί από τους Γάλλους, και οι ευγενείς ξαναπήραν τα καταργημένα προνόμιά τους. 

 Ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας

Την άνοιξη του 1799 οι αρχηγοί των δύο στόλων (Ουσακώφ και Καντίρ μπέης) ανακοίνωσαν ότι τα Ιόνια νησιά θα αποτελούσουν ενιαίο κρατικό σχηματισμό με κεντρική κυβέρνηση (Γερουσία), που θα εδρεύει στην Κέρκυρα. Το φθινόπωρο του 1799 αντιπροσωπία της  Γερουσίας πήγε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί ένα τμήμα της στην Πετρούπολη, για να συζητήσει με το σουλτάνο και τον τσάρο αντίστοιχα τη δομή, τη λειτουργία και τη διεθνή θέση της νέας κρατικής οντότητας. Μετά από επίπονες διαπραγματεύσεις το Μάρτιο του 1800 η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψαν τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, με την οποία αποφασιζόταν ότι τα Ιόνια νησιά θα συγκροτούσαν ενιαίο κράτος με την ονομασία «Επτάνησος Πολιτεία» ή και «Πολιτεία των Επτά Ενωμένων Νησιών», την οποία θα κυβερνούσαν οι πρόκριτοι και οι επιφανείς του τόπου και θα ήταν κάτω από την επικυριαρχία και την προστασία του σουλτάνου, στον οποίο θα πλήρωνε φόρο.

Πάντως, αυτή η εξέλιξη έχει την αξία της, καθώς τα Επτάνησα αποτέλεσαν το πρώτο αυτόνομο ελληνικό κρατικό μόρφωμα των νεότερων χρόνων. (Μετά από τριάντα χρόνια, το 1830, θα ιδρυθεί το ανεξάρτητο νεοελληνικό κράτος). Παρά τη συντηρητική πολιτειακή της κατεύθυνση, καθώς κυνήγησε τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και υπονόμευσε τον εκδημοκρατισμό των Επτανήσων, η Επτάνησος Πολιτεία, ως οργανωμένο αυτόνομο κράτος, παρείχε μια  αισιόδοξη προοπτική ελευθερίας στον υπόδουλο ελληνισμό: για παράδειγμα, ο Αδαμάντιος Κοραής ευχόταν να ξεκινήσουν από τα Επτάνησα οι απαρχές της ελληνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Ωστόσο, με το σύνταγμα της Επτανήσου Πολιτείας του 1806 αναγνωρίστηκε στη Ρωσία το δικαίωμά της να επεμβαίνει στα πολιτικά πράγματα του νέου κράτους, με αποτέλεσμα τον επόμενο χρόνο η Ρωσία να παραχωρήσει τα Επτάνησα με τη Συνθήκη του Τιλσίτ (1807) στη Γαλλία…

Από τα παραπάνω δεν προκύπτει ότι ο Ουσακώφ υπήρξε ο «θεμελιωτής» της Επτανήσου Πολιτείας, όπως έχει χαραχτεί στο μνημείο, που έχει στηθεί στο Αργοστόλι, στο χώρο προσόρμισης των κρουαζιερόπλοιων, στο γνωστό «μπαστούνι». Η Επτάνησος Πολιτεία υπήρξε αναμφίβολα το θετικό αποτέλεσμα της ρωσοτουρκικής επέμβασης του 1798-1799, αλλά αυτό απέχει πολύ από το χαρακτηρισμό του Ουσακώφ ως «θεμελιωτή» της Επτανήσου Πολιτείας. Τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Γι’ αυτό επιβάλλεται η διόρθωση της επιγραφής του μνημείου. Αν δε διορθωθεί, δικαιολογημένα κάποιος θα κατηγορήσει τους υπεύθυνους ανέγερσης του μνημείου για σκόπιμη παραπληροφόρηση και για συνειδητή παραχάραξη του ιστορικού γεγονότος. Και φρόνιμο είναι να μη φτάσουμε μέχρι εκεί.

Ναι στη φιλία των λαών αλλά στη βάση τεκμηριωμένων ιστορικών γεγονότων

Κανείς δεν πρέπει να εναντιώνεται σε εκδηλώσεις, που αποβλέπουν στην αλληλογνωριμία, στη συναδέλφωση και τη φιλία των λαών· όλοι οφείλουμε να στηρίζουμε προσπάθειες, πρωτοβουλίες  και ενέργειες, που στοχεύουν στη σύσφιγξη σχέσεων μεταξύ λαών με κοινές παραδόσεις και κοινούς αγώνες. Τέτοιες δραστηριότητες πρέπει να αγκαλιάζονται και να διευρύνονται. Το ζήτημα, όμως,  είναι αυτές οι δραστηριότητες να εδράζονται σε αναμφισβήτητα γεγονότα και να αξιοποιούν σωστά τα συμπεράσματα της ιστορικής επιστήμης. Σε διαφορετική περίπτωση η χρησιμότητά τους είναι αμφίβολη και ελέγχονται ιδεολογικά και πολιτικά, ενώ παράλληλα δημιουργούν ψευδή συνείδηση, που αποπροσανατολίζει πολίτες και πολιτικούς και προσφέρει κακό μάθημα στο σήμερα και το αύριο.

Ειδικότερα με τους Ρώσους η περίπτωση του «απελευθερωτή» Ουσακώφ δεν προσφέρεται για τους παραπάνω σκοπούς. Η ρωσική πλευρά έχει ενδεχομένως τους λόγους της, αλλά εμείς γιατί πρέπει να ενδώσουμε; Τιμά την ιστορική μας διαδρομή ως Κεφαλονιτών να ερχόμαστε να τιμήσουμε αυτόν που σταμάτησε μια διαδικασία φιλελεύθερης και δημοκρατικής αναγέννησης και ανάπλασης στο νησί μας και γενικότερα στα Επτάνησα, αυτόν που γύρισε πίσω τους δείχτες της τοπικής μας ιστορίας;

Αντίθετα, υπάρχουν άλλα πρόσωπα και άλλα γεγονότα, δικά μας και της Ρωσίας, ιστορικά τεκμηριωμένα, που προσφέρονται για τη σύσφιγξη των σχέσεων των δύο πλευρών. Καλό είναι οι αρμόδιοι να τα σκεφτούν όλα αυτά.

ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ

Υ.Γ.: Είχε ολοκληρωθεί το κείμενο αυτό, όταν διάβασα σε τοπικές δημοσιογραφικές ιστοσελίδες τον απολογισμό της «Ρωσικής Εβδομάδας στα Ιόνια νησιά» (σε ελληνική μετάφραση από τη ρωσική ιστοσελίδα http://voskres.ru) Αλλά κάποιους προβληματισμούς μου σε σχέση με αυτόν τον απολογισμό θα καταθέσω σε επόμενο κείμενό μου.

Π. Π.