ΣΥΡΜΑΚΕΣΙΚΗ ΧΡΥΣΟΚΕΝΤΗΤΙΚΗ: Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΤΗ

Συρμακέσικη χρυσοκεντητική. Η λαμπρότερη μορφή της ελληνικής λαϊκής τέχνης, οι ρίζες της οποίας, βρίσκονται στο Βυζάντιο και αντλούν την έμπνευση τους, από άγιες στιγμές, δημιουργήματα της βαθιάς πίστης του λαού. Οι συρμακέσηδες, όπως αποκαλούνταν, οι τεχνίτες - καλλιτέχνες της εποχής, ή αλλιώς "ζωγράφοι της βελόνας", αποτυπώνουν την ψυχή και την πίστη του λαού, στα ιερατικά άμφια και στα αυτοκρατορικά ενδύματα.

Χρυσό σύρμα, διαμάντια, μαργαριτάρια και άλλοι πολύτιμοι λίθοι, τα ανεκτίμητης αξίας υλικά που χρησιμοποιούσαν, περνούσαν από την ιδιαιτέρως εύθραυστη βελόνα τους και αναμεμιγμένη με πολλές χιλιάδες ωρών εργασίας, μεταμόρφωναν το απλό ύφασμα σε αντικείμενο θαυμασμού και υψηλού κύρους.

Είναι από τα λίγα, πραγματικά έργα τέχνης, που το πέρασμα των αιώνων, δεν κατάφερε να τα αλλοιώσει.

Χρυσοκεντημένα ιερατικά άμφια και αυτοκρατορικά ενδύματα, φυλάσσονται και διατηρούνται μέχρι και σήμερα σε διάφορα μουσεία ανά τον κόσμο, καθώς και σε θησαυροφυλάκια, κυρίως ορθοδόξων μονών.

Δυστυχώς όμως, σε αντίθεση με τα εκπληκτικά δημιουργήματα τους, οι καλλιτέχνες του χρυσού σύρματος, δεν έμειναν ανεπηρέαστοι από το πέρασμα των χρόνων.

Σιγά - σιγά οι συρμακέσηδες, κυρίως κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, άρχισαν να εγκαταλείπουν την χρυσοκεντητική.

Ελάχιστοι συνέχισαν την σπάνια αυτή τέχνη. Οι ατελείωτες ώρες δουλειάς, το μεράκι τους και, ευτυχώς για την ελληνική μας παράδοση, τα έργα τους, όσα από αυτά έχουν διασωθεί, από τις καταστροφές και τις λεηλασίες, μπορούμε να τα θαυμάσουμε σε διάφορες μονές του Αγίου Όρους και στο Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη, καθώς αποτελούν το πολυτιμότερο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και αντικείμενο μελέτης από τους ιστορικούς της τέχνης του παρόντος και φυσικά, του μέλλοντος.

Η βιομηχανοποίηση, η έλλειψη πόρων και οι ρυθμοί της ζωής του 19ου αιώνα, περιόρισαν την χρυσοκεντητική, η οποία πλέον αρκείται στη μίμηση ρωσικών και ρου-μανικών μοτίβων που τραυματίζουν, ουσιαστικά, το καλό γούστο, αλλά και την ίδια την τέχνη. Όμως η ανάγκη να γίνουν προσιτά στους τεχνίτες και κυρίως στο κοινό, τα παλαιά αριστουργήματα, παραμένει.

Τον εικοστό πια αιώνα, ο μοναδικός εκπρόσωπος της σπάνιας αυτής τέχνης, είναι Έλληνας. ‘Ανθρωπος του πνεύματος και της τέχνης. Η μητέρα του από τα Μικρασιατικά παράλια. Τη Σμύρνη. Ο πατέρας του επτανήσιος και μάλιστα Κεφαλλονίτης. Η μοίρα το ήθελε να μεταδώσει τις γνώσεις του σε ένα άλλο άξιο τέκνο της Κεφαλονιάς, ο οποίος πήρε τα σκήπτρα αλλά και τη μεγάλη ευθύνη του συνεχιστή της μοναδικής αυτής ελληνικής παραδοσιακής λαϊκής τέχνης. Τον Δημήτρη Βλάχο! Γιο του Ληξουριώτη Θανάση Βλάχου ή επί το γνωστότερον Καστανή και της Μαριέτας Μήλλα, από τα Γριζάτα της Σάμης.

Έντεκα χρόνια πριν, ο Δημήτρης, γνώρισε τυχαία τον συμπατριώτη του. Από τότε αποφάσισε να αφιερώσει όλη του τη ζωή στην χρυσοκεντητική. Το κόστος μεγάλο, αφού το πάθος του για αυτήν την τέχνη, τον ώθησε να αφήσει την επιχείρηση του. Να θυσιάσει την προσωπική του ζωή, ακόμα και ώρες από την ξεκούραση και την ανάπαυση του, για να ασχοληθεί για αρκετά χρόνια, δίπλα στον άνθρωπο αυτό, τον δάσκαλο του, με τα συρμακέσικα κεντήματα. Η μέθοδος που χρησιμοποιεί ο Δη-μήτρης, ίδια και απαράλλακτη με αυτήν του πρώτου καλλιτέχνη και εμπνευστή της τέχνης. Η λεπτή βελόνα περνά μέσα από το σύρμα του χρυσού... τρυπά το ατλάζι, ή το βελούδο, το μετάξι και με χειρουργικές κινήσεις απίστευτης ακρίβειας, καλύπτει το σχέδιο το οποίο ο ίδιος έχει εμπνευστεί. Κινήσεις λεπτές που απαιτούν μεγάλη αυτοσυγκέντρωση και κυρίως σεβασμό στο ιερό σύμβολο που ντύνει με λαμπρότητα.

Κινήσεις που επαναλαμβάνονται εκατομμύρια φορές, αλλά πάντα με την ίδια προσοχή. Κι αυτό γιατί το παραμικρό λάθος οδηγεί μοιραία στην καταστροφή όλου του προηγούμενου δημιουργήματος. Έστω κι αν πρόκειται για την τελευταία βελονιά. Κι' αυτό όχι μόνο γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολο να διορθωθεί, αλλά και γιατί το πρωτότυπο πρέπει να είναι τέλειο και μόνο τέλειο. Τίποτα άλλο! Το παραμικρό λάθος κοστίζει όχι μόνο τα μεγάλης αξίας υλικά, αλλά και πολλές χιλιάδες ώρες επίπονης, σκληρής εργασίας και μεγάλης, ιώβειας υπομονής.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιεί; Ελάχιστα!

Φαντάζουν ταπεινά μπροστά στο μεγαλείο και τη μοναδικότητα του έργου για το οποίο χρησιμοποιούνται...

Ένα ψαλίδι. Ένα καθαρό κερί μέλισσας από τη μάζα του οποίου περνά η μεταξωτή κλωστή, που με τη σειρά της θα στερεώσει στο ύφασμα σε πείσμα του χρόνου, για πάντα, το χρυσό σύρμα...! Όλα αυτά, βέβαια, είναι άχρηστα χωρίς τα χέρια και τα μάτια του δημιουργού, που είναι αναντικατάστατα, ακόμα και από τα πιο σύγχρονα μηχανήματα της σημερινής εποχής!

Ο Δημήτρης Βλάχος, ο μοναδικός πλέον χρυσοκεντητής στον κόσμο, μετά από ένα προσκύνημα στον ‘Αγιο Γεράσιμο, ένιωσε την ανάγκη να αφιερώσει κάτι μοναδικό και αντάξιο της χάρης του, ως ελάχιστη προσφορά, στον ‘Αγιο και προστάτη του νησιού που γέννησε όχι μόνο τους προγόνους του αλλά και πολλές μορφές τέχνης που διαμόρφωσαν τον ελληνικό πολιτισμό.

Τι άλλο από την ίδια του τη ψυχή! Την οποία προσπάθησε να αποτυπώσει σε ένα από τα έργα του. Το σημαντικότερο, όπως ο ίδιος λέει, της ζωής του.

3,5 χιλιάδες ώρες εργασίας, εκατοντάδες μέτρα χρυσού σύρματος, σμάλτο και μαργαριτάρια, πέρασαν μέσα από τη βελόνα που κράτησαν τα χέρια του, για να κεντήσουν το κάλυμμα, βυζαντινής τεχνοτροπίας, που θα σκεπάσει, σε λίγες ημέρες, τα πόδια του Αγίου Γερασίμου.

Εκατομμύρια βελονιές, γεμάτες λαχτάρα, αφοσίωση, θυσίες, ψυχικές, σωματικές και οικονομικές χρειάστηκαν για να εκπληρώσει το τάμα του. Το αποτέλεσμα όμως τον δικαίωσε. Το κάλυμμα είναι πλέον έτοιμο. Για τον ‘Αγιο Γεράσιμο. Πολιούχο της Κεφαλονιάς. Το μόνο που απομένει είναι η άδεια και η ευλογία του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κεφαλονιάς Σπυρίδωνα.

Ένα κομμάτι βελούδο, 67x48 εκατοστών, κεντήθηκε με πολύ μεγάλης αξίας υλικά και χιλιάδες ώρες εργασίας. 208 μαργαριτάρια, 6864 κομμάτια χρυσού σύρματος 14 καρατίων (τιρτίρι) και εκατοντάδες μέτρα μεταξένιας κλωστής, χρειάστηκαν για να δώσουν ζωή στο άψυχο ύφασμα.

Στις γωνίες του είναι κεντήματα στο χέρι, 4 στάχυα, που ενώνονται μεταξύ τους με, χρυσές επίσης, κληματίδες αμπέλου. Συνολικά 12 τσαμπιά, με 22 ρόγες το κάθε ένα. 264 ρόγες, 14 καρατίων η κάθε μια, καλύπτουν περιμετρικά το κάλυμμα. Κεντημένα, όπως και όλο το έργο, με την βυζαντινή τεχνική του "φουσκωτού", ζωηρού ανάγλυφου. Οι μίσχοι και τα κλωνάρια, φτιάχτηκαν από λεπτό σύρμα χρυσού που πλέχτηκε και κεντήθηκε, με ιδιαίτερη προσοχή, για να ενώσει τα τσαμπιά με τα 47 μικρά φύλλα αμπέλου αλλά και τα 8 μεγαλύτερα.

Στο κέντρο ο κεντημένος σταυρός. Στις τέσσερις κεραίες του, αντίστοιχες μαργαρίτες διαφορετικής απόχρωσης. Τα πέταλα τους ξεκινούν από μαργαριτάρια, τα τέσσερα μεγαλύτερα όλου του καλύμματος, η νοητή προέκταση των οποίων, δημιουργεί έναν μικρότερο σταυρό. Η πηγή, ζωής τους, οι ρίζες, ξεκινούν από το κέντρο του μεγάλου σταυρού, όπου δεσπόζει η μορφή του Αγίου Γερασίμου. Αγιογραφημένη σε σμάλτο από την μακρινή Ρωσία. Το περίγραμμα του είναι κεντημένο με χρυσόνημα 14 καρατίων, ενώ γύρω από τη μορφή του Αγίου, έχουν δεθεί 36 μαργαριτάρια. Συνολικά, μόνο στον σταυρό έχουν κεντηθεί 60 μαργαριτάρια.

Ένα ακόμη σμάλτο έχει τοποθετηθεί στη βάση του καλύμματος, στην ίδια ευθεία με την μορφή του Αγίου, από τη Ρωσία και αυτό. Με βυζαντινούς χαρακτήρες γράφει: "Εφιλοτεχνήθη δια χειρός Δημητρίου Α. Βλάχου εν έτη 2003."

Αριστερά του σταυρού, αναγράφεται: "Ο ‘Αγιος Γεράσιμος" και δεξιά του "Ο εν Κεφαλλήναι". Τα βυζαντινού τύπου γράμματα είναι κεντημένα με χρυσόνημα 14 καρατίων.

Το περίγραμμα τόσο του σταυρού όσο και ολόκληρου του καλύμματος, έγιναν από σύρμα χρυσού που τραβήχτηκε και εν συνεχεία πλέχτηκε για να αντικαταστήσει το λεγόμενο γαλόνι. Το αποτέλεσμα; Μοναδικό! Απερίγραπτο!

Τι λέει όμως ο ίδιος ο δημιουργός;

"Δεν πιστεύω ότι το έφτιαξαν τα χέρια μου!

Και δεν μπορώ να το ξανακάνω!"

Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά τη διάρκεια των δύο χρόνων που χρειάστηκαν για να τελειώσει το έργο, κανείς μα κανείς, εκτός από τον ίδιο, δεν γνώριζε τι ακριβώς είναι αυτό που κεντά.

Ο Δημήτρης Βλάχος όμως, δεν έχει μείνει μόνο στα ιερατικά μοτίβα. Προχώρησε την χρυσοκεντητική αρκετά βήματα παραπέρα. Χωρίς όμως να απαρνηθεί την ίδια την τέχνη της συρμακέσικης χρυσοκεντητικής. Πειραματιζόμενος με διάφορα σχέδια, αποτύπωσε τις ανησυχίες του σε νέα πρωτοποριακά μοτίβα. Πηγή έμπνευσης του η φύση και κυρίως τα λουλούδια και οι πεταλούδες.

Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε στον όγκο και στην κίνηση των έργων του. Στα υλικά που χρησιμοποιεί προσέθεσε και τα διαμάντια! Χρυσό νήμα, τιρτίρι 14 καρατίων, μαργαριτάρια και διαμάντια, περνούν από την λεπτή βελόνα του και με τη βοήθεια της μεταξωτής κλωστής, δίνουν μορφή και όγκο σε μια χρυσή πεταλούδα. Σε δύο τριαντάφυλλα που ανθίζουν πάνω στον ίδιο μίσχο...σε ένα μικρότερο με διαμαντένιους στυμόνες...

Τα έργα που έγιναν γνωστά σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού, η μοναδικότητα τους, προβλήθηκε από μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού. CNN, MEGA, ALPHA, είναι μερικά από τα μέσα που ταξίδεψαν την χρυσοκεντητική και τα σπάνια έργα του, σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο ίδιος, σε όλες του τις συνεντεύξεις αναφερόταν στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Την Κεφαλονιά, το νησί που κουβαλάει πάντα μέσα στην ψυχή του. Τον τόπο που τον γέμισε με την ανάγκη για δημιουργία. Τον τόπο που αποτελεί πηγή της έμπνευσης του!

Η αγάπη του για την Κεφαλονιά και τον προστάτη της, τον ‘Αγιο Γεράσιμο, του έδωσε κουράγιο και δύναμη, στα επί δύο χρόνια ξενύχτια με χρυσό και μαργαριτάρια, με μοναδικό σκοπό να σκεπάσει με ταπεινότητα και σεμνότητα τα πόδια της Χάρης Του! Το σημείο που χιλιάδες ζευγάρια χείλη προσκυνητών, αφήνουν ελπίδες και όνειρα!

Αυτή είναι η μόνη ανταμοιβή του δημιουργού. Η εκπλήρωση του προσωπικού του τάματος... το τάμα του Κεφαλλονίτη Δημήτρη Βλάχου! Ένα έργο που θα μείνει στους αιώνες αναλλοίωτο... όπως η ίδια η πίστη!

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Δημοσιογράφος