Η ΕΡΗΜΩΣΗ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ

Πολλές φορές είχα ακούσει στο παρελθόν αρκετούς ανθρώπους να διηγούνται διάφορες ιστορίες ότι κάποτε πριν από πολλά χρόνια η Ιθάκη είχε τελείως ερημώσει, αλλά οι αφηγήσεις τους ήταν αντιφατικές και δεν ανάφεραν ημερομηνίες και χρονολογίες και δεν μπορούσα να σχηματίσω μια ακριβή εικόνα αυτής της υπόθεσης. Αλλά ύστερα από έρευνες και μελέτες, συγκέντρωσα αρκετές πληροφορίες και αποφάσισα να γράψω αυτό το σημείωμα. Λοιπόν οι Οθωμανοί Τούρκοι όταν κατάκτησαν την κυρίως Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου, άρχισαν τις βαρβαρικές επιδρομές και στα νησιά του Ιονίου και όπου πήγαιναν ακολουθούσε συστηματική σφαγή και ερήμωση και τους νέους και τις νέες τους έπαιρναν σκλάβους και τους πουλούσαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

Και έτσι μετά τις βάρβαρες τουρκικές επιδρομές του τελευταίου τετάρτου του 15ου αιώνα, και ιδιαιτέρως την τρομερή επιδρομή του 1479 ο πληθυσμός της Ιθάκης (για τον όποιο δεν έχουμε ειδήσεις πόσος ήταν πριν από αυτές τις επιδρομές) είχε ελαττωθεί τόσο πολύ που η Βενετσιάνικη Γερουσία αναγκάστηκε το 1504 να εκδώσει διάταγμα προς τους διοικητές του Stato Di Mare (του κράτους της Θαλάσσης της Βενετίας) να διακηρύξουν ότι όποιος ήθελε να κατοικήσει στο νησί της Ιθάκης που ήταν τότε Isola Presente Inabitata (ακατοίκητη έρημη νήσος) θα του δινόταν από το κράτος γη για καλλιέργεια και εγκατάσταση, και σημαντικές φορολογικές διευκολύνσεις, όχι μόνο για αυτόν τον ίδιο αλλά και για τους κληρονόμους του.

Ο καθηγητής Α. Μ. Ανδρεάδης γράφει την περισπούδαστη μελέτη του για τον πληθυσμό των Ιονίων νήσων το 1919 στην εφημερίδα «Οικονομική  Έλλας» και παραθέτει πίνακα που αναφέρει ότι το 1504 η Ιθάκη ήταν έρημος προφανώς σχεδόν ακατοίκητη Inabitata, και το 1575 έτρεφε μόνον 60 οικογένειες, ο Ανδρεάδης συνεχίζοντας γράφει τα εξής στην εν λόγω εφημερίδα. Το 1575 ο αποχωρών Benetos Προβλεπτής «Διοικητής» της Κεφαλονιάς γράφει στην διοίκηση της Κεφαλονιάς που υπάγεται και η νήσος Ιθάκη, ότι είναι ορεινή και έχει πολλά λιμάνια. Σε αυτό το νησί υπάρχουν 3 χωριά κατοικημένα από 60 οικογένειες, που οι κάτοικοι φοβούνται πολύ τους πειρατές γιατί δεν υπάρχει κανένα φρούριο για να κρυφτούν όταν υπάρξει ανάγκη.

Άλλος Προβλεπτής της Κεφαλονιάς στο τέλος του 16ου αιώνα περιγράφει την Ιθάκη καρποφόρο αλλά η ερήμωση της Ιθάκης έπειτα από τις τουρκικές σφαγές, εξανδραποδισμούς και λεηλασίες την άφησαν σχεδόν ακατοίκητη. Ο Α. Μ. Ανδρεάδης γράφει ότι η Ιθάκη το 1590 είχε μόνο 1500 κατοίκους και τρία χωριά. Το ένα ονομαζόταν Βαθύ η Val Di Compare που ήταν στο νότιο μέρος του νησιού, το άλλο ήταν η Anoi Ανωγή. Και το επόμενο χωριό ήταν το Σταυρόνικον η σημερινή Εξωγή, η οποία αναφέρεται εκτενέστατα στη Διαθήκη του Θοδωρή Προσαλέντη που την εκτέλεσε ο ιερέας της ενορίας της Αγίας Μαρίνας Δημήτριος Κλουδάκης που ήταν και «Νοτάριος» Συμβολαιογράφος στις 26 Απριλίου 1585.

Το 1525 οι Τούρκοι με ναύαρχο το Γαιρεντίν Μπαρμπαρόσα χτύπησαν και πάλι τις κτήσεις τις Βενετίας στο Ιόνιο προκαλώντας νέα μείωση του πληθυσμού των νήσων του Ιονίου. Ο Μπαρμπαρόσα ρήμαξε την Κεφαλονιά σε τέτοιο σημείο που παρά τον εποικισμό της το 1548 ο πληθυσμός της δεν ξεπερνούσε τις 8000. Επίσης το 1537 ο Μπαρμπαρόσα ρήμαξε κυριολεκτικά την Κέρκυρα και τα άλλα νησιά του Ιονίου και κουβάλησε στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης 40000 σκλάβους μεταξύ των όποιων 1500 νέους, 1300 νέες ωραίες κοπέλες και 400 αγόρια για το Σουλτάνο.

Η Βενετική Γερουσία εξέδωσε διάταγμα στις 25 Νοεμβρίου 1623 που ήταν σπουδαίας σημασίας για την Ιθάκη, το διάταγμα αυτό υποχρέωνε τους κατοίκους και τους εποίκους να φυτεύουν ελαιόδεντρα στα κτήματα τους και να κεντρώνουν όλες τις αγριελιές που υπάρχουν στο νησί και να φυτεύουν 8 ελαιόδενδρα σε κάθε «Misura» γης, δηλαδή σε κάθε 700 τετραγωνικά πέτρα. Το ενδιαφέρον της Βενετίας για την καλλιέργεια της ελιάς οφειλόταν στο ότι το λάδι αποτελούσε ένα από τα ποιό προσοδοφόρα κρατικά μονοπώλια, αγόραζαν την παραγωγή σε χαμηλές τιμές, την συγκέντρωναν στην Βενετία και από εκεί γινόταν οι εξαγωγές σε πολύ μεγαλύτερες τιμές, μέτρο που απόβλεπε στον πλουτισμό της Βενετίας, αλλά ευεργετούσε παράλληλα και το νησί μας.

Μεταξύ των εποίκων που κατοίκησαν τα νησιά του Ιονίου περιλαμβάνονται και πολλοί Αρβανίτες στρατιώτες από την Πελοπόννησο και την Ήπειρο, έχουμε και σήμερα στην Ιθάκη περί τα δέκα Αρβανίτικα ονόματα όπως Γρίβας, Μουζάκης, Δόριζας, και άλλα. Βλέπε βιβλίο του Κώστα Μπίρη με τίτλο «Αρβανίτες». Οι Δωριείς του Νεωτέρου Ελληνισμού. Από όλες τις επίσημες ανακοινώσεις και μαρτυρίες που προανέφερα αυτό ήταν βιβλική καταστροφή και ερήμωση για το νησί μας. Η ερήμωση της Ιθάκης ύστερα από τις τουρκικές σφαγές εξανδραποδισμούς και λεηλασίες την άφησαν σχεδόν χωρίς πληθυσμό έρημη και ακατοίκητη. Αλλά υπάρχουν και άλλες γνώμες και εκδοχές που ισχυρίζονται ότι η Ιθάκη είναι βέβαια μικρό νησί, αλλά ταυτόχρονα είναι πολύ ορεινό με πολλούς κόλπους, απότομες και αδιάβατες πλαγιές, και με πληθωρική βλάστηση, προσφέροντας έτσι από τη φύση της άφθονα κρησφύγετα γνωστά στους ντόπιους, άγνωστα στους ξένους επιδρομείς,

Αναμφισβήτητα λοιπόν αρκετοί θα γλύτωσαν από το ανθρωποκυνηγητό των επιδρομέων, κρυμμένοι μέσα σε απρόσιτα βράχια και πυκνούς λόγγους. Έτσι το Inabita ακατοίκητο της Βενετίας φαίνεται μάλλον υπερβολικό. Οι ίδιες πηγές πιστεύουν ότι τα αρχαιοπρεπή τοπωνύμια όπως Μελάνυθρος, Φυγάλια, Δρυμώνας, Λαχός, Αγρός, Φιλιτού κ.τ.λ. δεν θα επιζούσαν ως τις μέρες μας αν το νησί είχε υποστεί πλήρη ερήμωση, θα είχε δηλαδή κοπεί η παράδοση. Και η παράδοση δεν συνεχίζεται μόνη της, χρειάζεται ανθρώπους να συνεχιστεί.

ΝΙΚΟΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ- ΓΙΩΡΓΟΥΛΗΣ

Εφημερίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ

Λιμάνι Βαθέως Ιθάκης, φωτογραφία Σπύρου Μελετζή, (Αρχείο Τηλέμαχου Καραβία)