«Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΟΥ ΣΟΛΑΙΡΗ»: ΟΛΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ Σ’ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΟ

Ένα ανεξιχνίαστο διπλό έγκλημα σε φόντο θρησκοληψίας και κοινωνικών εντάσεων συντελείται στην Ιθάκη του 1837, με στόχο το πρόσωπο του τέκτονα Τζιοβάννι Σολαίρ. Η «υπόθεση Σολαίρ» δεν είναι μόνο η δοκιμασία ενός ανθρώπου που η Ιστορία αναμετρήθηκε μαζί του, αλλά και ένα στιγμιότυπο που κατέχει ηγεμονική θέση στο σύστημα των  θρύλων που μας κληροδότησε η νεώτερη ιστορία της Ιθάκης. Ένα πραγματικό γεγονός, που ο διαβρωτικός προφορικός λόγος εξόρισε στα όρια της πλήρους σύγχυσης και δημιούργησε μια παράσταση προκρούστειων παραμορφώσεων.

Από τις παραλλαγμένες πληροφορίες που διακινήθηκαν προφορικά από γενιά σε γενιά μέχρι σήμερα, συγκροτείται ένα σύντομο και αδιευκρίνιστο περιστατικό, που σχηματικά συνοψίζεται σε μια λιτή διατύπωση: «Ο Σολαίρ, ένας ξένος φτωχός δάσκαλος του σχολείου, που  ήταν μασόνος, επιχειρήθηκε να δολοφονηθεί γι’ αυτό το λόγο, αλλά την μοιραία νύχτα του φόνου άλλαξε θέση στο μοναδικό κρεβάτι του σπιτιού ή κατ’ άλλους απουσίαζε από το σπίτι του και αντί γι’ αυτόν, κατά λάθος σκότωσαν την γυναίκα του και το παιδί του, ενώ και η Εκκλησία τον αφόρισε».

Οι προφορικές διηγήσεις που ενσωματώνουν όπως είναι φυσικό και τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους προσλαμβάνονται, αφομοιώνονται και αναμεταδίδονται, ώθησαν την παράδοση να κινηθεί σ΄ ένα πλέγμα αντιφατικών και συγκεχυμένων πληροφοριών, διαστρέφοντας την πραγματικότητα. Το ίδιο ανακριβής ήταν και η εικόνα που η παράδοση συνέθεσε για τον Τζιοβάννι Σολαίρ, διαμορφώνοντας το πρόσωπο ενός συμπαθούς πλάνητα και πένη, που καταδιώχθηκε για την τεκτονική του ιδιότητα.

Γιατί ωστόσο μια υπόθεση θαμμένη από τη σκόνη του χρόνου, δεν πνίγηκε στα νερά της απόλυτης λήθης;

Ποιός ήταν ο «αιρετικός» επισκέπτης που διατάραξε τη μικρή, παραδοσιακή, αλλά και «σύνθετη» κοινωνία του τόπου;

Ποιές κοινωνικοιστορικές και πολιτικές συνθήκες επικρατούσαν και τί είδους μίσος μπορεί να θέριεψε και να οδήγησε μέχρι την τραγωδία; 

Τί κρύβεται πίσω από την οργάνωση της δολοφονίας, τί και ποιοί οδήγησαν στην  «κάθαρση»;  

Αυτό όμως που αφαιρετικά απέμεινε ως επιτομή όλων και πάντα επίκαιρο, είναι η φημολογούμενη «κατάρα του Σολαίρη» που επικαλούνται συχνότατα οι Ιθακήσιοι, όταν θέλουν να αιτιολογήσουν την ατελέσφορη κατάληξη κάθε δημιουργικού έργου, που έχει σχέση με την «προκοπή» του νησιού. Κατάρα, που σύμφωνα με την προφορική παράδοση πάντοτε, λέγεται ότι εκστόμισε χρόνια αργότερα ο οργισμένος Σολαίρ, σε μια τυχαία συνάντησή του με Ιθακήσιους ναυτικούς σε λιμάνι της Ισπανίας, «καταραμένοι να ’στε και τίποτε να μη στεριώνει στον τόπο σας».  

Η άγνοια των πραγματικών γεγονότων και η λήθη, συνέτειναν στην κατασκευή μιας τοπικής μυθιστορίας που περισσότερο από 170 χρόνια, εξακολουθεί να ισορροπεί επιδέξια  ανάμεσα στην ιστορία και τη μυθοπλασία και όπως πάντα συμβαίνει, κρατά καλά  κρυμμένες  αλήθειες. Όμως στην περίπτωση της Ιθάκης, τύχη αγαθή, η τήρηση Αρχείων και η λειτουργία του Αρχειοφυλακείου όπως ονομαζόταν τότε, διέσωσε  υλικό ικανό να μας παράσχει τεκμήρια και πληροφορίες, που μπορούν να αναδείξουν την υπόθεση με τρόπο αξιόπιστο.

Οι μαρτυρίες είναι μοναδικά, σπάνια κείμενα αυθεντικού προφορικού λόγου και με την αλήθεια ή την αληθοφάνεια του αυτόπτη, η καθεμιά τους διεκδικεί έναν αυτοτελή ρόλο, δημιουργώντας ατμόσφαιρα σπονδυλωτής ασπρόμαυρης ταινίας. Μέσα από τις εξαιρετικές περιγραφές και κυρίως με τη δική τους ιδιαίτερη γλώσσα και οπτική, φωτίζουν τα περιστατικά και ζωντανεύουν υποδειγματικά την συγκεκριμένη περίοδο.

Από τη φύση της υπόθεσης και το ανέκδοτο αρχειακό υλικό της, αν και δεν είναι στις προθέσεις μας η εμβάθυνση στον τεκτονισμό, για τον οποίο άλλωστε δηλώνουμε αναλφάβητοι,  μας αποκαλύπτονται στοιχεία και άγνωστα ντοκουμέντα για τη σύσταση και τη λειτουργία της Μασονικής Στοάς της Ιθάκης, που συμβάλλουν σημαντικά στον εμπλουτισμό των σχετικών πληροφοριών.

Ωστόσο, έπρεπε να υπηρετήσει με αδιαμφισβήτητα τεκμήρια και την ακριβή καταγραφή των γεγονότων και την βαθύτερη αιτία αυτής της έκδοσης, που δεν είναι άλλη από την ανάδειξη στοιχείων που συνέθεταν μια εικόνα της Ιθακησιακής κοινωνίας της εποχής. Έτσι, αν και ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει σε μια προσωπογραφία, προέχει η  «αναπαράσταση» ενός γεγονότος τοποθετημένου σε συγκεκριμένο χρονολογικό πλαίσιο, που αγγίζει ευρύτερες πτυχές της κοινωνίας εκείνου του καιρού και αυτό εν τέλει καταγράφει.

Η υπόθεση Σολαίρ, ή Σολαίρη όπως τον αποκαλούν οι Ιθακήσιοι, ήρθε η στιγμή να αναγνωσθεί ως Ιστορία, καθώς εγκλωβισμένη στις αβεβαιότητες της μυθιστορίας και βασισμένη μόνο «στο μακρινό της άκουσμα», μοιραία ο χρόνος θα την οδηγούσε στην λήθη.   Μια ιστορία με σεβασμό για το παρελθόν, όχι ως οπισθοδρόμηση, αλλά ως γνώση που βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα ότι το παρόν είναι το παρελθόν.

 (Από το εισαγωγικό σημείωμα)

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο ΤΖΙΟΒΑΝΝΙ ΣΟΛΑΙΡ

Από τον Γαλλοϊσπανικό πόλεμο στη Ζάκυνθο

Στην επαναστατημένη Πάτρα

Περιπλάνηση στα Επτάνησα και εγκατάσταση στην Ιθάκη

Στοά Ελευθεροτεκτόνων στην Ιθάκη

Το περιστατικό στον Άγιο Σπυρίδωνα τον Μπαζίγο

Η τοπική κοινωνία και ο Σολαίρ

Η ομιλία του Επισκόπου στον Άγιο Σπυρίδωνα στα Παλάτια και  η παραβίαση της Στοάς

Το επεισόδιο στη Δογάνα

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

Το ξημέρωμα της 2ας Φεβρουαρίου του 1837

Η ιατροδικαστική έκθεση

Οι ανακρίσεις των πρώτων ημερών

Ο αφορισμός

Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΣΟΛΑΙΡ

Ανάληψη της υπόθεσης από τον Γεν. Εισαγγελέα Γ. Κυπριώτη

Η μεταστροφή της Κωνσταντινιάς Βρεττού-Πορφυράτου

Η «ζηλοτυπία» του Σολαίρ

Ο Παναγής Βλασσόπουλος-Μπούρος

Η ανεύρεση του σπαθιού

Παύση της μασονικής στοάς της Ιθάκης

Η καταδικαστική απόφαση

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΔΙΚΗ

Μήνυση του Σολαίρ στις υπηρέτριές του

Η ψευδομαρτυρία της Κωνσταντινιάς

Αναθεώρηση της πρωτόδικης καταδίκης του Σολαίρ