ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ

H ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΝΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΛΑΔΟΥ

H ιστορία της Ζακύνθου έχει άρρηκτα συνδεθεί με την ιστορία ιδιαιτέρως καταστρεπτικών σεισμών, οι οποίοι ισοπέδωναν την πόλη της, όπως και τους οικισμούς της υπαίθρου, ανά περίπου 50 χρόνια. H οικιστική εξέλιξη, η οικονομική πορεία αλλά και η ψυχοσύνθεση των κατοίκων της φέρουν έντονα τα σημάδια των συνεπειών του Εγκέλαδου.

Τα στοιχεία που φτάνουν σε εμάς μέσω διαφόρων μαρτυριών, αφηγήσεων αλλά και γραπτών κειμένων δεν είναι επαρκή για να καταγραφεί με ακρίβεια η πορεία της Ζακύνθου. Επίσης τα ιστορικά κείμενα αφορούν κυρίως την εξέλιξη της πόλης, λόγω της μακράς πολιτικής και ιδεολογικής κυριαρχίας των ευγενών. Τα στοιχεία για την εξέλιξη της ζωής της υπαίθρου είτε είναι πολύ λίγα είτε δεν υπάρχουν καθόλου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στο βιβλίο του Ακη Λυμούρη με τίτλο «Οι σεισμοί στη Ζάκυνθο», έχουν καταγραφεί αχρονολόγητα ισχυροί σεισμοί στην περιοχή του Ιονίου από τον Θουκυδίδη, τον Αριστοτέλη, τον Στράβωνα και άλλους. Επίσης υπάρχουν σποραδικές πληροφορίες για ισχυρούς σεισμούς κατά τη βυζαντινή περίοδο. Ο ιστορικός Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής αναφέρει ότι έγιναν πολλοί και μεγάλοι σεισμοί στη Λευκάδα, στην Κεφαλλονιά και στη Ζάκυνθο την άνοιξη του 1469.

Περισσότερα όμως στοιχεία έχουμε από το 1484 και μετά, όταν τα Επτάνησα περιήλθαν στη βενετική κυριαρχία. H Ζάκυνθος πέρασε στην εξουσία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου και άρχισε να αναπτύσσεται ραγδαία.

H εξουσία των Τούρκων που προηγήθηκε άφησε το νησί σε πολύ άσχημη κατάσταση. Ο πληθυσμός της πόλης ήταν περίπου 100 οικογένειες που ζούσαν κλεισμένες μέσα στο Κάστρο.

Σύμφωνα με στοιχεία του βενετού προβλεπτή Geronimo Bembo, το 1615 ο πληθυσμός της Ζακύνθου έφτασε τις 20.394 κατοίκους.

16ος ΑΙΩΝΑΣ

* 16 Απριλίου 1513. Ο συμβολαιογράφος Θεόδωρος Ραφτόπουλος αναφέρει ότι ήταν ο πρώτος μεγάλος σεισμός της Ζακύνθου επί Βενετοκρατίας. Οταν έγινε σχίστηκε στα δύο ο χωματόλοφος του Κάστρου - και δημιουργήθηκε ο Εξηνταβελόνης - που αγκάλιαζε σχεδόν όλη την τότε πόλη. Μεγάλο μέρος της πόλης (το νότιο) καταπλακώθηκε και αντί για μόνο έναν χωματόλοφο έχουμε πλέον δύο χωριστούς.

* 16 Αυγούστου 1521. Για τον σεισμό αυτόν αναφέρει σε άλλο χρονικό σημείωμά του ο Θεόδωρος Ραφτόπουλος ότι ήταν ακόμη ισχυρότερος από αυτόν του 1513.

Καταστροφές στο νησί όμως, ανάλογες με αυτές των σεισμών, προκαλούσαν και διάφορες επιδρομές. Σύμφωνα με το χρονικό του Γεωργιλά, κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα οι Τούρκοι εισέβαλαν στη Ζάκυνθο τρεις φορές. Συγκεκριμένα αναφέρει τα εξής: «Στους 1571 εματάρθανε οι Τούρκοι τρεις φορές εις εκατό χρόνους, μα όσο αυτοί εκάψανε τα χωριά όλα, έκαμαν ένα ξυλόκαστρο εις τον Αριγκο και εσταθήκανε ημέρας δώδεκα 12 και το έκαμαν κομμάτια. Αλλ' επήγε η αρμάδα εις το Αρτζιπέλαγο και εστάθη ημέρες δεκατρείς 13 και εγυρίσανε και ήλθανε εις τες Αλυκές, αντίκρυς του Κατασταρίου, και ήτουνα ένα κτήριον παλαιόν αξιέπαινον και το εχάλασαν εκ θεμελίων, και έτζι εβγήκανε από την αρμάδα και εκάμανε δεσμπάρκο συντροφιές τρεις, η μια με τα τζαπούνια, άλλοι με τα λισγάρια και άλλοι με τα άρματα και επερικυκλώσανε τους κάμπους της Ζακύνθου και επήγανε εις τον Καληπάδο και εύρανε χαντάκια μεγάλα και στρατιώτες και δεν επήγανε παρεμπρός. Ετζι εγυρίσανε οπίσω (οι Τούρκοι) και εμπαρκαριστήκανε την νύκτα και πηγαινάμενοι απαντηθήκανε ουκουρτζουλάρου με το Ρηγόπουλο του Πρέντζιπε και με το Ρηγόπουλο της Σπάνιας και έκαμαν πόλεμο φοβερόν όπου εκοκκίνησε η θάλασσα. Επήγαν εις το Βόιδι οι άνθρωποι και είδαν τον πόλεμο».

17ος ΑΙΩΝΑΣ

Στοιχεία για τους σεισμούς κατά τον 17ο αιώνα αναφέρονται τόσο στο βιβλίο των Λέκκα E. - Κολυβά M. - Αντωνόπουλου Γ. - Κοπανά I. με τίτλο «Οι σεισμοί της Ζακύνθου» όσο και στο βιβλίο του Ακη Λυμούρη «Οι σεισμοί στη Ζάκυνθο» που έχουμε ήδη μνημονεύσει. Γίνονται αναφορές κυρίως στους παρακάτω σεισμούς:

* 5 Μαΐου 1622. Βυθίστηκε το ακρωτήριο Αγιος Σώστης, νοτίως του Λαγανά.

* 5 Νοεμβρίου 1633. Ολοκληρώθηκε η καταστροφή και ο Αγιος Σώστης αποκόπηκε από την ξηρά κι έγινε μικρή νησίδα.

* 30 Σεπτεμβρίου 1636. Υπήρξαν μεγάλες καταστροφές. Εκατοντάδες κάτοικοι βρήκαν τραγικό θάνατο κάτω από τα ερείπια. H εικόνα της καταστροφής ολοκληρώθηκε από τη μεγάλη έκρηξη στην πυριτιδαποθήκη του Φρουρίου.

* 23 Απριλίου 1676. Ο Π. Χιώτης αναφέρει ότι γίνονταν δύο δονήσεις την εβδομάδα επί ένα έτος και ότι οι κάτοικοι κατοικούσαν στους αγρούς. Επίσης αναφέρονται ακόμη δύο σεισμοί: 9 Ιανουαρίου 1693 και Σεπτέμβριο 1696, με μεγάλο αριθμό νεκρών με ανυπολόγιστες ζημιές σε κτίρια.

18ος ΑΙΩΝΑΣ

* 11 Ιουλίου 1707. Ο Διονύσιος Βαρδιάνης γράφει στο ημερολόγιό του ότι προηγήθηκε προσεισμός τον Ιούνιο ταυτόχρονα με την έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαιστείου στη Σαντορίνη. Τον Ιούλιο επακολουθούσε δυνατός σεισμός με μεγάλες ζημιές.

* 17 Μαΐου 1710. Επεσαν σπίτια, σκοτώθηκαν άνθρωποι και τραυματίστηκαν πολλοί.

* 27 Ιουνίου 1729. Σημειώθηκε ισχυρός σεισμός και ακολούθησαν αρκετοί μετασεισμοί. H κύρια δόνηση είχε επίκεντρο τις τοποθεσίες του Σωτήρος, των Αλυκών και του Σχοιναρίου.

* 14 Φεβρουαρίου 1742. Ηταν ένας από τους φονικότερους σεισμούς του 18ου αιώνα με 120 νεκρούς και άλλους τόσους τραυματίες. Ο σεισμός αυτός ονομάστηκε «σεισμός του Αβώτου».

* 11 Ιουλίου 1767. Σημειώθηκε ισχυρός σεισμός, ο οποίος προξένησε μεγάλες ζημιές εκτός από την πόλη και στα χωριά Καταστάρι, Νιοχώρι και Σκουλικάδο. Ο νοδάρος Ευστάθιος Παπαδάτος αναφέρει σχετικά: «1767 Αλωναρίου 11, ημέρα Τετράδη, έως ώρες τρεις της ημέρας έκαμε σεισμός μεγάλος και εσειότουνα η γης ένα μερόνυχτο...».

* 22-23 Οκτωβρίου 1791. Την 22α Οκτωβρίου έγινε δυνατός σεισμός με πολλές ανθρώπινες απώλειες. Πολλά σπίτια γκρεμίστηκαν. Την 23η Οκτωβρίου σύμφωνα με το «Χρονικό» του Δ. Βαρδιάνη: «Περί ώραν 2 της νυχτός συνέβη τρομερός σεισμός, ου η διεύθυνσις ήτο από Νότου προς Βορράν, έχων δύο δονήσεις την μεν βρασματώδη, την δε περιστροφικήν».

Το τέλος του 18ου αιώνα συνδέεται με το περίφημο «ρεμπελιό των ποπολάρων», όταν κάτω από την επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης ξεσηκώνονται οι ποπολάροι της Ζακύνθου και καίνε τη Χρυσή Βίβλο των Ευγενών (το Λίμπρο ντ' Ορο) στον Πλατύφορο.

19ος ΑΙΩΝΑΣ

Οι κυριότεροι σεισμοί που έχουν καταγραφεί το 19ο αιώνα είναι οι εξής:

* 2 Ιουνίου 1809. Σημειώθηκε σφοδρός σεισμός. Ο Λεωνίδας Ζώης σημειώνει: «1809, Ιουνίου 2, ότε κατά το νότιον μέρος του ποταμίου Επισκοπιανής ηνοίχθη το έδαφος εις πλάτος δύο δακτύλων, οπόθεν εξήρχετο οσμή θείου και έβρεξε κοκκινοπήλι ερχόμενον εξ Αίτνης».

* 17 Δεκεμβρίου 1820. Εγινε δυνατός σεισμός την ημέρα που ετοιμάζονταν οι Ζακυνθινοί για τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Αγίου Διονυσίου. Σύμφωνα με τα φιλολογικά Ανάλεκτα Ζακύνθου του Νικολάου Κατραμή, κατά τον σεισμό αυτόν γκρεμίστηκαν 79 σπίτια απ' τα θεμέλια, 807 αχρηστεύτηκαν, σκοτώθηκαν 6 άτομα, πνίγηκαν δύο και τραυματίστηκαν 29 άτομα.

* 18 Οκτωβρίου 1840. Ο Λεωνίδας Ζώης συγκρίνει τον σεισμό με αυτόν του 1820. Μεγάλες ζημιές υπέστησαν η Μπόχαλη και τα χωριά Κούκεσι, Αγιος Δημήτριος, Δράκα, Σωτήρας και Σκουλικάδο. Στο Κερί ήρθε στην επιφάνεια πίσσα.

* 19 Ιανουαρίου 1893. Ισχυρός σεισμός σημειώθηκε τη νύχτα και συγκλόνισε τη Ζάκυνθο. Ο σεισμός αυτός υπήρξε καταστρεπτικότατος και οι συνέπειες ανυπολόγιστες.

Τον 19ο αιώνα η Ζάκυνθος και όλα τα Επτάνησα μπήκαν με μια μακρά περίοδο ταξικών, πολιτικών και εθνικών ανακατατάξεων.

20ος ΑΙΩΝΑΣ

Ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε κυρίως από δύο μεγάλους σεισμούς, το 1912 και το 1953. Οι σεισμοί πλέον καταγράφονται με βάση την κλίμακα Ρίχτερ.

* 11 Ιανουαρίου 1912. Ο σεισμός αυτός ήταν 6,8 ρίχτερ. Υπήρξαν μεγάλες καταστροφές τόσο στην πόλη όσο και στα χωριά Τραγάκι, Γερακαρίο, Καληπάδο, Μπελούσι, Χουρχουλίδι και Κουκουναρία. H χώρα υπέστη αρκετές ζημιές στην παραλιακή ζώνη. Στη Στράτα Μαρίνα δημιουργήθηκαν ρωγμές πλάτους 5-7 εκατοστών. Όλη η NA πλευρά του Αγίου Λουκά υποχώρησε και η εκκλησία έγινε ετοιμόρροπη.

Για αρκετά χρόνια φάνηκε ότι υπάρχει κάποια ηρεμία. Ο Λεωνίδας Ζώης σημείωνε «Ο κακός υπόγειος δαίμων επί δεκάδες χρόνων άφηκε την Ζάκυνθον ν' αναπαύεται ήσυχον μέσα εις τα γαλανά νερά της...».

* Την 12η Αυγούστου 1953 το Φιόρο του Λεβάντε συγκλονίστηκε ξανά από τον φονικότερο σεισμό που έπληξε το Ιόνιο: 7,3 ρίχτερ. H πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς. Τα θύματα ήταν πολλά.

Πέρασαν 50 χρόνια από τότε. Τα σπίτια χτίστηκαν με αντισεισμικές προδιαγραφές. H οικιστική ανάπτυξη του νησιού ήταν ραγδαία, κυρίως χάρη στο μεγάλο τουριστικό κύμα.

H έλλειψη όμως μακροχρόνιας χωροταξικής και οικιστικής πολιτικής καθώς επίσης και η απουσία κτηματολογίου οδήγησαν σε συσσώρευση τουριστικών καταλυμάτων και χώρων εξυπηρέτησης τουριστών που προσβάλλουν την αισθητική και τη φυσιογνωμία του νησιού. Δεν επαληθεύτηκαν τα λόγια του Διονυσίου Σολωμού: «Το χάσμα π' άνοιξε ο σεισμός ευθύς εγιόμισ' άνθη». Τα 50 χρόνια από τον καταστρεπτικό σεισμό του 1953 μπορεί να αποτελέσουν αφορμή να δούμε με άλλο μάτι πολλά θέματα, ίσως και από την αρχή. H αίσθηση ευημερίας που δημιουργήθηκε στη Ζάκυνθο, κυρίως χάρη στη γρήγορη αύξηση του τουρισμού, θα αποδειχθεί ψευδαίσθηση αν δεν συνδυαστεί με πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΡΕΝΙΣΗΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ

Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 24.08.2003