«ΤΟΠΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ» ….ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

Η Ιθάκη,  από το 1500 μέχρι το 1797 βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Βενετών, οι οποίοι  επιδιώκοντας τον πλήρη έλεγχο των κτήσεών τους, επέβαλαν μια  αυστηρά συγκεντρωτική διοίκηση. Η εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος διοίκησης  απαιτούσε στιβαρό και οργανωτικά άψογο  τρόπο τήρησης και διαφύλαξης  των  δημοσίων εγγράφων, συντελώντας έτσι καθοριστικά  στη διάσωσή τους. Αυτά  αποτέλεσαν τη βάση  του Αρχειοφυλακείου,  μετέπειτα Ιστορικού Αρχείου και στις μέρες μας Τοπικού Αρχείου Ιθάκης, ως περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

 Το Τοπικό Αρχείο Ιθάκης, το Ιστορικό Αρχείο όπως είναι περισσότερο γνωστό στους Ιθακήσιους, λανθασμένα  έχει καταγραφεί εν πολλοίς στην κοινή γνώμη ως υπηρεσία που απευθύνεται και αφορά σε έναν περιορισμένο κύκλο ανθρώπων, όπως άλλωστε συμβαίνει και με άλλα Αρχεία. Η έκδοση αυτού του ημερολογίου στοχεύει στο να γίνει ευρύτερα γνωστός ο ρόλος του και να αποτελέσει σταθερό και δυναμικό πολιτιστικό φορέα του νησιού. Στο ημερολόγιο παρουσιάζεται υλικό, χωρίς χρονολογική ή αλλη τάξη,  σε μια προσπάθεια απόδοσης μιας πολύ γενικής εικόνας του Αρχείου.

 Η στέγαση του Αρχείου σε ακατάλληλους  χώρους και η έλλειψη προσωπικού, υποβάθμισαν την σημασία του  στην τοπική κοινωνία, οδηγώντας  το σε μια μοναχική περιπλάνηση, με αποτέλεσμα την κακοποίηση του υλικού, τις απώλειες  και την περιορισμένη  προσβασιμότητα στις πηγές του, ενώ οι σεισμοί του 1953 διασάλευσαν την όποια  τάξη υπήρχε. 

Παρά τις απώλειες και τις φθορές, το  Αρχείο της Ιθάκης είναι ένα σημαντικό Αρχείο, που διαθέτει πλούσιο αρχειακό υλικό και καλύπτει όλες τις περιόδους της ιστορικής της πορείας με αδιάσπαστη συνέχεια από τον 17^ο αιώνα ως τις μέρες μας, με την παλαιότητα του υλικού να αρχίζει στα 1636. Τα αρχεία της Βενετικής Διοίκησης (1500-1797), της ταραχώδους Εικοσαετίας (1897-1817), του Ιονίου Κράτους (1817-1864), των Νοτάριων (Συμβολαιογράφων), το Εκκλησιαστικό, το Ληξιαρχικό, τα Νεώτερα αρχεία και συλλογές συνιστούν αδιάσειστα τεκμήρια για όσα συντελέστηκαν στην πολιτική, οικονομική, και κοινωνική διαδρομή του νησιού.

Η ταξινόμηση του υπάρχοντος υλικού, ο διαρκής εμπλουτισμός του με νέο και η δημιουργία νέων συλλογών αποτελούν τις βασικές προτεραιότητες. Χρειάζεται προσπάθεια και συντονισμός για να περισωθούν και να αναδειχθούν τα εναπομείναντα αρχεία στην Ιθάκη ώστε να είναι ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους. Χρειάζονται χρήματα, κτήριο, προσωπικό, συνεργασία  των τοπικών Αρχών, των δημοσίων υπηρεσιών και των φορέων αλλά και ιδιωτών,  μα πρώτα απ’ όλα να κατανοηθεί η σπουδαιότητα της Παιδείας και του Πολιτισμού και η  σημασία του  Αρχείου ως  θεματοφύλακα της Ιστορίας του νησιού και των ανθρώπων του.

 Ειδικά στις μέρες μας, που η παγκοσμιοποίηση απειλεί  τον πολιτισμικό ιστό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε τόπου, επιβάλλοντας την ομοιομορφία και  την πολιτισμική αλλοτροίωση των κοινωνιών, η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης και της συλλογικής ταυτότητας προβάλλει ιδιαίτερα επιτακτική. Έτσι, ο ρόλος του Τοπικού Αρχείου καθίσταται πολύτιμος για τη διάσωση, τη διατήρηση και την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ιθάκης.

ΠΕΤΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ             

Νοταριακό αρχείο: Συμβολαιογραφική πράξη καταχωρημένη στο βιβλίο του νοτάριου Νικολού Παϊζη, 1636-1649, από τα παλαιότερα έγγραφα του Αρχείου, 1636.

Αρχείο Ιονίου Κράτους (1817-1864): Δικαστικά, 1838. Υπόθεση Σολαίρ.Το εξώφυλλο του πρώτου από τους τάσσερις τόμους της δικογραφίας της πολύκροτης υπόθεσης που συντάραξε το νησί και εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρη επανερχόμενη συχνά με την έκφραση «η κατάρα του Σολαίρη».

Ληξιαρχικό αρχείο: Γεννήσεις 1841-1932, αρ. 960 του έτους 1860. Η ληξιαρχική πράξη γέννησης του ποιητή Λαυρέντιου (Λορέντζου) Μαβίλη.

Εκπαιδευτικά: Αρχείο Δημόσιας Εκπαίδευσης. Ενδεικτικό του Δημοτικού Σχολείου Σταυρού, 1929.

Ληξιαρχικά ναών (1749-1932): Ληξιαρχικό βιβλίο του ναού του Αγ. Σπυρίδωνα & Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου (στα Παλάτια), 1751-1926. Στο κάτω μέρος  δεξιά αναγράφεται βάπτιση με ανάδοχο τον «Ανδρούτζο κλέπτη», πρόκειται για τον πατέρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, 1791.

Αρχείο Βενετικής Διοίκησης (1500-1797): Λυτό έγγραφο με ημερομηνία 4 Αυγούστου 1722. Επιστολή του βοεβόδα Μεσολογγίου και Αιτωλικού προς τον αστυνομικό διοικητή της Ιθάκης που ζητά να επιστραφεί το καΐκι υπηκόων του που έκλεψαν Ιθακήσιοι.

Αρχείο Ιονίου Κράτους (1817-1864): Αρχιτεκτονικά. Το  σχέδιο των φυλακών του Λοιμοκαθαρτηρίου (Λαζαρέττο), 1853. Αποτυπώνονται οι χώροι χρήσης των φυλακών και διακρίνονται οι χώροι των κρατουμένων για πλημμελήματα (Α), των κατηγορουμένων για κακουργήματα (B,C), το οίκημα του δεσμοφύλακα και του Σώματος Φύλαξης (D) και οι χώροι των καρατουμένων για πταίσματα (Ε,Ζ).

Νοταριακό αρχείο: Νοτάριος Περαχωρίου Παναγής Α. Τρούπος, 1844-1866. Σφραγισμένη ιδιόχειρη διαθήκη, 1857

Υγειονομείο Ιθάκης: Το ημερολόγιο του πλοίου «Οδυσσέας», 1837-1941. Το πλοίο είναι τύπου μπριγκαντίνι 204 τόνων με Ιονική σημαία , με ιδιοκτήτη και πλοίαρχο τον Αντώνιο Πεταλά-Μαράτο. Ταξίδευε από τα Επτάνησα στην Κριμαία, την Αζοφική και τις ακτές του Καυκάσου. Το ημερολόγιο εκδόθηκε από τον Ιθακήσιο ερευνητή της τοπικής ιστορίας Γιάννη Σ. Βλασσόπουλο και τις εκδόσεις «Μέλισσα» το 1992, με τίτλο «Οδυσσέας, ένα καράβι της Ιθάκης 1837-1941»