ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ καλωσορίζουν τα μέλη της αποστολής «Περικλής»

στον Κάλαμο, την «πύλη» των συμμαχικών αποστολών στην Ελλάδα.

Είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι αρχειακοί θησαυροί για τη νεότερη ελληνική ιστορία είναι σχεδόν θαμμένοι σε ιδρύματα στην άλλη άκρη του κόσμου. Τα ισχυρά μεταναστευτικά ρεύματα προς τις ΗΠΑ τον προηγούμενο αιώνα, αλλά και ο διαχρονικός φιλελληνισμός αμερικανικών οργανώσεων και ιδιωτών, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τον εμπλουτισμό των αμερικανικών αρχείων με υλικό για τη σύγχρονη Ελλάδα.

Από τα τέλη του 2011 ο γράφων έχει αναλάβει την πρωτοβουλία για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση των ελληνικών συλλογών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, αρχίζοντας με το αρχείο του Σπύρου Π. Σκούρα, μέρος του οποίου δημοσίευσε σε τρεις τόμους και σε μια ειδική ιστοσελίδα (http://www.stanford.edu/~ichriss/Skouras.htm). Η προσπάθεια αυτή αναζωπυρώθηκε στις 17 Ιανουαρίου, όταν ανακάλυψε ότι μια υπερμεγέθης κούτα με τίτλο «Υπουργείον Εθνικής Ανοικοδομήσεως» περιείχε τους χάρτες και τα διαγράμματα για τις κατοχικές ζημιές της Ελλάδας, που ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης παρουσίασε στην ιδρυτική διάσκεψη του ΟΗΕ στο Σαν Φρανσίσκο το 1945.

Η συνέχεια ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακή. Τα αρχεία του Ιδρύματος Χούβερ, το οποίο στεγάζεται στην πανεπιστημιούπολη του Στάνφορντ, περιλαμβάνουν δεκάδες συλλογές με θέμα τη σύγχρονη Ελλάδα, ανάμεσά τους και το πλήρες αρχείο της ρωσικής αποστολής και πρεσβείας στην Αθήνα από το 1874 έως το 1925.

Η ανακάλυψη

Η επερχόμενη 70ή επέτειος της απελευθέρωσης, ωστόσο, αναδεικνύει το αρχείο του Κώστα Κουβαρά ως την πιο καίρια ανακάλυψη, αφού οι περίπου πεντακόσιες σελίδες του περιέχουν τμήμα του χαμένου αρχείου του ΕΛΑΣ. Συγκεκριμένα, περιέχει μία διαταγή (αρ. 1988), ένα δελτίο της 8ης Μεραρχίας προς το Γενικό Επιτελείο για την κατάληψη της Αμφιλοχίας (13 Ιουλίου 1944) και 57 δελτία στρατιωτικής κατάστασης (αρ. 102 μέχρι 198 με κενά) για την περίοδο 23 Ιουνίου - 1 Οκτωβρίου 1944. Εκτός από τέσσερα δακτυλογραφημένα έγγραφα, όλα τα υπόλοιπα είναι χειρόγραφα. Εκδίδουσα αρχή είναι το τρίτο γραφείο του Γενικού Στρατηγείου και υπογράφονται είτε από τον «Έκτορα» είτε από τον επιτελάρχη Ν. Παπασταματιάδη και περιστασιακά από τον «Ντίνο».

Η παρουσία αυτού του υλικού στο αρχείο του Κώστα Κουβαρά (1911-1979) δεν είναι έκπληξη. Γεννημένος στη Ρουμανία, ο Κουβαράς πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Ελλάδα προτού μεταναστεύσει στην Αμερική. Στη διάρκεια του πολέμου κατατάχθηκε στο αμερικανικό στράτευμα και υπηρέτησε στο Office of Strategic Services (OSS).

Το 1944 μετατέθηκε στο Κάιρο για να έρθει σε επαφή με την ελληνική αντίσταση και στις 30 Απριλίου αποβιβάστηκε στην Εύβοια ως επικεφαλής της μυστικής επιχείρησης «Περικλής». Έγινε δεκτός από την ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως σύνδεσμος με τους Αμερικανούς και εισήλθε στην απελευθερωμένη Αθήνα τον Οκτώβριο, όπου παρέμεινε μέχρι την ανάκλησή του στις ΗΠΑ τον Ιούνιο του 1945. Στη διάρκεια αυτών των δεκατριών μηνών ο Κουβαράς μετέδιδε τη δράση και τις απόψεις των αριστερών αντιστασιακών οργανώσεων στην Ουάσιγκτον, συμπεριλαμβανομένου του Λευκού Οίκου.

Θα δημοσιοποιηθούν εντός του 2014

Το 1947, έχοντας ήδη αποστρατευτεί, ο Κώστας Κουβαράς κατέθεσε στο Κογκρέσο για τα αίτια του ελληνικού εμφυλίου, η δε αποκάλυψή του για τη συνεργασία του ΕΔΕΣ με τους Γερμανούς οδήγησε στην παραίτηση του Ζέρβα από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Αποστασιοποιημένος από την αντικομμουνιστική πολιτική των ΗΠΑ, αγωνίστηκε για μια δημοκρατική μεταπολεμική Ελλάδα και υποστήριξε θερμά τον αντιδικτατορικό αγώνα.

Με τον φάκελο «Περικλής» να αποχαρακτηρίζεται μόλις το 1976 από τη CIA, ο Κουβαράς δημοσίευσε την ίδια χρονιά το ημερολόγιό του σε ελληνική μετάφραση ως «O.S.S. Με την Κεντρική του ΕΑΜ: Αμερικανική Μυστική Αποστολή “Περικλής” στην κατεχόμενη Ελλάδα». Οπως αναφέρει εκεί, ο ΕΛΑΣ τού είχε παράσχει άμεση πρόσβαση στα έγγραφά του, κάτι που ο Κουβαράς αξιοποίησε στο έπακρο. Το 1979, και λίγους μήνες πριν πεθάνει, δώρισε στο Ινστιτούτο Χούβερ το πρωτογενές υλικό που είχε συλλέξει στην Ελλάδα, η ύπαρξη του οποίου φαίνεται πως διέφυγε την προσοχή των ιστορικών μέχρι σήμερα.

Ο γράφων δεσμεύεται να δημοσιοποιήσει τον αρχειακό αυτό θησαυρό μέσα στο 2014, σε μια προσπάθεια να αφυπνίσει ελλαδικούς και ομογενειακούς φορείς και ιδρύματα για την ύπαρξη και την ανάδειξη παρόμοιων πηγών στο εξωτερικό. Υπενθυμίζει δε ότι η αρχειακή έρευνα δεν είναι πολυτέλεια. Είναι συλλογική μνήμη. Χωρίς αυτήν η κλασική Ελλάδα θα ήταν ένα αιγυπτιακό μυστήριο στην άλλη άκρη της Μεσογείου. Και δίχως αυτήν, η σύγχρονη Ελλάδα δεν θα μπορεί να διεκδικήσει ένα παρόν στο μέλλον, το παρόν εκείνο που μια χούφτα επαναστάτες απαίτησαν το 1821 και οι ισχυροί του κόσμου δεν μπόρεσαν να τους στερήσουν γιατί είχαν διαβάσει ποιοι ήταν οι πρόγονοί τους.

ΗΛΙΑΣ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ*

* Ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης, «http://www.stanford.edu/~ichriss», είναι ιστορικός ερευνητής στο Stanford University, συγγραφέας και συνθέτης. Εχει επιμεληθεί τον τόμο Spyros P. Skouras, Memoirs (1893-1953), προωθεί την εκστρατεία για την ψηφιοποίηση του αρχείου του Σκούρα και γράφει το σενάριο για ένα βιογραφικό του ντοκιμαντέρ.

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,  09.03.2014