ΡΙΤΑ ΤΣΙΝΤΙΛΗ-ΒΛΗΣΜΑ: Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΜΟΥ ΜΕ ΤΟ ΦΩΤΟ ΓΙΟΦΥΛΛΗ

ΜΙΑ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ, ΜΙΑ ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ...

Με το Φώτο Γιοφύλλη είχαμε για χρόνια τακτική, πυκνή αλληλογραφία. Η αρχή έγινε όταν του έστειλα την πρώτη ποιητική συλλογή μου, για την οποία απάντησε μ’ ένα πολύ εγκάρδιο γράμμα. Μας κάλεσε κατόπιν στο σπίτι του, γνωριστήκαμε και δεθήκαμε με φιλία ωραία και ειλικρινή. Η κ. Ναυσικά, η γυναίκα του Γιοφύλλη, πρόσφυγας από τη Σμύρνη με ρίζες απ’ τα Εφτάνησα – ο παππούς της Τσιριγώτης – ήταν ευχάριστη κι ανοιχτόκαρδη γυναίκα. Στο σπίτι τους – Σπετσών 47, στην Κυψέλη – πηγαίναμε πολύ ταχτικά ο άντρας μου κι εγώ, είχαν έρθει κι ο Γιοφύλλης με την κ. Ναυσικά αρκετές φορές στη δική μας κατοικία – Μενελάου 10, τότε – στη Νίκαια, παρ’ όλο που ο ίδιος ήταν δυσμετακίνητος, λόγω του ποδιού του.

Κάτι είχε πάθει σε παιδική ηλικία στο πόδι του κι από τότε χώλαινε. Αυτό το ελάττωμα, δεν τον δυσκόλευε μόνο σωματικά, τον ενοχλούσε και ψυχολογικά, αφάνταστα. Κάποτε όπως μας έλεγε η κ. Ναυσικά, ο Γιώργος Βαλέτας τον αστειεύτηκε πως «βυρωνίζει»! Επειδή και ο Μπάιρον – όπως είναι γνωστό – ήταν κουτσός. Κι από τότε ο Γιοφύλλης απέφευγε τη συντροφιά του.

Η αλληλογραφία μας, λοιπόν, γινόταν για την απαραίτητη συνεννόηση σε κοινά μας ενδιαφέροντα και τούτο γιατί σ’ εμάς δεν είχε τοποθετηθεί ακόμα τηλέφωνο. Μόλις έγινε η εγκατάσταση «κόπηκε» κι η αλληλογραφία, γιατί τα λέγαμε πια τηλεφωνικά. Μέσα, όμως, σ’ αυτό το πακέτο τα γράμματα που μου έχουν μείνει – και τώρα με συγκίνηση τα βλέπω – περνά πραγματικά μια ολόκληρη εποχή, για να μην πω «ζωή» κι είναι τόσες αναφορές σε πρόσωπα, πράγματα, αναμνήσεις, γεγονότα, που θέλω να πιστεύω πως κάποτε θα φέρω σε βιβλίο όλο αυτό το «υλικό», που τόσα έχει να πει και να μηνύσει και στον αυριανό, που θα ενδιαφερθεί ανάλογα. Στα περισσότερα απ’ τα γράμματά του, ο Γιοφύλλης, αγωνιά για την έκδοση του Αριστοφάνη του, όπως έλεγε τη μετάφραση που είχε κάνει στον Αριστοφάνη. Μα, τα χρόνια περνούσαν, συζητήσεις επί συζητήσεων με εκδότες, τελικά τίποτε δεν έγινε. Η αγωνία του, πάντως, παρουσιάζεται ατόφια, ολοζώντανη μέσα στα γράμματα – τι θα γινόταν με την έκδοση – στα τελευταία τον απασχολούσε παράλληλα η έκδοση μιας δημοσιογραφικής μελέτης του «Η εποχή του Βενιζέλου». Μα ούτε κι αυτή βγήκε. Το ίδιο ανέκδοτοι έμειναν κι οι «Νεκρικοί διάλογοι» του Λουκιανού, οι μεταφράσεις, δηλαδή. Έτσι, περνώντας ο Γιοφύλλης απ’ τη ζωή, πέρασε κι όλο το ανέκδοτο έργο του στην αφάνεια και τη λησμονιά.

Στο σαλόνι του Γιοφύλλη είχα γνωρίσει όλον τον ανθόκηπο της πνευματικής Αθήνας. Επειδή – καθώς προείπα – ο Γιοφύλλης δεν έβγαινε εύκολα, η κ. Ναυσικά οργάνωνε κατά διαστήματα όμορφες βραδιές στο σπίτι τους, όπου καλούσε πάντα γύρω στα 25-30 άτομα – τόσοι μπορούσαν να εξυπηρετηθούν καλά στο χώρο του σπιτιού – όπου, πραγματικά, περνούσαμε πολύ όμορφα, με κοινά ενδιαφέροντα και ωραία, πλούσια σε εδέσματα, περιποίηση απ’ την οικοδέσποινα.

Βέβαια, όσοι συγκεντρώνονταν εκεί, ήταν άνθρωποι μεγάλης ηλικίας. Οι μόνοι νέοι – τότε – είμαστε ο άντρας μου κι εγώ, κάποια φορά ήρθαν και δυο νέοι δημοσιογράφοι ο Δαφνής κι ο Σταμάτης Φιλιππούλης για να πάρουν μια συνέντευξη στο Γιοφύλλη, αυτοί ήταν όλοι κι όλοι οι νέοι εκεί μέσα. Όλοι οι άλλοι, σα να λέμε, γονείς και παππούδες μας. Ετούτο, έγινε αιτία να γίνουμε τα... χαϊδεμένα παιδιά της συντροφιάς. Πόση, αλήθεια, αγάπη γνωρίσαμε εκεί μέσα, από μορφές που σήμερα έχουν σκαλώσει στο ράφι της θύμησης!... Η Κλεαρέττη Δίπλα-Μαλάμου, πάντα γλυκότροπη «έλα, κάτσε κοντά μου γιαπωνεζούλα» - σε μένα - κάρφωνε στο κομψό μαύρο καπελάκι της μια μικρή κόλλα χαρτί σα γείσο, για να μην την πειράζει το ηλεκτρικό. Υπέφερε απ’ τα μάτια της. Πόσα δεν διηγιόταν με το χαριτωμένο της τρόπο. Η Αντιγόνη Γαλανάκη-Βουρλέκη, πάντα κεφάτη και ζωντανή, μ’ ένα ωραίο γέλιο, που φώτιζε το γλυκό της πρόσωπο, ο Χρήστος Χαιρόπουλος, πόσες παλιές ιστορίες, τι διηγήσεις για τον Αττίκ, η γυναίκα του πάντα κομψά ντυμένη, δεν αποχωριζόταν μια ωραία, χρυσή καρφίτσα με το πεντάγραμμο, το κλειδί του σολ και κάποιες πρώτες νότες από ένα τραγούδι του Χαιρόπουλου, σωστό κομψοτέχνημα. Ο Αλέκος Λιδωρίκης, σοβαρός κι ευγενικός, έπιανε πάντα το ίδιο κάθισμα προς τη μπαλκονόπορτα, η γυναίκα του πολύ όμορφη, κούκλα. Ο Σώχος, ο γλύπτης, είχε πάρκινσον. Έβλεπα τα χέρια του που τόσα αριστουργήματα είχαν δημιουργήσει να μην μπορούν να κρατήσουν το πιατάκι ή το ποτήρι με το πιοτό και μια απέραντη θλίψη με κυρίευε. Ο ζωγράφος ο Άνθης, είχε φιλοτεχνήσει πορτραίτο του Γιοφύλλη, το οποίο σήμερα βρίσκεται στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών. Ο Χρήστος Λεβάντας, ο Γιώργος Πολιτάρχης, ο Απόλλων Λεονταρίτης με τη γυναίκα του Ρέα, εκλεκτή ζωγράφο, ο Ντίνος Βλαχογιάννης, διαρκώς κεφάτος και γελαστός, πάντα μ’ ένα πείραγμα στην κ. Ναυσικά, που το δεχόταν με τη συνηθισμένη της αφέλεια, ο Τάκης Κωνσταντόπουλος, δημοσιογράφος-κοινωνιολόγος, παλιός φίλος του Γιοφύλλη, θυμόντουσαν μαζί τα νιάτα τους - απόλαυση σκέτη - τους αγώνες τους για τη δημοτική - ανήκαν στους «μαλλιαρούς» - όταν με το Γεώργιο Παπανδρέου και το Λόντο οργάνωσαν διαδήλωση στην Πάτρα εναντίον του Μιστριώτη και τους παράτησε η παρέα που θα κράταγε «πλάτες» και φάγανε της χρονιάς τους. Το πιο πολύ ξύλο το ’φαγε ο Κωνσταντόπουλος…… Η Αθηνά Κωνσταντοπούλου - γυναίκα του Τάκη - παλιά πολιτευτής της ΕΔΑ, είχε δικές της αναμνήσεις, από έναν «δύσκολο» ας τον πούμε, καιρό. Ο Γιώργος Καρανικόλας, δημοσιογράφος και ιστορικός, με άπειρα ανέκδοτα, που έκανε να ξεκαρδίζονται όλοι στα γέλια, η γυναίκα του - εκδόσεις «Θουκυδίδης» - σοβαρή και ευγενική. Ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας - θέατρο του Ενός - Ντίνος Ταξιάρχης και η γυναίκα του ηθοποιός και ζωγράφος Έλλη Ζούλοβιτς, η Ιφιάνασσα Χατζηδημητρίου κ.α. Βέβαια, λόγω ηλικίας, η μεγάλη δραστηριότητα όλων ανήκε στο χτες. Αργότερα, μ’ αιτία εμένα που ήμουν μέλος της ΕΝΕΛ - τότε - άρχισαν να έρχονται αρκετοί απ’ αυτή τη λογοτεχνική συντροφιά, όπως ο στιχουργός Παύλος Πρόγιας, η λαογράφος Καλλιόπη Γρίβα, ο Τάκης Νατσούλης, ποιητής και ηθοποιός, η Τιτίκα Σαριγκούλη, επίσης, ο στιχουργός και κομφερανσιέ Πύρπασος, η ποιήτρια Νιόβη Γαβριήλ-Τριανταφύλλου, ο ηθοποιός Γιάννης Θειακός, ο ποιητής Παναγής Λευκαδίτης και η γυναίκα του, ζωγράφος Ερμίνα Καραδημήτρη, η ηθοποιός Μαίρη Χρήστου κ.α. Όλοι φέρνανε μαζί τους και τα…. «έτερα ημίσεα» που είχαν γνώσεις και πτυχία, δεν είχαν όμως πάντα λογοτεχνικά ενδιαφέρονται ! Έτσι, εκεί κάπου….. εμπερδευόμαστε!

Ο Γιοφύλλης διατηρούσε στους τρόπους την παλιά αρχοντιά και δεν ήθελε στο σαλόνι του να συζητείται τίποτε που θα έθιγε κάποιον, πολύ περισσότερο εκείνους που είχαν φύγει απ’ τη ζωή. Αν κάποιος ανέφερε για τους παλιούς έρωτες των ποιητών, όπως Πολυδούρη – Καρυωτάκη, Μυρτιώτισσας – Μαβίλη ή ακόμα Ελένης Λάμαρη με Μαρτζώκη, σταματούσε την κουβέντα απότομα «Αφήστε τα παρακαλώ αυτά – έλεγε – είναι ψέματα. Εγώ τους γνώρισα όλους από κοντά, δεν υπήρχε τίποτε απ’ όλα εκείνα που γράφονται, είναι κακή φιλολογία τα παρόμοια…..» Στο σαλόνι του Φώτου Γιοφύλλη πήρα και μια πρώτη γεύση πως δίνονται τα βραβεία – κι έπεσα απ’ τα σύννεφα – ακούγοντας μια συζήτηση από δυο ηλικιωμένους πεζογράφους! Είπα, τότε λοιπόν, στον εαυτό μου, ποτέ να μη δηλώσω συμμετοχή σε παρόμοιο διαγωνισμό…..

Όλος ο κόσμος που συγκεντρωνόταν στο σπίτι του Γιοφύλλη, σ’ αυτά τα βραδυνά, στριμώχνονταν στο σαλόνι – ήταν αρκετά μεγάλο – στον εξώστη σαν ήταν καλοκαίρι – όπως στα γενέθλια του Γιοφύλλη στις 5 Ιουνίου – μερικοί, που ήταν κι οι πιο λαίμαργοι, μπαίνανε και στην κουζίνα, τάχα πως αισθανόταν «καλύτερα» εκεί! Όσοι πήγαιναν κατά το χολ, στο οποίο υπήρχε μια μεγάλη βιβλιοθήκη με βιβλία από όσα έστελναν καθημερινά συνάδελφοι, ή πήγαιναν κατά το γραφείο, που κι εκεί υπήρχαν δυο τεράστιες, αντικριστές βιβλιοθήκες με ωραία, δεμένα βιβλία, τόμους από σπάνιες εκδόσεις, ο Γιοφύλλης αμέσως ανησυχούσε μην του τ’ ανακατώσουν. Τα είχε τόσο ωραία ταξινομημένα, που εύρισκε ο ίδιος και με κλειστά μάτια, όταν χρειαζόταν κάποιο. Είχε συγκεντρώσει στις βιβλιοθήκες αυτές πλήθος βοηθήματα, έτσι που να μη χρειάζεται - καθώς έλεγε - να πηγαίνει στην Εθνική ή στη Μπενάκειο να ψάχνει, για τις μελέτες του.

Στο γραφείο υπήρχε μια ωραία προτομή του Γιοφύλλη, χάλκινη, σε φυσικό μέγεθος, έργο του Νικόλα, ο ίδιος ο Γιοφύλλης ήθελε να τοποθετηθεί - σαν θα πέθαινε - στον τάφο του. Υπήρχαν, ακόμη εκεί, ένα τοπίο της Ιθάκης φιλοτεχνημένο από το Βασίλειο Ιθακήσιο «Οι δυο Αετοί», ένας πίνακας του Γουναρόπουλου με μια αέρινη, γυναικεία μορφή και αρκετές ελαιογραφίες, έργα του Γιοφύλλη. Ακόμα, διάφορα ενθυμήματα κι ένα καδράκι μέσα στο οποία είχαν κλείσει μερικά απ’ τα χαρτάκια που έριχναν με συνθήματα στους περαστικούς τα παιδιά του Πολυτεχνείου, στις ιστορικές μέρες του Νοέμβρη του ’73. Η κ. Ναυσικά, περνώντας από ’κει τα είχε μαζέψει κι αργότερα τα έκλεισε όλα στο καδράκι.

Οι πίνακες της κας Ναυσικάς ήταν όλοι στα σαλόνι, τοπία, νεκρές φύσεις και κάποια πορτραίτα συγγενικών της προσώπων, όπως της μητέρας της, του θείου της, του παππού της, της πεθεράς της…. Είχε και κάποιους μικρούς πίνακες στο χολ - ένα αγαπημένο σκυλάκι που είχαν κάποτε - καθώς και το πορτραίτο του Γιοφύλλη από τον Άνθη, το οποίο προαναφέραμε.

Επανερχόμαστε στην αλληλογραφία. Εκτός από μπιλιέτα, κάρτες και κάποια γράμματα της κας Ναυσικάς, έχω στο πακέτο 92 γράμματα απ’ το Γιοφύλλη. Παρουσιάζω εδώ το πρώτο, που μου έστειλε όταν έλαβε την ποιητική μου συλλογή «Φλόγες στο Ιόνιο». Λέει:

28.2.1969

Κυρία Ρίτα,

Εγκάρδια σας ευχαριστώ που είχατε την ευγενική καλοσύνη να μου στείλετε τη μικρή ποιητική σας συλλογή «Φλόγες στο Ιόνιο». Ανάμεσα στο πλήθος των βιβλίων που λαβαίνω, το δικό σας ήταν ένα ξάφνιασμα, ένα ρόδινο φως! Δεν θυμούμαι να ’χω ξαναδιαβάσει στίχους σας. Ωστόσο η εργασία σας δείχνει μιαν ωριμότητα. Ο φωτεινός και πολύχρωμος λυρισμός σας, που ξεχύνεται μέσα στους τεχνικούς στίχους σας, μέσα στα σκήτη σας, μέσα στα ελληνικά δεκαπεντασύλλαβα, μέσα στις φόρμες της λυρικής μας παράδοσης, δείχνει έναν ποιητή με φλέβα. Ζεστός και ωραίος, γιομάτος φως και αγάπη ο λυρισμός σας ξεχύνεται…….. Αν είναι αυτά τα πρώτα ποιήματα που δημοσιεύετε, είναι μια εξαίρετη αρχή. Μαζί με τις ευχαριστίες μου, έχετε και τα ζωηρά μου συγχαρητήρια. Στην αφιέρωσή μου με χαιρετάτε ως Θιακό. Μα είμαι δυστυχώς πολύ λίγος Θιακός. Έχω γεννηθεί στην Κέρκυρα, από γονείς Θιακούς και σε αραιές εποχές έχω ζήσει λίγο στο Θιάκι. Μα έχω κάμει γλωσσικές εργασίες σχετικές με το νησί μας.

Με την εκτίμησή μου.

Σπ. Μουσούρης (Φώτος Γιοφύλλης).

Ένα άλλο, επίσης, γράμμα που παρουσιάζω εδώ, ήταν εκείνο που μου έστειλε όταν ο Φώτης Κονιδάρης - ο διευθυντής του περιοδικού ΙΟΝΙΟΣ ΗΧΩ - του μήνυσε ότι είχα γράψει μια μελέτη για το Οδυσσειακό Άστυ, την οποία τόσο ο Κονιδάρης όσο και ο Γιοφύλλης τη βρήκαν άρτια. Γράφει:

26.11.1969

Φίλη Κυρία Βλησμά-Τσιντίλη, έχουμε πολύν καιρό να επικοινωνήσουμε, αλλά πιστεύω πως δεν μ’ έχετε ξεχάσει. Ελείπαμε από την Αθήνα από τον Ιούνιον έως τα τέλη Οκτωβρίου. Πρώτα πήγαμε στην Κέρκυρα για δυο βδομάδες και κατόπιν στη Ραφήνα, όπου εμείναμε 4 μήνες. Εκεί εργάζομαι άνετα, χωρίς καθόλου ζέστη και η γυναίκα μου κάνει θαλάσσια μπάνια. Συνεχίζω την μεγάλη μου εργασία στα έργα του Αριστοφάνη, καθώς κι ένα δημοσιογραφικό έργο για την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Όλα αυτά ελπίζω να εκδοθούν αργότερα. Σήμερα λοιπόν σας γράφω γιατί αισθάνομαι την ανάγκη και την υποχρέωση να σας συγχαρώ. Προ δέκα περίπου ημερών ο κοινός φίλος Φώτης Κονιδάρης μου ανήγγειλεν ότι θα δημοσιεύσει στην «Ιόνιον Ηχώ» μια εξαίρετη μελέτη σας για την Ομηρική Ιθάκη. Και σήμερα έλαβα το σχετικό φυλλάδιο. Εδιάβασα τη μελέτη σας. Αρχίζετε με αφορμή την διατήρηση στη Βόρεια Ιθάκη του μικρού μουσείου. Σωστό το αίτημα. Μα πιο σπουδαία είναι η εργασία σας για την τοποθεσία που ήταν το Ομηρικό Άστυ. Βλέπω πως έχετε ανασκάψει όλη τη σχετική βιβλιογραφία και φτάνετε σε ασφαλή συμπεράσματα. Αληθινά η μελέτη σας είναι εξαίρετη. Άψογη. Δείχνει πως δεν έχετε μονάχα ποιητική φλέβα. Μα μπορείτε να γράφετε και βαριές μελέτες μ’ επιστημονική επιμέλεια. Σας συγχαίρω λοιπόν θερμά κι εύχομαι κάθε πρόοδο. Εδιάβασα και το ποίημα σας «Το παραμύθι». Τεχνικό, λυρικό, συγκινητικό. Έχετε χαιρετισμούς και από την γυναίκα μου.

Με εκτίμηση και φιλία

Σπ. Μουσούρης (Φώτος Γιοφύλλης).

Κι ένα ακόμη, απ’ τα τελευταία του γράμματα, το χέρι του δεν ήταν πια σταθερό, τα γραφόμενα «έφευγαν» λοξά στην κόλλα του χαρτιού, άλλωστε δεν έβλεπε πια και καλά η ηλικία είχε προχωρήσει. Κρατούσε όμως μια παιδικότητα στο χαρακτήρα, που τον έκανε να χαίρεται ακόμη και που τον είχε παρουσιάσει η τηλεόραση κι ήθελε να μεταδώσει τη χαρά του στους φίλους. Ας ιδούμε τι λέει:

12 Ιουνίου 1975.

Καλή μας φίλη κυρία Ρίτα,

Έλαβα τα γράμμα σας της 8 του μηνός. Χαίρω που ευχαριστηθήκατε από το γιορτασμό των γενεθλίων μου, που διοργάνωσεν η Ναυσικά. Κι εγώ ιδιαίτερα χαίρω που έχω μερικούς καλούς φίλους. Χτες το βράδυ είδαμε και την εκπομπή για μένα στην τηλεόραση. Την είδατε εσείς; Σας περιμένουμε κανένα απόγιομα. Σας ευχαριστώ που γράψατε για μένα στις δυο εφημερίδες. Και σας παρακαλώ να ’χω αντίτυπα, όταν μπουν όσα γράψατε. Από τη Ναυσικά έχετε χαιρετισμούς. Στον αγαπητό Δημήτρη τα δέοντα.

Σπ. Μουσούρης (Φώτος Γιοφύλλης).

Εδώ θα πρέπει να προσθέσω, ότι, σαν πρωτοπήγα στο σπίτι τους, διαπίστωσα πως αντιμετώπιζαν πρόβλημα μοναξιάς. Ελάχιστοι τους επισκέπτονταν. Για τούτο και η αλληλογραφία ήταν κάτι που επεδίωκαν, όχι μόνον για μια συνεννόηση αλλά για επικοινωνία. Όταν για έναν οποιονδήποτε λόγο καθυστερούσα να γράψω, έφθανε ευγενικό το παράπονο μήπως τους ξεχάσαμε. Υπήρχε, βέβαια, κάτι που τους απομόνωνε και τους πίκραινε, που τους είχε αναγκάσει να περιορίσουν τις σχέσεις τους. Κάπου είχαν χάσει την εμπιστοσύνη, γιατί κάπου βρέθηκαν προδομένοι. Αυτοί, ήταν άνθρωποι ζεστοί και εγκάρδιοι κι η κλειστή ζωή δεν τους πήγαινε στα μέτρα τα δικά τους, για τούτο και σιγά-σιγά άρχισε η κ. Ναυσικά να οργανώνει τις βραδιές που τους έφερναν σ’ επαφή με τον κόσμο τους, η κατοχή ήταν πια όνειρο κακό. Ο Γιοφύλλης θυμόταν με απέχθεια τους Γερμανούς, τη φυλακή στην οποία τον είχαν ρίξει, την αγωνία και τα τρεχάματα της γυναίκας του για να τον απελευθερώσει και άλλα συναφή. Τον είχαν συλλάβει οι Γερμανοί – συγχρόνως και άλλα 25 άτομα – τη νύχτα της 1ης προς τις 2 Αυγούστου 1944. Έμεναν τότε στο Χαλάνδρι. Οι Γερμανοί – καθώς έλεγε ο Γιοφύλλης – ήταν οδηγημένοι από ντόπιους προδότες. Τους συλληφθέντες τους εγύριζαν από φυλακή σε φυλακή κι όλο περίμεναν πως θα τους εκτελούσαν. Η κ. Ναυσικά, γυρνούσε και παρακαλούσε φίλους κι εχθρούς να μεσολαβήσουν στους κατακτητές για να λευτερώσουν το Γιοφύλλη, αλλά και τους άλλους. Μαζί της έτρεχαν κι ο Άγγελος Σικελιανός και ο Μελής Νικολαϊδης – Πρόεδρος και ταμίας της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών – μα δεν κατόρθωσαν κι αυτοί τίποτε, παρ’ όλες τις υποσχέσεις που πήραν. Ο Γιοφύλλης, βγήκε από τις φυλακές Αβέρωφ στις 8 Οκτώβρη του ’44. Στις 12 Οκτώβρη έφυγαν οι Γερμανοί απ’ την Αθήνα.

Ο Φώτος Γιοφύλλης έφυγε απ’ τη ζωή στις 14 Δεκέμβρη του ’81. Πλήρης ημερών, καθώς λέμε. Τον αποχαιρετήσαμε λίγοι φίλοι, στο Γ΄ νεκροταφείο της Κοκκινιάς. Εκεί ήταν κι ο τάφος της μητέρας του. Επικήδειο λόγο του έβγαλε ένας δημοσιογράφος από την Ένωση Συντακτών, ο Πύρπασος κι εγώ……

Η κ. Ναυσικά, σαν έχασε το σύντροφό της έχασε τον κόσμο. Το σπίτι της δεν τη χωρούσε πια. Έφυγε για το Λουτράκι – είχαν κι εκεί αγοράσει κάποιο σπίτι τα τελευταία χρόνια – κι έμεινε εκεί. Κατόπιν έπεσε και χτύπησε άσχημα. Την έφεραν σε κλινική, όπου άργησε αρκετά να καλυτερέψει. Πηγαίναμε και τη βλέπαμε. Έπειτα, ξανάφυγε για το Λουτράκι κι αρχίσαμε να τηλεφωνιόμαστε….. Πριν όμως φύγει είχε χαρίσει στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών τους πίνακές της – 45 περίπου – πιστεύοντας πως θα μείνουν για πάντα κρεμασμένοι στην αίθουσα των ομιλιών, για να την θυμίζουν. Γιατί η Ναυσικά Γεωργιάδη-Μουσούρη δεν ήταν μονάχα καλή ζωγράφος. Ήταν κι εξαίρετη πεζογράφος και μέλος της Εταιρίας. Τα δύο ωραιότατα βιβλία που είχε κυκλοφορήσει, δυο συλλογές διηγημάτων «Το ανθισμένο σπίτι» - 1948 - και το δεύτερο «Ζωές τυραννισμένες» - 1966 - ήταν πραγματικά αριστουργήματα. Ετοίμαζε και μια εκτεταμένη περιγραφή από τις αναμνήσεις της για την καταστροφή της Σμύρνης, θα γινόταν ένας ογκώδης τόμος. Πλησίαζε να τον τελειώσει όταν πέθανε ο Γιοφύλλης. Έλεγε «Ίσως στο Λουτράκι ηρεμήσω και τον τελειώσω». Αργότερα άρχισε να χάνει τη μνήμη της, στο τηλέφωνο με ρωτούσε πολλές φορές τα ίδια πράγματα. Πέθανε στις 21.1.1990. Κατέβηκε απ’ τη Θεσσαλονίκη το παιδί του αδελφού της με τη γυναίκα του, τα ξαδέλφια του Γιοφύλλη από την Κηφισιά, δώδεκα άτομα είμαστε όλοι κι όλοι, μαζί κι ο παπάς. Στο Γ΄ νεκροταφείο της Κοκκινιάς. Κι εδώ μπήκε η τελεία…….

Ο Φώτος Γιοφύλλης κι η Ναυσικά Γεωργιάδη ήταν ένα πολύ καλό κι ευγενικό ζευγάρι, που πέρασε απ’ τη ζωή, πρόσφερε πνευματικούς καρπούς κι έφυγε, κλείνοντας πίσω του αθόρυβα την πόρτα, σε μια εποχή που πέρασε κι έφυγε.

ΡΙΤΑ ΤΣΙΝΤΙΛΗ ΒΛΗΣΜΑ

Η αλληλογραφία αυτή θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο τους αμέσως επόμενους μήνες.