ΤΟ ΦΤΕΡΟ ΤΟΥ ΚΑΡΧΑΡΙΑ

(Ευχαριστούμε την οικογένεια Μάτα για την παραχώρηση της 

φωτογραφίας του καραβιού που ταξίδευε ο Νίκος Καββαδίας το 1950,53,54)

ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Η ποίηση του Νίκου Καββαδία σίγουρα ήταν ιδιαίτερη. Μονίμως γίνονται αναφορές (κυρίως μεταφορικά) στη θάλασσα κάτι που κάνει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και ενίοτε ακροατήριο να έρχεται πιο κοντά στην ποίησή του. Πολλές φορές μάλιστα χωρίς να καταλαβαίνει την ορολογία που είναι έντονα ναυτική με πλήθος αναφορών σε τοπωνύμια και ονόματα προσώπων.

Αν παρατηρήσουμε λίγο πιο προσεκτικά το έργο του θα δούμε ότι έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ένα από αυτά είναι η εμμονή του στο μέτρο σχηματίζοντας πολλές φορές ομοιοκαταληξίες ασυνήθιστες και ιδιαίτερες. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι οι ποιητικές του συλλογές περιείχαν λίγα ποιήματα και ήταν μόνο τρεις. Τα ποιήματα που είχε γράψει ήταν πολύ περισσότερα… Πέρα από τη θάλασσα στους στίχους του είναι εμφανής η αγάπη του για τη ζωγραφική με αρκετές αναφορές σε ζωγράφους. Άλλωστε και στις πρώτες εκδόσεις των βιβλίων του υπήρχαν έργα ζωγράφων. Ακόμα μια παρατήρηση που κάνει κανείς είναι ότι από τις αφιερώσεις που υπάρχουν στα ποιήματά του φαίνεται πως τα περισσότερα τα έγραψε μέσα στα καράβια. Οι επιρροές του από τον Μπωντλέρ είναι εμφανείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποίημα του δεύτερου «Άλμπατρος» 1 (Ανθολογία Γαλλικής ποίησης του Χρήστου Λιοντάκη, Μτφ: Αλέξανδρος Μπάρας) από τη συλλογή του Μπωντλέρ «Τα άνθη του κακού». Ακόμα και ο τίτλος φέρνει στο μυαλό το έργο του Καββαδία «Μαραμπού»-«Άλμπατρος». Ομοιότητες ακόμα με την ποίηση του Καββαδία βλέπουμε στον Κώστα Ουράνη, τον Γιάννη Σκαρίμπα (Βλ. ποίημα «Φαντασία2») κυρίως λόγο θεματολογίας και τον Θανάση Αβραμίδη (βλ. ποίημα «Stavento»3). Μια τελική παρατήρηση που θα μπορούσε να γίνει είναι ότι αλλάζουν τα ονόματα που αφιερώνεται ένα ποίημα σε σχέση με τις πρώτες δημοσιεύσεις τους σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Παραδείγματα είναι το ποίημα «Coaliers» (=θερμαστές) και το ποίημα «Καφάρ» 4 που υπάρχουν στη συλλογή «Μαραμπού» και είχαν πρωτοδημοσιευτεί σε περιοδικά της Κύπρου…

1 Το συγκεκριμένο ποίημα έχει μελοποιηθεί από τον Νίκο Ξυδάκη και έχει ερμηνευτεί από το Σωκράτη Μάλαμα στο δίσκο Νίκος Ξυδάκης – Σωκράτης Μάλαμας (Lyra 1999)

2 Το ποίημα «Φαντασία» έχει μελοποιηθεί από τη Μαρία Βουμβάκη στο δίσκο «Το τερραίν του παραδείσου», Σείριος 2006

3 Το ποίημα αυτό έχει μελοποιηθεί και ερμηνευτεί από τον Θανάση Γκαϊφύλλια στο ομότιτλο δίσκο (Δίσκοι Κύτταρο 1997)

4 Το πρώτο στην παρθενική του δημοσίευση ήταν αφιερωμένο στον Άντη Περνάρη και το δεύτερο στον Ν. Φαμελιάρη. Το δεύτερο ήταν αφιερωμένο αρχικά στον Τάκη Φραγκούδη και μετά στον Γιώργο Παπά.

Παρακάτω έχουμε τα περιεχόμενα των ποιητικών του συλλογών καθώς και βιβλία που κυκλοφορούν σχετικά με τον ποιητή:

ΣΥΛΛΟΓΗ «ΜΑΡΑΜΠΟΥ»

η έκδοση: Κύκλος 1933, 2η έκδοση: Γαλαξίας, 1961, 3η έκδοση: Κέδρος, 1975, 4η έκδοση: Αγρα, 1990

Περιέχει 22 ποιήματα: Μαραμπού-Ένας Δόκιμος στη γέφυρα εν ώρα κινδύνου-Οι γάτες των φορτηγών-Ένα μαχαίρι-Γράμμα στον Ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ.-Ο Πιλότος Νάγκελ-Έχω μια πίπα-Η Μαϊμού του Ινδικού Λιμανιού-Ένας Νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί-Gabrielle Didot-Οι προσευχές των Ναυτικών-A bord de l’ “Aspasia”-Γράμμα απ΄ τη Μαρσίλια-Ο πλοίαρχος Φλέτσερ-Γράμμα ενός αρρώστου-Mal du depart-Η πλώρη μας

William George Allum-Καφαρ-Coaliers-Μαύρη λίστα-Παραλληλισμοί.

ΣΥΛΛΟΓΗ «ΠΟΥΣΙ»

1η έκδοση: Α. Καραβίας, 1947, 2η έκδοση: Γαλαξίας, 1961, 3η έκδοση: Κέδρος, 1975, 4η έκδοση: Άγρα, 1989

Περιέχει 14 Ποιήματα: Kuro Siwo-Στεριανή ζάλη-Cambay’ s Water-Αρμίδα-Black and White-Εσμεράλδα-

Καραντί-Θαλάσσια πανίς-Federico Garcia Lorca-Θεσσαλονίκη-Σταυρός του Νότου-Μαρέα-Λύχνος του Αλαδδίνου

«Η ΒΑΡΔΙΑ»

Το 1954 κυκλοφόρησε το μόνο αυτοβιογραφικό σε πολλά σημεία μυθιστόρημα που αποτελεί σταθμό στο συνολικό του έργο.

1η έκδοση: Α. Καραβίας, 1954, 2η έκδοση: Κέδρος, 1980, 3η έκδοση: Αγρα, 1989

ΣΥΛΛΟΓΗ «ΤΡΑΒΕΡΣΟ»

1η έκδοση: Κέδρος, 1975, 2η έκδοση: Αγρα, 1990

Περιέχονται 16 Ποιήματα: Μουσώνας-Fresco-Γυναίκα-Yara Yara-Οι εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia-Κοσμά του Ινδικοπλεύστη-Guevara-Θεσσαλονίκη ΙΙ-Fata Morgana-Αντινομία-Cocos Islands-Σπουδή θαλάσσης-Πικρία

Τα παραμύθια του Φιλίππου-Νανούρισμα-Marco Polo-Παιδεία-Έχουμεε και τα μικρά πεζά:

ΛΙ

1η έκδοση 1987

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ / ΣΤΟ ΑΛΟΓΟ ΜΟΥ

1η έκδοση Άγρα 1987

Βιβλία άλλων για τον Νίκο Καββαδία (ξεκινώντας από τα παλιότερα):

“Επτά κείμενα για τον Νίκο Καββαδία”

Από τον Αλέξανδρο Αργυρίου, τον Γιώργο Ιωάννου, τον Στρατή Τσίρκα και τον Ντίνο Χριστιανόπουλο. Εκδόσεις Πολύτυπο, 1982

“Νίκος Καββαδίας βιβλιογραφία 1928-1982″

Κυριάκος Ντελόπουλος, Εκδότης: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), Αθήνα 1983. Στον τόμο αυτό περιέχεται αναλυτική και πλήρης βιβλιογραφία του για τον ποιητή έως το 1982.

Nikos Kabbadias poéte de la separation”

Της Barbe M., 3 τόμοι. Πανεπιστήμιο Paris IV – Sorbonne (1992)

“Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία”

Ο Γιώργος Τράπαλης μας κάνει πιο εύκολη της κατανόηση των ποιημάτων του μαρκόνη ποιητή με ένα γλωσσάρι στο οποίο εξηγούνται οι ορολογία και τα τοπωνύμια που χρησιμοποιεί. Απαραίτητο για όποιον θέλει να μπει πιο βαθιά στην ποίησή του. Εκδόσεις Άγρα, 1992

“Νίκος Καββαδίας - Συμβολή στη μελέτη της ζωής και του έργου του.”

Ένα βιβλίο του Τάσου Κόρφη από τις εκδόσεις Πρόσπερος (1994)

“Η Βάρδια του Νίκου Καββαδία – Εικονογραφήσεις και μεταμορφώσεις”

Η Μαίρη Μικέ αναλαμβάνει να ασχοληθεί και να αναλύσει μόνο την Βάρδια του Καββαδία χωρίς να ασχοληθεί με τις ποιητικές του συλλογές. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα (1994)

“Ο πολιτικός Νίκος Καββαδίας - Μελέτη”

Ο Φίλιππος Φιλίππου, γιος της Ανιψιάς του ποιητή Έλγκας Καββαδίας βλέπει τον Νίκο Καββαδία από τη μεριά του πολιτικοποιημένου ανθρώπου της τέχνης. Εκδόσεις Άγρα (1996)

“Νίκος Καββαδίας (Μαραμπού) - Ο μεγάλος εραστής της θάλασσας”

Ο Άγγελος Γ. Βογάσαρης δίνει την δική εκδοχή για τον Μαραμπού σε ένα ξεχωριστό βιβλίο. Είναι μία μελέτη για την πορεία, το έργο και τη ζωή του μεγάλου ποιητή και εραστή της θάλασσας. Αποτελείται από έντεκα κεφάλαια και από φωτογραφικό επίμετρο. Εκδόσεις Ιωλκός (2002)

“Νίκος Καββαδίας - Ο τελευταίος αμαρτωλός”

Μια κατάθεση του Δημήτρη Νικορέτζου για τον ποιητή με μια μακροσκελή ανάλυση στη ζωή και το έργο του. Περιέχει επιμέρους κεφάλαια με θεματικές ενότητες όπως ο Καββαδίας στην κατοχή, η γλώσσα του και η στιχουργική, η μελοποίησή του καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εντός (2002)

“Ετούτο το κορμί το τόσο αμαρτωλό – Έρευνα στο μυθικό κόσμο του Νίκου Καββαδία”

Μια ανάλυση του έργου του ποιητή σε μια προσπάθεια για να βρεθούν τα χαρακτηριστικά του και να σκιαγραφηθεί ο χαρακτήρας του. Από τον Guy Michel Saunier στις εκδόσεις Άγρα, 2004

“Χρυσόσκονη στα γένια του Μαγγελάνου. Εισαγωγή στον Νίκο Καββαδία.”

Το βιβλίο του Δημήτρη Καλοκύρη για τη ζωή και το έργο του ποιητή από τις εκδόσεις Άγρα 2004

“Νίκος Καββαδίας - Γυναίκα, θάλασσα, ζωή. Αφηγήσεις στο μαγνητόφωνο”

Ένα βιβλίο του Μήτσου Κασόλα όπου εκμηστηρεύτεται στοιχεία από τη ζωή του ποιητή και τις απόψεις του για την πολιτικοί και τους άλλους ποιητές. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη (2004)

“Νίκος Καββαδίας – Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη”

Πρόκειται για αθησαύριστα ποιήματα και πεζογραφήματα με την επιμέλεια του Guy (Michel) Saunier. Εκδόσεις Άγρα 2005

Κάποιες καλλιτεχνικές εκδόσεις που έχουν γίνει ακόμα είναι:

Το βιβλίο του Γιώργου Κόρδη με τίτλο «Λένε για ’μένα οι ναυτικοί – εικαστική αναφορά στην ποίηση του Νίκου Καββαδία» που περιέχει σε ύφος βυζαντινής αγιογραφίας ζωγραφιές εμπνευσμένες από τα ποιήματα του. Κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 2005 από τις εκδόσεις Αρμός.

Με αφορμή την έκθεση που είχε γίνει στο μουσείο Μπενάκη (από 24 Ιανουαρίου έως 5 Φεβρουαρίου 2006) και είχε εικαστικά έργα με θέμα την ποίηση του Νίκου Καββαδία από φοιτητές του Ζ’ εργαστηρίου ζωγραφικής της Α.Σ.Κ.Τ Αθηνών, έγινε μια έκδοση με την στήριξη του Ε.ΚΕ.ΒΙ, Μουσείου Μπενάκη, του ΥΠ.ΠΟ. Ο τίτλος της «Fata Morgana – Εικαστικές προσεγγίσεις στην ποίηση του Καββαδία».

Επίσης τέσσερα πορτρέτα του Νίκου Καββαδία μπορείτε να βρείτε στην έκδοση «Πρόσωπα της ποίησης – 118 πορτρέτα». Τα πορτρέτα είναι του ζωγράφου και καθηγητή της ΑΣΚΤ, Γιάννη Ψυχοπαίδη. Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006.

ΣΤΑ ΚΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Όπως γίνεται πολλές φορές με τους ποιητές έτσι και με τον Καββαδία. Τα ποιήματά του έγιναν ευρέως γνωστά και έφτασαν στα χείλια των περισσοτέρων ανθρώπων από τις μελοποιήσεις τους. Πρέπει να είναι ο ποιητής που μελοποιήθηκε περισσότερο απ’ όλους αναλογικά με το συνολικό μέγεθος του ποιητικού του έργου. Από τα συνολικά 52 ποιήματα που έχουν δημοσιοποιηθεί έχουν μελοποιηθεί τα 28 (πολλά όπως το «Πούσι», η «Αρμίδα», το «Καραντί» κ.ά έχουν μελοποιηθεί και περισσότερες από μία φορές) Αν και πρώτος ήταν ο Γιάννης Σπανός αυτός που μελοποίησε στίχους του Νίκου Καββαδία, εκείνος που έχει συνδέσει το όνομά του με αυτό του ποιητή, όσον αφορά τις μελοποιήσεις, είναι ο Θάνος Μικρούτσικος. Άλλωστε ήταν αυτός που μελοποίησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαρκόνη ποιητή. Πολλοί ίσως να μην γνωρίζουν ότι αυτός που τραγούδησε πρώτος το μελοποιημένο “Καραντί” του Θάνου Μικρούτσικου ήταν ο Κώστας Θωμαΐδης το 1986 σε δίσκο 78 στροφών. Αξιολογότατη και εντελώς διαφορετική ήταν η προσέγγιση της Μαρίζας Κωχ στους στίχους του Κόλια (όπως τον έλεγαν οι φίλοι του). Επίσης, η ποίηση του ασυρματιστή ήταν η αιτία δημιουργίας ενός συγκροτήματος εκ Ναυπλίου ορμόμενο, τους Ξέμπαρκους. Ουσιαστικά μιλάμε για ένα ντουέτο που κατέθεσε μια και μοναδική δουλειά και μετά διαλύθηκε. Η δουλειά αυτή ήταν πάνω σε στίχους του Νίκου Καββαδία και δεν είχε καμία σχέση με τις προηγούμενες και με τις επόμενες μελοποιήσεις. Όλες οι υπόλοιπες μελοποιήσεις είναι σκόρπιες σε διάφορους δίσκους και από διάφορους καλλιτέχνες. Επίσης πρέπει να παρατηρηθεί ότι σε πολλά τραγούδια έχουν κοπεί τετράστιχα από ποιήματα και έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό η στίξη που βοηθάει για την καλύτερη κατανόηση των ποιημάτων.

1 Δεν Συμπεριλαμβάνονται αυτά της έκδοσης «Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη», Άγρα 2005, που ήταν 24

Παρακάτω παρατίθενται οι μελοποιήσεις με χρονολογική σειρά.

• Η πρώτη μελοποίηση όπως αναφέρθηκε παραπάνω είναι του Γιάννη Σπανού στο δίσκο Ανθολογία Γ’ που κυκλοφόρησε το Δεκέμβρη του 1975 από την εταιρία Lyra. Η ερμηνεία είναι από τον Κώστα Καράλη (Κώστας Καραγιαννόπουλος).

ΙΔΑΝΙΚΟΣ ΚΙ ΑΝΑΞΙΟΣ ΕΡΑΣΤΗΣ (Mal du depart)

Θα μείνω πάντα ιδανικός κι ανάξιος εραστής

των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων

Και θα πεθάνω μια βραδιά σαν όλες τις βραδιές

χωρίς να σκίσω τη θολή γραμμή των οριζόντων

Για το Μαντράς, τη Σιγκαπούρ, τ’ Αλγέρι και το Σφαξ

θ’ αναχωρούν σαν πάντοτε περήφανα τα πλοία

κι εγώ σκυφτός σ’ ένα γραφείο με χάρτες ναυτικούς

θα κάνω αθροίσεις σε χοντρά λογιστικά βιβλία

Θα πάψω πια για μακρινά ταξίδια να μιλώ

Οι φίλοι θα νομίζουνε πως τα ’χω πια ξεχάσει

κι η μάνα μου χαρούμενη θα λέει σ’ όποιον ρωτά

Ήταν μια λόξα νεανική, μα τώρα έχει περάσει

Μα ο εαυτός μου μια βραδιά εμπρός μου θα υψωθεί

και λόγο ως ένας δικαστής στυγνός θα μου ζητήσει

κι αυτό τ’ ανάξιο χέρι μου που τρέμει θα οπλιστεί

θα σημαδέψει, κι άφοβα τον φταίχτη θα χτυπήσει

Κι εγώ που τόσο επόθησα μια μέρα να ταφώ

σε κάποια θάλασσα βαθιά στις μακρινές Ινδίες

θα ’χω ένα θάνατο κοινό και θλιβερό πολύ

και μια κηδεία σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες.

• Το Δεκέμβριο του 1977 η Μαρίζα Κωχ μελοποίησε και τραγούδησε Καββαδία στο Δίσκο «Μαρίζα Κωχ» που κυκλοφόρησε από τη CBS.

Περιλαμβάνει 8 ποιήματα: Φάτα Μοργκάνα-Πούσι-Αρμίδα-Μουσώνας-Σταυρός του Νότου-Θεσσαλονίκη ΙΙ-

Νανούρισμα-Μαραμπού.

Αυτό που ακούγεται μέχρι και σήμερα κατά κόρον είναι η Φάτα Μοργκάνα:

ΦΑΤΑ ΜΟΡΓΚΑΝΑ

Είναι αφιερωμένο στη Θεανώ Σουνά

Θα μεταλάβω με νερό θαλασσινό

στάλα τη στάλα συναγμένο απ’ το κορμί σου

σε τάσι αρχαίο, μπακιρένιο αλγερινό,

που κοινωνούσαν πειρατές πριν πολεμήσουν.

Στρείδι ωκεάνειο αρραβωνιάζεται το φως.

Γεύση από φλούδι του ροδιού, στυφό κυδώνι

κι ο άρρητος τόνος, πιο πικρός και πιο στυφός,

που εναποθέτανε στα βάζα οι Καρχηδόνιοι.

Πανί δερμάτινο, αλειμμένο με κερί,

οσμή από κέδρο, από λιβάνι, από βερνίκι,

όπως μυρίζει αμπάρι σε παλιό σκαρί

χτισμένο τότε στον Ευφράτη στη Φοινίκη.

Χόρτο ξανθό τρίποδο σκέπει μαντικό.

Κι ένα ποτάμι με ζεστή, λιωμένη πίσσα,

άγριο, ακαταμάχητο, απειλητικό,

ποτίζει τους αρματωλούς που σ’ αγαπήσαν.

Rosso romano, πορφυρό της Δαμασκός,

δόξα του κρύσταλλου, κρασί απ’ τη Σαντορίνη.

Ο ασκός να ρέει, κι ο Απόλλωνας βοσκός

να κολυμπάει τα βέλη του με διοσκορίνη.

Σκουριά πυρόχρωμη στις μίνες του Σινά.

Οι κάβες της Γερακινής και το Στρατόνι.

Το επίχρισμα. Η άγια σκουριά που μας γεννά,

μας τρέφει, τρέφεται από μας, και μας σκοτώνει.

Καντήλι, δισκοπότηρο χρυσό, αρτοφόρι.

Άγια λαβίδα και ιερή από λαμινάρια.

Μπροστά στην Πύλη δύο δαιμόνοι σπαθοφόροι

και τρεις Αγγέλοι με σπασμένα τα κοντάρια.

Πούθ’ έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα.

Πού πας; Στο μάτι του κυκλώνα.

Ποιαν αγαπάς; Κάποια τσιγγάνα.

Πώς τη λένε; Φάτα Μοργκάνα.

Πάντα οι κυκλώνες έχουν γυναικείο

όνομα. Εύα από την Κίο.

Η μάγισσα έχει τρεις κόρες στο Αμανάτι

και η τέταρτη είν’ έν’ αγόρι μ’ ένα μάτι.

Ψάρια που πετάν μέσα στην άπνοια,

όστρακα, λυσίκομες κοπέλες,

φίδια της στεριάς και δέντρα σάπια,

άρμπουρα, τιμόνια και προπέλες.

Να ‘χαμε το λύχνο του Αλαδδίνου

ή το γέρο νάνο απ’ την Καντόνα.

Στείλαμε το σήμα του κινδύνου

πάνω σε άσπρη πέτρα με σφεντόνα.

Δαίμονας γεννά τη νηνεμία.

Ξόρκισε, Allodetta, τ’ όνομά του.

Λούφαξεν ο δέκτης του ασυρμάτου,

και φυλλομετρά τον καζαμία.

Ο άνεμος κλαίει. Σκυλί στα λυσσιακά του.

Γεια χαρά, στεριά, κι αντίο, μαστέλο.

Γλίστρησε η ψυχή μας από κάτου,

έχει και στην κόλαση μπορντέλο.

• Δύο χρόνια μετά, το 1977 ο Θάνος Μικρούτσικος αφού θα πείσει τον Πατσιφά που διευθύνει τη δισκογραφική εταιρία Lyra και θα κυκλοφορήσει «Ο Σταυρός του Νότου» με απογοητευτικές ενδείξεις αρχικά και με πλειάδα αρνητικών κριτικών. Είναι ένας από τους 20 εμπορικότερους δίσκους της ελληνικής δισκογραφίας.

Ο Θάνος Μικρούτσικος παρουσίασε τα 11 ποιήματα:

Kuro Siwo - Γιάννης Κούτρας

Θεσσαλονίκη - Γιάννης Κούτρας

Σταυρός του Νότου - Αιμιλία Σαρρή

Ενα Μαχαίρι - Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Γυναίκα - Γιάννης Κούτρας

Ενας Νέγρος Θερμαστής από το Τζιμπουτί - Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Federico Garcia Lorca - Γιάννης Κούτρας

Αρμίδα - Γιάννης Κούτρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Cambay’s Water - Γιάννης Κούτρας

Εσμεράλδα - Γιάννης Κούτρας

Πικρία - Γιάννης Κούτρας

• Η μουσική ήταν του Μιχάλη Τερζή και η ερμηνεία του Κώστα Καράλη. Ο δίσκος έχει τίτλο «Τραγούδια της θάλασσας». Κυκλοφόρησε το 1983 σε δίσκο από την CBS. Μέχρι σήμερα καμία εταιρεία δεν έχει αναλάβει την επανέκδοσή του σε cd. Στα 13 τραγούδια του δίσκου υπήρχαν μελοποιημένα τα: «Αντινομία», «Ό, τι αγαπούσα» (Πικρία), “Αριάδνη στη Νάξο”.

• Τo 1984 o Λάκης Παπαδόπουλος παίρνει σειρά με τον δίσκο «Περίπου», που κυκλοφορεί από την Lyra. Στον δίσκο αυτό, που είναι προσωπικός δίσκος της η Αρλέτα (Νικολέτα Τσάπρα) τραγουδάει δύο ποιήματα του. Το «William George Allum» και το «Black and White». Στον ίδιο δίσκο υπάρχουν τα τραγούδια της που έγιναν μεγάλες επιτυχίες όπως το «Έρχεται κρύο» και η «Σερενάτα»

• Ο Κώστας Θωμαΐδης τραγουδάει το «Καραντί» για πρώτη φορά μελοποιημένο από τον Θάνο Μικρούτσικο το 1983. Ο δίσκος δεν κυκλοφορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Περιείχε ακόμα ένα τραγούδι σε μουσική του Θάνου και στίχους του Αντρέα Μικρούτσικου. Ο δίσκος κυκλοφόρησε από την Minos

• Το 1986 κυκλοφόρησε ο δίσκος «Νίκος Καββαδίας, S/S IONION 1934» από την δισκογραφική εταιρία Minos. Ο δίσκος αυτός ήταν και η αιτία δημιουργίας του ντουέτου «Ξέμπαρκοι». Περιλαμβάνει 11 ποιήματα μελοποιημένα από τους Ηλία Αριώτη και Νότη Χασάπη, οι οποίοι είναι και οι κύριοι ερμηνευτές. Συμμετέχει η Δήμητρα Γαλάνη ερμηνεύοντας το «Γράμμα ενός αρρώστου». Ίσως αυτή ναι είναι η καλύτερη στιγμή του δίσκου. Πρόκειται για ένα αξιόλογο έργο με μια μουσική προσέγγιση πολύ διαφορετική από του Μικρούτσικου και της Μαρίζας Κωχ με λυτές ενορχηστρώσεις.

Τα περιεχόμενα του δίσκου ήταν: Ένας Δόκιμος Στη Γέφυρα Εν Ώρα Κινδύνου-Αντινομία-Οι Γάτες Των Φορτηγών-Πούσι-Οι Προσευχές Των Ναυτικών-Γράμμα Ενός Αρρώστου (Δήμητρα Γαλάνη)-Θεσσαλονίκη ΙΙ

Καραντί-William George Allum-A Bord De L’ Aspasia-Yara-Yara

• Ένα χρόνο μετά, το 1987 οι Αδερφοί Κατσιμίχα στο δίσκο με τίτλο «Όταν σου λέω πορτοκάλι να βγαίνεις» μελοποιούν ένα ποίημα του Κόλια. Ήταν η «Μαϊμού του ινδικού λιμανιού» (Μαϊμού). Ο δίσκος κυκλοφόρησε από την Columbia (Minos-Emi)

• Μετά από τους αδερφούς Κατσιμίχα ο Δημήτρης Ζερβουδάκης το 1989 μελοποιεί το «Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ» (Γράμμα σ’ έναν ποιητή). Και αυτός ο δίσκος κυκλοφορεί από τη Lyra. (Το ίδιο τραγούδι υπάρχει δισκογραφημένο από ζωντανή ηχογράφηση στο δίσκο της Ελευθερίας Αρβανιτάκη “Η νύχτα κατεβαίνει”, Universal 1993)

• Στα τέλη του 1988 η Μαρίζα Κωχ επανέρχεται με ένα μελοποιημένο ποίημα του «Μαραμπού». Ήταν η Στεριανή Ζάλη στο δίσκο «Εθνική Οδός». Ένας δίσκος του οποίου τα τραγούδια γράφτηκαν σε μια μεγάλη περιοδεία της στο εξωτερικό. To υλικό ανήκει στην Versomusic (κυκλοφόρησε από την Sakkaris).

• Το 1991, ο Θάνος Μικρούτσικος επανήλθε με τις «Γραμμές των Οριζόντων» (Minos). με 17 μελοποιημένα ποιήματα του Καββαδία, από τα οποία τα 11 είναι νέες εκτελέσεις του προηγούμενου δίσκου, ενώ 6 είναι καινούργια. Με ερμηνευτές τους: Γιώργο Νταλάρα, Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα και τον ίδιο.

Τραγούδια και ερμηνευτές έχουν ως εξής:

Καραντί - Γιώργος Νταλάρας

Θεσσαλονίκη - Χάρης Κατσιμίχας, Θάνος Μικρούτσικος

Ένας Νέγρος Θερμαστής από το Τζιμπουτί - Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Εσμεράλδα - Γιώργος Νταλάρας

Οι Εφτά Νάνοι Στο S/S Cyrenia - Θάνος Μικρούτσικος

Λύχνος Του Αλαδδίνου - Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας

A Bord De L’ «Aspasia» - Γιώργος Νταλάρας

Federico Garcia Lorca - Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Αρμίδα - Θάνος Μικρούτσικος

Γυναίκα - Γιώργος Νταλάρας

(υπάρχει και σε live (από το Σείριο) στο δίσκο «Το ελληνικό πρόσωπο του Γ. Νταλάρα», 1988)

William George Allum - Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Ο Πιλότος Νάγκελ - Πάνος Κατσιμίχας

Σταυρός του Νότου - Γιώργος Νταλάρας

Cambay’s Water - Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Πικρία - Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας

Kuro Siwo - Θάνος Μικρούτσικος

Ένα Μαχαίρι – Θάνος Μικρούτσικος

• To Δεκέμβριο του 1996 η Νένα Βενετσάνου ερμήνευσε την “Πικρία” σε μουσική Michael Montanaro. O δίσκος είχε τίτλο «Νέα γη» και είχε μελοποιημένα ποιήματα και από άλλους ποιητές (Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργο Χρονά κ.ά). Ο δίσκος περιείχε 12 τραγούδια και κυκλοφόρησε από την εταιρία MBI

• Τον Ιούνιο του 2004 κυκλοφόρησε ένα διπλό cd με τίτλο «Όρθιοι». Προσωπικός δίσκος του Βασίλη Λέκκα με τρία μελοποιημένα ποιήματα από τον Χάρη Παπαδόπουλο. Το «Guevara» και η «Η μικρή χορεύτρια» Το cd αυτό πλέον δεν κυκλοφορεί. Είχε κυκλοφορήσει από την Alpha records σε περίπου 2.000 αντίτυπα και για κάποιο λόγο αποσύρθηκε.

• Στις 17 και 18 Μαρτίου 2005, με αφορμή μια σειρά συναυλιών που έκανε ο Θάνος Μικρούτσικος στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, για ποιητές που έχει μελοποιήσει (χωριζόταν σε δύο μέρη όπου το δεύτερο ήταν σταθερά αφιερωμένο στον Καββαδία) ηχογραφήθηκε ο δίσκος «Σταυρός του Νότου/Γραμμές των οριζόντων» (διπλό cd). Για πρώτη φορά μελοποιείται το ποίημα «Μαρέα» και ερμηνεύεται από τον Γιάννη Κούτρα και τον Χρήστο Θηβαίο, ο οποίος μαζί με τον Γιάννη Κότσιρα τραγουδούν για πρώτη φορά Καββαδία. Κυκλοφόρησε από την EMI.

Τα τραγούδια έχουν ως εξής:

Cd 1

Σταυρός του Νότου - Γιάννης Κότσιρας

A Bord De L’ “Aspasia” - Χρήστος Θηβαίος

Cambay’s Water - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας

Kuro Siwo- Γιάννης Κούτρας

Εσμεράλδα - Γιάννης Κούτρας

Αρμίδα - Γιάννης Κούτρας, Θάνος Μικρούτσικος

Πικρία - Γιάννης Κούτρας, Γιάννης Κότσιρας

Καραντί - Γιάννης Κότσιρας

Λύχνος του Αλαδδίνου - Χρήστος Θηβαίος

Μαρέα - Χρήστος Θηβαίος, Γιάννης Κούτρας

William George Allum - Χρήστος Θηβαίος

Cd 2

Οι Εφτά Νάνοι Στο S/S Cyrenia - Θάνος Μικρούτσικος

Federico Garcia Lorca - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Γιάννης Κούτρας

Ο πιλότος Νάγκελ - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας

Ενας Νέγρος Θερμαστής από το Τζιμπουτί - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας

Γυναίκα - Θάνος Μικρούτσικος, Χρήστος Θηβαίος

Ένα μαχαίρι - Γιάννης Κότσιρας

Θεσσαλονίκη - Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Γιάννης Κούτρας, Χρήστος Θηβαίος, Γιάννης Κότσιρα

• Φτάσαμε στο 2007 και ακούσαμε από τους Χειμερινούς Κολυμβητές το ποίημα «Παραλληλισμοί» στο Δίσκο με τίτλο «Στο πέρασμά σου» που κυκλοφόρησε από την εταιρία Lyra.

Αυτά είναι οι πρώτες εκτελέσεις με πρωτότυπη μουσική. Από εκεί και πέρα υπάρχουν πολλές ερμηνείες με άλλες ενορχηστρώσεις που έχουν δισκογραφηθεί. Για παράδειγμα το τραγούδι «Ιδανικός κι ανάξιος εραστής» (Mal du depart) έχει δισκογραφηθεί και με τη φωνή του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα (δίσκος: “Αλκυονίδες Μέρες”, ΕΜΙ 2005) και με τη φωνή του Γιάννη Μαθέ (δίσκος: “Ανάσα της ζωής μου γίνε”, Legend 2004). Κυρίως όμως, επανεκτελέσεις έχουμε στα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου και της Μαρίζας Κωχ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι ερμηνείες του Βασίλη Παπακωνσταντίνου στα δισκογραφημένα live του και του Μάριου Φραγκούλη στο «Φάτα Μοργκάνα» επίσης σε live ηχογράφηση («Φεγγάρι ερωτευμένο», Sony 1999). Με τον ίδιο τρόπο ηχογράφησης έχουμε και το «Ένα μαχαίρι» από την Άλκηστη Πρωτοψάλτη (Τα παραμύθια μιας φωνής, Heaven, 2003). Ακόμα έχει δισκογραφηθεί το τραγούδι «Θεσσαλονίκη» από την Μαρία Φαραντούρη («Η ποίηση στο ελληνικό τραγούδι-live» Heaven 2003). Το ίδιο τραγούδι βρίσκεται με τη φωνή του Κώστα Μακεδόνα (Κώστας Πάκας) στο δίσκο «Τι είν’ η πατρίδα μας» (Sony-BMG, 1993) με ενορχήστρωση του Σταμάτη Κραουνάκη. Το τραγούδι «Αρμίδα» έχουν διασκευάσει οι Apurimac-Daniel Armando («Πάμε πάλι» Lyra 2004). Τέλος, έχουμε τις ερμηνείες της Ρίτας Αντωνοπούλου στο δίσκο «Για φωνή και πιάνο», Legend 2007. Μελοποιήσεις του ποιητή υπάρχουν και σε πολλές συλλογές…

Μερικά από τα τραγούδια που έχουν αναφορές στον ποιητή ή είναι αφιερωμένα σε αυτόν είναι:

1. Για τον Καββαδία – στίχοι Αντώνης Παπαϊωάννου – μουσική, ερμηνεία Θανάσης Γκαϊφύλλιας, ” Φύλλο Πορείας”, εταιρία Universal/ Phillips 1985

2. Το τραγούδι «Αρμίδα» έχουν διασκευάσει οι Apurimac-Daniel Armando («Πάμε πάλι» Lyra 2004) ενώ από τη φωνή της Milva ακούστηκε «Το Καραντί» με τον τίτλο “La lettera” (Volpe d’ amore, ΕΜΙ 1994).

3. Στης γοργόνας το φτερό - στίχοι: Άλκης Αλκαίος, μουσική, ερμηνεία: Θάνος Μικρούτσικος, δίσκος Υπέροχα μονάχοι, εταιρία legend 2006

4. Λευκό πουλί (μέρος 1 και 2) - στίχοι, μουσική, ερμηνεία: Πάνος Κατσιμίχας, δίσκος: Μέχρι να πάρεις παγωτό, σε βρίσκει ο χειμώνας, εταιρία: Impact 2007

5. Φωτεινό αστέρι – στίχοι, μουσική, ερμηνεία: Όναρ (Λευτέρης Πλιάτσικας, Πένυ Ραμαντάνυ), εταιρία: Virus 2007

6. Μ’ ένα καράβι ψεύτικο - στίχοι, μουσική: Κώστας Καλδάρας ερμηνεία: Ελένη Τσαλιγοπούλου

Ευχαριστούμε τον Αντώνη Μποσκοϊτη

ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:

Στην οθόνη:

«Με τα μάτια στραμμένα στη στεριά» ήταν ο τίτλος του ντοκιμαντέρ που εμπνεύστηκε η Κατερίανα Πατρώνη από το έργο του Νίκου Καββαδία. Σκηνοθεσία: Κατερίνα Πατρώνη, Σενάριο: Κατερίνα Πατρώνη, Vuokko Rajala, Φωτογραφία: Laurentiu Calciu, Κατερίνα Πατρώνη, Ήχος: Vuokko Rajala, Μοντάζ: Γιώργος Διαλεκτόπουλος, Παραγωγός: Κώστας Λαμπρόπουλος, Παραγωγή: CL Productions (Έγχρωμο, 99’, 2003).

Τα μικρά πεζά Λι γυρίστηκαν σε ταινία μικρού μήκους (στα αγγλικά) με τον τίτλο «Between the Devil and the Deep Blue Sea» και σκηνοθετήθηκαν από την Βελγίδα Marion Hänsen σε μουσική Wim Mertens. (1995)

Έχει γυριστεί ντοκιμαντέρ του Olivier Guiton για τον Νίκο Καββαδία με τίτλο: «Nikos Kavvadias-croisière sur la vie». Μια παραγωγή του 1994 για το κανάλι ARTE της Γαλλικής τηλεόρασης.

Η ταινία μικρού μήκους “Skipper straad” της Ειρήνης Βαχλιώτη που προβλήθηκε στο φεστιβάλ ταινιών μ.μ της Δράμας το 2003 ήταν βασισμένη στην “Βάρδια” του Νίκου Καββαδία. Κέρδισε παμψηφεί το βραβείο καλύτερης βαλκανικής ταινίας του διεθνούς τμήματος και πήρε σχεδόν όλα τα βραβεία του ελληνικού.

Για τον Νίκο Καββαδία αφιερώματα έχουν προβληθεί από την κρατική τηλεόραση, από τον τηλεοπτικό σταθμό “902” και από το τον τηλεοπτικό σταθμό “Alpha” (η μηχανή του χρόνου)

Πολλά βιντεάκια σχετικά με τον Καββαδία και με εκτελέσεις - εντός και εκτός εισαγωγικών - έργων του θα βρείτε και στο www.youtube.com (από εκπομπές και live κυρίως)

Ο Σταυρός του Νότου γράφτηκε με αφορμή μια ταινία που είχε θέμα ναυτικό με τίτλο «Πορεία 090» με σκηνοθέτη τον Τάσσο Ψαρρά

Μεταφράσεις:

Η κύρια μεταφράστρια του ποιητή στα Αγγλικά είναι η Gail Holst

Η Βάρδια εκδόθηκε στα γαλλικά με τον τίτλο Le Quart, σε μετάφραση Michel Shaunier (Denoël)

Η Βάρδια εκδόθηκε στα ισπανικά με τον τίτλο La Guardia, σε μετάφραση της Natividad Galvez (Ediciones del Oriente y del Mediterraneo, 1998)

Λι-Του πολέμου-Στο άλογό μου (Li-De la guerre-A mon cheval) είχαν μεταφραστεί στα γαλλικά από την Michelle Barbe (δεν κυκλοφορούν πια)

Ο Michel Volkovitch στην ιστοσελίδα του (www.volcovitch.com στο made in Greece) έχει μεταφράσει στα γαλλικά τις συλλογές Μαραμπού και Πούσι

Από εκδοτικό οίκο στη Μάλαγα της Ανδαλουσίας έχει εκδοθεί ανθολογία ποιημάτων του Καββαδία από το «Μαραμπού» και το «Πούσι», στο πλαίσιο Ανθολογίας εννέα Ελλήνων ποιητών. Τίτλος αυτής: «Nueve maneras de mirar al cielo».

Καββαδία έχει μεταφράσει και ο Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο στη μεγάλη Ανθολογία Ελληνικής ποίησης που έχει κάνει στα Ισπανικά

Για τις μεταφράσεις συνέβαλαν από το α’ μέρος του αφιερώματος ο Γιώργος Μίχος, ο Σόλων Δουληγέρης και ο Γιώργος Λυκοτραφίτης

Όπως σημειώνει ο Γιάννης Ιορδανίδης για τα «70 χρόνια Ελληνικών εκδόσεων (1932 - 2002)» ο Νίκος Καββαδίας μαζί με τον Β. Νικολόπουλο είχαν μεταφράσει το κείμενο του Ο’ Νίλ «Το ταξίδι του γυρισμού» (μαζί με τα μονόπρακτα «Ψαρόλαδο» και «Το Σημάδι του Σταυρού») από τις εκδόσεις Νότη Καραβία το 1945.

Διάφορα:

Η ποιητική του συλλογή «Μαραμπού» κυκλοφόρησε σε μόλις 245 αντίτυπα με δικά του έξοδα, ενώ το «Πούσι» εκδόθηκε σε 1000 αντίτυπα.

Ένα αθησαύριστο κείμενο του ποιητή είχε δημοσιευτεί από τον Φίλλιπο Φιλλίπου στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου του 2006 και ήταν αφιερωμένο στο ζωγράφο John Corbidge

Τέλος έχει καταγραφεί μεγάλος αριθμός από ερμηνείες που δεν έχουν δισκογραφηθεί όπως και συνθέσεις. Μερικές από τις τελευταίες είναι της Λένας Πλάτωνος και του πιανίστα Χρήστου Πήττα.

Το 1978 στην εθνική πινακοθήκη είχε γίνει ένα αφιέρωμα στη Μαρίζα Κωχ, που μεταδόθηκε ζωντανά από το Τρίτο πρόγραμμα της ελληνική ραδιοφωνίας. Παραγωγός ήταν η Ελένη Καραΐνδρου. Εκτός των άλλων είχαν ερμηνευτεί τα ποιήματα «Cambay’s Water» και «Ένας Νέγρος Θερμαστής από το Τζιμπουτί» ακαπέλα από την Μαρίζα Κωχ.

Υπάρχει λογοτεχνικό βραβείο «Νίκος Καββαδίας» που δίνεται από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Με αφορμή το βραβείο αυτό κυκλοφορεί μία έκδοση με τίτλο Χωρίς στεριές με επιλεγμένα κείμενα λογοτεχνίας και ποιήματα που τιμήθηκαν με το βραβείο αυτό από τις εκδόσεις Κονιδάρης (2004)

Σήμερα τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του ποιητή κατέχει η Έλγκα Καββαδία κόρη της Αδερφής του Τζένιας και οι εκδόσεις Άγρα.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΕΚΤΕΝΗ ή

ΣΥΝΤΟΜΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΑΒΒΑΔΙΑ

Δίνουμε βάση κυρίως στα παλιότερα, αφού τα νεότερα είναι εύκολο να τα βρεί κανείς από το ηλεκτρονικό αρχείο των εφημερίδων.

Περιοδικά:

Περιοδική έκδοση της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας: 22 και 29 Ιανουαρίου 1928 και 10 Μαρτίου 1929 (συνεργαζόταν ο ποιητής και δημοσίευε)

Διανοούμενος: τ.2 Δεκέμβριος 1929 και τ.3 Ιανουάριος 1930 (συνεργαζόταν ο ποιητής και δημοσίευε)

Νέοι Πρωτοπόροι: τ.8-9 Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1933 (συνεργαζόταν ο ποιητής και δημοσίευε)

Νέα Εστία: τ. 269 Μάρτιος 1938

Ελεύθερα γράμματα: τ.13 Αύγουστος 1945

Νέα Εστία: τ. 483 Αύγουστος 1947

Πανσπουδαστική τ.53 24 Μαρτίου 1967

Ραδιοτηλεόραση: τ.166 15-21 Απριλίου 1973

Επίκαιρα: τ. 342 20-26 Φεβρουαρίου 1975

Ταχυδρόμος: 15 Δεκεμβρίου 1977

Γυναίκα: τ.736, 29 Μαρτίου – 11 Απριλίου 1978

Κανάλι 14: τ.2 Φεβρουάριος-Μάρτιος 1981

Καινούρια εποχή: τ. 22,23,24 1982

Η λέξη: τ.27 Σεπτέμβριος 1983

Ομπρέλα: τ.13,14 Φλεβάρης Μάης 1984

Τράμ: τ.9 Μάιος 1987

Αλεξίσφαιρο: τ.23 1990

Ιχνευτής: τ.6 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1993

Άτυπον: τ.3 Νοέμβριος 1995

Νέο Επίπεδο: τ.27, Νοέμβριος – Φεβρουάριος 1997

Νέα εστία: τ.1702, Ιούνιος 1998

Αντί-παραθέσεις: τ.4 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1998

Ίβυκος: τ.3 Ιανουάριος Μάρτιος 1999

Ομπρέλα: τ. 71 Δεκέμβριος 2005 Φεβρουάριος 2006

Heteron ½: τ. 2 Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2006

Εφημερίδες:

Πειραϊκόν Βήμα: φύλλο 6, 7, 8, 9, 10, 11 (Μάρτιος εβδομαδιαία έκδοση) 1932 (δημοσίευε κείμενά του με το ψευδώνυμο Πέτρος Βαλχάλας)

Η Πρωία: 15 Δεκεμβρίου 1933

Εργασία: 191/ 1933

Ηχώ της Ελλάδας: 6 Ιουνίου 1935 (Πέτρος Βαλχάλας)

Ημερήσιος κήρυξ: 7 Ιανουαρίου 1934

Νέα Κόρινθος: 17 Μαρτίου 1937

Η Αυγή 3 Δεκεμβρίου 1974

Καθημερινή 21 Ιουνίου 1977

Η Αυγή, Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 1975 και Κυριακή 16 Φεβρουαρίου1975 (δημοσιεύματα λίγες μέρες μετά από τον θάνατό του)

Η Καθημερινή 4 Αυγούστου 1977

Πρωινή, Νέας Υόρκης 19 Φεβρουαρίου 1983

Καθημερινή της Κυριακής (Επτά ημέρες) 28 Φεβρουαρίου 1999

Ελευθεροτυπία: Βιβλιοθήκη 26 Αυγούστου 2005

Πηγές:

Εκτός από το προσωπικό αρχείο στη λίστα αυτή συνέβαλαν

Νίκος Καββαδίας: Ο τελευταίος αμαρτωλός – Δημήτρης Νικορέτζος (Εντός 2003)

Νίκος Καββαδίας: Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη – Guy Saunier (Άγρα 2005)

Τα ηλεκτρονικά αρχεία των εφημερίδων Καθημερινή, Ελευθεροτυπία

ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ

Αναρτήθηκε στο http://www.poiein.gr