Η ΕΠΤΑΝΗΣΟΣ ΣΕ ΧΑΡΤΕΣ

ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ - ΜΠΙΕΡΑΤΟΣ ΗΛΙΑΣ: Η Επτάνησος σε Χάρτες Από το Πτολεμαίο στου Δορυφόρους Εκδόσεις Εθνική Χαρτοθήκη , 2001 σελ. 184. Από το αρχαιότερο σωζόμενο γεωγραφικό αρχείο, εκείνο της Γεωγραφικής Υφήγησης του Αλεξανδρινού Κλαύδιου Πτολεμαίου του 2ου μ.Χ. αιώνα, ως τις σημερινές δορυφορικές εικόνες που αποτυπώνουν με αδιαμφισβήτητο τρόπο την πραγματικότητα, οι απεικονίσεις του νησιωτικού χώρου του Ιονίου διέγραψαν μια πορεία ανάλογη με την τεχνογνωσία κάθε εποχής αλλά και την ιδεολογία και την αισθητική της

Νησολόγια, άτλαντες αλλά και αυτοτελείς χάρτες συγκροτούν σήμερα ένα πολύτιμο ψηφιδωτό που αποτυπώνει την ιστορία αλλά και τον φυσικό και πολιτισμικό πλούτο των νησιών. 

Η πρώτη καταγραφή αυτού του υλικού, η οποία έγινε από την Εθνική Χαρτοθήκη με τη συνεργασία τριών ιδρυμάτων της Βενετίας, της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, του Μουσείου Κορέρ και των Αρχείων του Κράτους, συγκεντρώνει τη χαρτογραφία των Επτανήσων των έξι τελευταίων αιώνων. Και η έκδοση παραλλήλως ενός τόμου με τίτλο Η Επτάνησος σε χάρτες. Από τον Πτολεμαίο στους δορυφόρους καλύπτει τη σχετική απουσία της Επτανήσου ως ιδιαίτερου νησιωτικού χώρου από την ιστορική χαρτογραφική βιβλιογραφία.

«Μικροσκοπικαί ούτως ειπείν επικράτειαι, οποίας εσχημάτιζον αι νήσοι, δεν ηδύναντο να έχωσιν αξιώσεις αυτονομίας και ανεξαρτησίας, καθ' ον μάλιστα καιρόν ολοκλήρου του λοιπού Ελληνικού έθνους η υποδούλωσις κατεδίκαζεν αυτάς να υπόκηνται εις κραταιοτέρους, και τούτους ξένους...» γράφει ο κόμης Ερμάνος Λούντζης. Πρώτος ιστοριογράφος της Επτανήσου, αποτυπώνει με λίγες λέξεις το ιδιόμορφο καθεστώς των νησιών, όπου το καθένα τους διατηρούσε την ατομικότητά του. Ο «ακίνητος στόλος της Βενετίας», κατά τον Μπροντέλ, πεδίο σύγκρουσης για αιώνες των δύο υπερδυνάμεων της Μεσογείου, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, τα Επτάνησα αποτυπώθηκαν στους χάρτες άλλοτε με θαυμαστή ακρίβεια και επιμέλεια, άλλοτε με στοιχειώδη και πρωτόλειο τρόπο, πάντοτε όμως με στόχο τη γνωριμία τους. Άλλωστε «η χαρτογραφική αναπαράσταση και απόδοση ενός τόπου είναι ταυτόχρονα και μια απόπειρα ερμηνείας του», όπως γράφει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας κ. Ηλίας Μπεριάτος, ο οποίος πρωτοστάτησε στην προσπάθεια συλλογής του υλικού.

Από τα νησολόγια, τα δημοφιλή «αναγνώσματα», που αποτελούν τα πρώτα περιηγητικά και γεωγραφικά κείμενα και δεν περιείχαν υδρογραφικές και ωκεανογραφικές πληροφορίες αλλά μόνο εγκυκλοπαιδικές, ως τους πορτολάνους των ναυτικών, οι χάρτες των Επτανήσων παρουσιάζουν χαρακτηριστικές ιδιορρυθμίες, όπως επισημαίνει ο ιστορικός κ. Γιώργος Τόλιας. Και αυτό γιατί ως τις παραμονές του 19ου αιώνα κυριαρχούν οι χάρτες μεμονωμένων νησιών σε αντίθεση με τους ελάχιστους συνολικούς περιφερειακούς χάρτες της Επτανήσου. Γεγονός που αποδεικνύεται από το πρώτο νησολόγιο του Κριστόφορο Μπουοντελμόντι (1420) ως το έργο του Κορονέλι (1700). Έτσι σπάνιες είναι οι περιπτώσεις όπου τα νησολόγια περιλαμβάνουν χάρτες νησιωτικών συμπλεγμάτων, όπως συμβαίνει με τον Μπορντόνε (1528), ο οποίος στο παγκόσμιο νησολόγιό του παραθέτει και δύο χάρτες, τον ένα με την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη και τον δεύτερο με τις Εχινάδες και τη Ναύπακτο.

Ούτε και στους πορτολάνους όμως αποτελούν τα Επτάνησα αντικείμενο ειδικής χαρτογράφησης, πλην μιας εξαιρέσεως: εκείνης του ανώνυμου ναυτικού άτλαντα της Λούκκα (πρώτο ήμισυ του 16ου αιώνα), μιας σπάνιας χαρτογράφησης όλης της θαλάσσιας περιοχής ανάμεσα στην Πελοπόννησο και στη Σικελία, όπου κεντρική θέση κατέχουν τα νησιά του Ιονίου. Μια δεύτερη ιδιορρυθμία της επτανησιακής χαρτογραφίας εξάλλου αποτελεί το ζήτημα της ονομασίας των Επτανήσων στους ιστορικούς χάρτες, κυρίως όσον αφορά τις θαλάσσιες περιοχές και πολύ λιγότερο ασφαλώς τα ίδια τα νησιά. Οσο για την αντιμετώπιση, τέλος, των Επτανήσων ως ενιαίου γεωγραφικού συνόλου, αυτή θα προταθεί στα μέσα του 17ου αιώνα από τον Μελέτιο Μήτρου στη Γεωγραφία του, αν και θα αργήσει πολύ να καθιερωθεί.

Στον 21ο αιώνα οι χάρτες, αυτά τα ανοιχτά βιβλία του γεωγραφικού χώρου, όπως έχουν χαρακτηρισθεί, μπορεί να αντικαταστάθηκαν από τις τέλειες εικόνες των δορυφόρων, δεν έπαψαν όμως να διατηρούν τη γοητεία της πλοήγησης στο παρελθόν που τα καθιστά ντοκουμέντα της Ιστορίας.

ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ

Εφημερίδα, Το ΒΗΜΑ, 24-02-02