ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑΤΟΣ: ΝΑΣ ΣΕΜΝΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗΡΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

«Ένιωθε πρωταρχικό του χρέος, τώρα που αποσύρθηκε από τον αγώνα του μεροκάματου, να στραφεί στον αγώνα ανάδειξης της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης».

«Ένας περιπατητής της υδρογείου (globetrotter) και κάτι σαν φυγάς (fugitive)» - έτσι αυτοπροσδιοριζόταν ο Λευτέρης Ελευθεράτος. Περήφανος για την ΕΠΟΝίτικη δράση του στην Κατοχή στο Ληξούρι, (όπου γεννήθηκε το 1928), αλλά και στην Ιθάκη, όπου έμεινε για να πλαισιώσει την τοπική οργάνωση, αναγκάστηκε το 1946 να φύγει από την Ελλάδα, για να καταλήξει μέσω της Κίνας στην Αυστραλία.

«… Αν η μισή μου καρδιά βρίσκεται, γιατρέ, εδώ πέρα, η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται…»

Πάντα τον «έτρωγε» εκείνη η φυγή του από τη χώρα, όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση πρυτάνευσαν στον προβληματισμό και στην απόφασή του «τα λόγια-συμβουλή ενός σεβάσμιου γέρου συντρόφου (Ιωαννίδη τον έλεγαν), που από το κρεβάτι του στον Ευαγγελισμό με παρότρυνε [όπως ο ίδιος θα εκμυστηρευτεί 50 περίπου χρόνια αργότερα] να φύγω: Πήγαινε στο καλό παιδί μου κι όπου κι αν πας οι λαοί αγωνίζονται, μόνο μην ξεχνάς…». Και ο νεαρός «φυγάς» θα γίνει ένας κοσμοπολίτης, ένας «περιπατητής της υδρογείου», δραστήριος και μάχιμος.

Πρωτοπήγε στην Κίνα, στην επαρχία Γιουνάν. Ήταν τότε που ο λαός της μεγάλης εκείνης χώρας προσπαθούσε να χτυπήσει τη φεουδαρχία και την κοινωνική αδικία και να δώσει μια άλλη προοδευτική προοπτική και ο Λευτέρης συνδέθηκε με τη νεολαία του Μάο και για όσο έμεινε εκεί πρόσφερε ό,τι και όσο μπορούσε.

Ανεπιθύμητος στην Αυστραλία και στον Καναδά

Μετά από τρία χρόνια μετανάστευσε στην Αυστραλία. Έχοντας πάντα έφεση προς τη γνώση και τη μάθηση, σπούδασε στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας και παρακολούθησε μαθήματα δημοσιογραφίας. Εργάστηκε ως μηχανικός σε αυτοκινητοβιομηχανία και σε αεροπορική εταιρία. Ενεργητικό μέλος της ελληνικής ομογένειας, αναδείχθηκε από τα πρωτοπόρα στελέχη της παναυστραλιανής κίνησης υπέρ του αγωνιζόμενου κυπριακού λαού – ήταν Γραμματέας στην Επιτροπή Κυπριακής Αυτοδιάθεσης- με αποτέλεσμα να κηρυχθεί από την κυβέρνηση της Καμπέρας ανεπιθύμητος: όταν το 1957 ταξίδεψε προσωρινά στην Αιθιοπία για οικογενειακή υπόθεση, η αυστραλιανή κυβέρνηση, που του είχε αρνηθεί την αυστραλιανή υπηκοότητα, δεν του επέτρεψε να επανέλθει στη χώρα. Ήταν η εποχή της αντικομμουνιστικής υστερίας του ψυχρού πολέμου… Μετά κι από μια αποτυχημένη προσπάθεια να μεταναστεύσει στον Καναδά (του απέρριψε και η καναδική κυβέρνηση τη σχετική αίτηση) αναγκάστηκε τελικά να επιστρέψει το 1959 στην Ελλάδα.

Δημοσιογράφος στην «Athens News» και στο Α.Π.Ε.

Στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του, εργάστηκε ως δημοσιογράφος πρώτα στην αγγλόφωνη εφημερίδα «Athens News» και μετά από 10 χρόνια στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, μέχρι το 1991. Βέβαια, και στην Ελλάδα τον …ακολούθησε ο «φάκελος», αφού μετά από λίγους μήνες, αφότου ήρθε στην Αθήνα, άρχισε να λαβαίνει προσκλήσεις από την Ασφάλεια «δι’ υπόθεσίν» του, ενώ τις «απαραίτητες» ενοχλήσεις είχε και στην περίοδο της χούντας.

Επιστροφή στο Ληξούρι

Μετά τη συνταξιοδότησή του (1991) ο Λ. Ελευθεράτος, εγκατεστημένος πλέον μόνιμα στο Ληξούρι, αφοσιώθηκε στο γράψιμο, έχοντας δίπλα του την καλή του σύντροφο Ερμιόνη Παίζη από το Κιόνι της Ιθάκης , η οποία δεν έπαψε να τον στηρίζει σε κάθε προσπάθεια και πρωτοβουλία του. Ένιωθε πρωταρχικό του χρέος, τώρα που αποσύρθηκε από τον αγώνα του μεροκάματου, να στραφεί στον αγώνα ανάδειξης της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης.

Θυμάμαι με πόσο κέφι και μεράκι αλλά και με πόση προσοχή και αγωνία ετοίμαζε το βιβλίο του για την Εθνική Αντίσταση στην Κεφαλονιά με τίτλο «Οδοιπορικό μνήμης στην Κεφαλονιά της Αντίστασης» (έκδοση Κέντρου Μελέτης της Ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα 1998, σελ. 408). Το αφιέρωσε «στη μνήμη των γονέων του, στη μνήμη των ανυπότακτων συμπατριωτών του, που πιστοί στις αγωνιστικές παραδόσεις του νησιού τους έπεσαν μαχόμενοι για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας, στη μνήμη αυτών που επέζησαν μεν του επικού αντιφασιστικού αγώνα, αλλά συνέχισαν μέχρι το τέλος της ζωής τους να παλεύουν για τη δικαίωσή του». Στο βιβλίο αυτό αναφερόταν σε γεγονότα ηρωικά αλλά και σε μελανές σελίδες του τοπικού αντιστασιακού κινήματος, μιλούσε για πρόσωπα σημαντικά αλλά δεν παράλειπε να αναδείξει και τους ανώνυμους αγωνιστές. Μόνιμη έγνοια του η μνήμη: να διασωθεί η μνήμη, να αξιοποιηθεί η μνήμη, να θυμόμαστε, να μην ξεχνάμε, να παραδειγματιζόμαστε από τα σωστά και από τα λάθη μας.

Είχε προηγηθεί ένα μικρότερο σε έκταση αλλά εξίσου σημαντικό βιβλίο με το χαρακτηριστικό τίτλο «Αφιέρωμα στην Ιθάκη της Αντίστασης» (έκδοση του 1995, σελ. 106), αφιερωμένο στους αγωνιστές και τις αγωνίστριες αυτού του νησιού, με τους οποίους ο συγγραφέας-συναγωνιστής τους «μοιράστηκε τις πίκρες αλλά και τις λιγοστές έστω χαρές εκείνης της ανεπανάληπτης εποχής. Ειδικά και για προσωπικούς λόγους του συγγραφέα το βιβλίο αφιερώνεται στη μνήμη της «Μάνας του Αγωνιστή».

Επιμένω στις αφιερώσεις του συγγραφέα, γιατί φανερώνουν τις ενδόμυχες σκέψεις του, γιατί προδίδουν τη δικαιολογημένη συγκινησιακή του φόρτιση, γιατί προβάλουν το ήθος του. Αυτό το τελευταίο μάλιστα μαζί με τη γνήσια ανιδιοτέλειά του δηλώνονται κυρίως με το γεγονός ότι τα έσοδα από την πώληση και των δύο βιβλίων του τα παραχώρησε, εκείνου της Ιθάκης στο ΚΚΕ, μέσα στο πλαίσιο της οικονομικής τότε εξόρμησης για τη διάσωση του ιστορικού του αρχείου, και εκείνου της Κεφαλονιάς στο Κέντρο Μελέτης της Ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης.

«Η κατάρα της Κεφαλονιάς»

Ο Λ. Ελευθεράτος, όντας αποφασισμένος να διαφυλάξει και να αναδείξει την αλήθεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού και ειδικότερα του κεφαλονίτικου, θύμωσε και εξοργίστηκε πολύ με το βιβλίο του Άγγλου συγγραφέα Λουί ντε Μπερνιέρ «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι», το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1995 και αργότερα έγινε κινηματογραφική ταινία.

Υπήρξε από τους πρώτους που δημόσια διαμαρτυρήθηκε για τις ιστορικές ανακρίβειες και τις σκόπιμες διαστρεβλώσεις του βιβλίου. Εκτός από τις επιστολές και τα δημοσιεύματά του σε αθηναϊκές και τοπικές εφημερίδες (ενδεικτικά αναφέρω: «Τα Νέα», 13-1-1999, «Τα Νέα», 10-3-1999, «Εξουσία», 22-6-2000, «Ενημέρωση», 29-10-2000 κ.λπ.) απηύθυνε το 1999 εντεκασέλιδη ανοικτή επιστολή στο συγγραφέα Λουί ντε Μπερνιέρ με τον τίτλο «Η κατάρα της Κεφαλονιάς». Ταυτόχρονα, έστρεψε την προσοχή του και στο αγγλικό –και αγγλόφωνο- αναγνωστικό κοινό. Ήρθε σ’ επαφή με την εφημερίδα «Τhe Guardian», η οποία δημοσίευσε στο ένθετό της «Weekend» στις 29-7-2000 ένα πλούσιο ρεπορτάζ του Seumas Milne, όπου κατέθεσαν τις εμπειρίες και τις απόψεις τους οι Κεφαλονίτες αντιστασιακοί Βαγγέλης Νιοχωρίτης, Μίμης Ποδηματάς, Μάκης Φαρακλός, φυσικά ο Λευτέρης Ελευθεράτος, καθώς και ο Ιταλός αγωνιστής Άμος Παμπαλόνι: όλοι κατακρίνουν το βιβλίο και αναδείχνουν την ύπουλη σκοπιμότητα του Άγγλου συγγραφέα.

Για όλες, βέβαια, τις παραπάνω πρωτοβουλίες και ενέργειές του ο Λ. Ελευθεράτος με καθιστούσε ενήμερο, καθώς ήμαστε σε συνεχή επικοινωνία. Και γνωρίζω πολύ καλά ότι είχε προκαλέσει εντονότατη δυσαρέσκεια και είχε εξοργίσει κάποιους κύκλους, γι’ αυτό και είχε δεχτεί απειλητικά μηνύματα. Στο προσωπικό μου αρχείο υπάρχει σύντομη ιδιόγραφη δήλωσή του με ημερομηνία 22-6-2000, με την οποία καλούσε τις διωκτικές και ανακριτικές αρχές να στραφούν προς συγκεκριμένη κατεύθυνση «σε περίπτωση βίαιης ενέργειας» εναντίον του…

Φυσικά, τίποτε δεν τον σταμάτησε. Αντίθετα, μη όντας ικανοποιημένος με όλες τις παραπάνω ενέργειές του, από νωρίς άρχισε να σκέφτεται τη συγγραφή ενός βιβλίου, με το οποίο αποκλειστικά και τεκμηριωμένα θα ανασκεύαζε όλες τις ανακρίβειες και διαστρεβλώσεις του Λουί ντε Μπερνιέρ. Το 2001 έχει ετοιμάσει στα αγγλικά το βιβλίο με τον εύστοχο τίτλο «The Captain ’s tuneless Mandolin», αλλά δεν κατάφερε να το εκδώσει, γι’ αυτό και το 2002 το κατέθεσε στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Ο φάκελός του στην Αυστραλία

Στο μεταξύ, είχε αρχίσει να το μεταφράζει στα ελληνικά η Λουκία Καλαφάτη-Πετράτου, με αποτέλεσμα μες στο 2002 να γίνει κατορθωτή η έκδοση της ελληνικής μετάφρασης με τον τίτλο «Το φάλτσο μαντολίνο του λοχαγού» (εκδόσεις Τεκμήριο, Αθήνα 2002, σελ. 192), ο συγγραφέας του οποίου τα έσοδα από την πώληση τα παραχώρησε στον Ελληνοκουβανικό Σύνδεσμο Φιλίας και Αλληλεγγύης Κεφαλονιάς-Ιθάκης. Παράλληλα, επεξεργάζοντας ο συγγραφέας για δεύτερη φορά το αρχικό του αγγλικό κείμενο, το τροποποίησε ελαττώνοντας κάπως τις σελίδες του και κατόρθωσε να το εκδώσει με τον τίτλο «False notes from Corelli ’s mandolin» και τον υπότιτλο «In Defense of Cephalonia ’s History» (εκδόσεις Τεκμήριο, Αθήνα 2002, σελ. 173-σε μικρότερο σχήμα), παραχωρώντας τούτη τη φορά τα έσοδα από την πώλησή του στον Ελληνο-Ιταλικό Σύλλογο Κεφαλονιάς-Ιθάκης Mediterraneo. Και τότε, κάπ ως ηρέμησε ο καλός μου φίλος, ο Λευτέρης.

Στο μεταξύ, την προηγούμενη χρονιά στην Αυστραλία κυκλοφόρησε στα αγγλικά ένα άλλο βιβλίο του Λ. Ελευθεράτου (στις αγγλόφωνες εκδόσεις χρησιμοποιούσε το όνομα Lefty Freeman) με τον τίτλο «One Man’s Fight Against ASIO» (εκδόσεις RMIT University, Μελβούρνη 2001, σελ. 244), το οποίο αναφερόταν στο «φακέλωμά» του από την Υπηρεσία Πληροφοριών της Αυστραλίας γνωστή με τα αρχικά ASIO (Australian Security Intelligence Organisation). Η αυστραλιανή κυβέρνηση του είχε αρνηθεί την παραχώρηση υπηκοότητας, του είχε αρνηθεί την άδεια επιστροφής στη χώρα μετά από ένα ταξίδι του στην Αιθιοπία. Ήταν το τίμημα της έντονης, πρωτοπόρας και θαρραλέας συμμετοχής του στον αγώνα υπέρ της αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο οι αυστραλιανές μυστικές υπηρεσίες τον είχαν χαρακτηρίσει ανεπιθύμητο: είχε εκτιμηθεί «η κίνηση για την αυτοδιάθεση της Κύπρου ως άκρως επικίνδυνη προς τα εθνικά συμφέροντα της Αυστραλίας»!.. Και όλα αυτά τα στοιχεία παρουσιάζονται από το συγγραφέα τεκμηριωμένα, καθώς ο ίδιος, όταν το 1993 επισκέφθηκε την Αυστραλία, ζήτησε και πήρε το «φάκελό» του, τον οποίο μελέτησε σε συνδυασμό και με άλλες πηγές.

Το χρέος στα πατρικά χώματα

Ο έφηβος «φυγάς» του 1946 έχει πια επιστρέψει στη γενέτειρα και με πολύ μόχθο, με περισσή σύνεση και ακλόνητη πίστη αγωνίζεται να κρατήσει αναμμένο το καντήλι της μνήμης. Ο «περιπατητής της υδρογείου» έχει πια φτάσει στον προορισμό του και γίνεται τώρα περιπατητής της ιστορίας. Πάντα ένιωθε μια ανακούφιση- όχι μια απλή χαρά, αλλά μια ανακούφιση - ο καλός μου φίλος ο Λευτέρης, όταν έβγαινε στην κυκλοφορία ένα βιβλίο του, γιατί ένιωθε ότι έτσι σιγά-σιγά ξεπλήρωνε το χρέος του απέναντι στα πατρικά του χώματα, το χρέος του απέναντι στους παλιούς συντρόφους και συναγωνιστές του, ξεπλήρωνε το στοίχημα που είχε βάλει με τον εαυτό του.

Και πράγματι, ο Λ. Ελευθεράτος πρόλαβε και ξεπλήρωσε το χρέος του, πρόλαβε και ξεπλήρωσε το στοίχημα. Ήρεμος πως έκανε το καθήκον του, έφυγε από κοντά μας, αφήνοντας όμως για πάντα τα βιβλία του και το παράδειγμά του, κληροδοτώντας σ’ εμάς ήθος μοναδικό, επιμονή στέρεη, συνέπεια υποδειγματική και καλοσύνη απέραντη. Δεν μπορεί παρά να τον θυμόμαστε.

ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ

«Καθημερινή Ενημέρωση» της Κέρκυρας στις 24-07-2010